پای لنگ بودجه برای اهداف شهری

 تهران بعد از روزهای سخت کرونایی، هنوز رنگ شادی به خود ندیده است. نوروز امسال خبری از نوروزگاه‌هایی که کمی شادی را به خیابان‌ها و دل شهر می‌آورد، نبود. دیگر خبری از جشن‌های چند‌هزار‌نفری در بوستان ولایت نیست. ‌نوروز بدون گل و رنگ تهران هم به چشم بسیاری از تهرانی‌ها آمد؛ هرچند مدیران شهری آمارهای دیگری می‌دادند. بیلبوردهای این شهر انگار تنها قرار است نام خودی‌ها را به تصویر بکشند. در این میان، گاهی چند تبلیغ کوچک برای چهره‌های مردمی و دوست‌داشتنی هم دیده می‌شود. در هفته کتاب، فضاهای تبلیغاتی پر می‌شود از تصویر نام نویسندگانی که بیشتر آنها انتشارات حوزه هنری آثارشان را به چاپ رسانده است. کمک‌های همیشگی مدیریت شهری به مجموعه‌های فرهنگی و هنری نیز کاهش زیادی داشته است؛ تا آنجا که مدتی پیش مدیرعامل خانه هنرمندان که مدت‌ها از کمی بودجه و حمایت گلایه داشت از سمت خود استعفا داد. دو نامی که گزینه جایگزینی وی هستند، یکی از سینماگران انقلابی است و دیگری از تئاتری‌های انقلابی.

‌کوچ مدیران جوان به شهرداری

قرار است با سیاست‌گذاری‌های جدید و مدیرانی که این سیاست‌ها را پیاده می‌کنند، تهران را به الگوی کلان‌شهر جهان اسلام تبدیل کنند. بسیاری این دوره از مدیریت شهری را به دوره شهرداری محمود احمدی‌نژاد تشبیه می‌کنند؛ اما نزدیکان شهردار می‌گویند او از منتقدان جدی سیاست‌های احمدی‌نژاد در همه حوزه‌هاست. با این ‌حال زاکانی در تمام رفتارهای خود، خواسته یا ناخواسته از تنها شهرداری که توانست رئیس‌جمهور شود، الگوبرداری می‌کند. مدیران فرهنگی او از میان نهادهای حاکمیتی فرهنگی و هنری انتخاب شده‌اند که در این میان سازمان تبلیغات اسلامی بیشترین مدیر را به شهرداری ترانسفر کرده است. مدیرانی که انتخاب آنها بیش از آنکه بر اساس تجربه باشد، بر اساس اعتماد است. رئیس سازمان زیباسازی یا سازمان فرهنگی‌-هنری شهرداری یکی از این مدیران هستند‌.

زاکانی: ‌اهالی شیطان می‌خواهند جهان را از آن خودشان کنند

زاکانی به‌تازگی در سفری که به مشهد داشته، دوباره مروری بر سیاست‌گذاری‌های فرهنگی خود داشته و نقدی هم به فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی دوره گذشته کرده است. به گفته زاکانی، تهران در ابعاد کالبدی خود پیشرفت داشت، ولی در بخش‌های اجتماعی و فرهنگی آن به‌ صورت جدی یک غفلت رخ داده است. 

ما به کرامت انسانی و تکلیفی که ناظر بر احیای انسان‌هاست، اعتقاد داریم. بر همین اساس ضرورت دارد از هم‌نوعان خود دستگیری کنیم تا کسانی که در زندگی خود دچار اشتباه شده‌اند، به جامعه بازگردند و اصلاح شوند. بنابراین موضوعات فرهنگی بنیان شهر را شکل می‌دهد و مسائل اجتماعی اولویتی بسیار جدی به‌ حساب می‌آید.

او گفته است: سندی تولید شده که حدود ۹۰ کلان‌پروژه دارد و این کلان‌پروژه‌ها ما را به سمت چشم‌اندازی که طراحی شده است، رهنمون می‌کند. ما مبتنی بر این سند، حدود ۴۸۵ خرده‌پروژه با مقیاس‌های متفاوت را استخراج کرده‌ایم که بنا شده درباره بخش‌هایی از آن که یک تغییر و پیشرفت برای تهران ایجاد خواهد کرد، در زمان مناسب گزارش کار را به شهروندان ارائه کنیم. مهم‌تر از هر چیز، اثر عملی این تغییر در زندگی مردم است تا بتواند زندگی آنان را توأم و همراه با خدمت و پیشرفت در جهان کند. ما در میانه زمانه هستیم و از نظر زمان و تاریخ در مسیر تحقق یک اتفاق بزرگ جهانی قرار داریم. جهان در حال حرکت در یک مسیر مشخص است. اهالی شیطان تلاش دارند این موضوع را به تأخیر بیندازند و جهان را از آن خودشان کنند و یک جهان‌سازی دروغین را به جامعه بشری القا کنند. اینها دو مسیر و دو هدف را دنبال می‌کنند. در واقع همه ما در تمام لحظات مختلف زندگی، بین دو انتخاب قرار گرفته‌ایم که آثار انتخاب هریک از این دو راه مشهود است. حال اگر بخواهیم مسیر درست را انتخاب کنیم و بنیان صحیحی در جامعه بگذاریم، راهی جز تمسک به اسلام نداریم.

‌فاصله تهران از فرهنگ تراز انقلاب

مدیران فرهنگی شهرداری معتقدند تهران از تراز فرهنگی انقلاب فاصله گرفته و باید شهر را به این تراز رساند. محمدحسن جعفرزاده، مدیرکل امور فرهنگی شهرداری تهران، به روزنامه شهرداری تهران گفته است: تهران از نظر شاخص‌های هویتی نقص‌های بسیاری دارد و به‌ واسطه جولان خرده‌فرهنگ‌های نامتجانس و وارداتی، شهری بی‌هویت محسوب می‌شود و از تراز فرهنگ انقلاب اسلامی نیز فاصله معناداری گرفته است. قطعا تلاش می‌کنیم با برنامه‌ریزی‌های اصولی، هویت اصیل ایرانی-اسلامی به شهر و سبک زندگی فردی و اجتماعی شهروندان باز‌گردد و این کاستی‌ها جبران شود.

حسین زینلیان، مشاور و رئیس‌دفتر معاون امور اجتماعی شهردار نیز معتقد است: تهران در‌حال‌حاضر درگیر جنگ است؛ جنگی با پشتوانه‌ آسیب‌های اجتماعی که از لحاظ تنش و سطح درگیری، از بسیاری از شهرها، وضع نابسامان‌تری دارد که تهران را به‌ خط مقدم آسیب‌های اجتماعی چه از لحاظ کمیت و چه از لحاظ تعدد مسائل بیرونی تبدیل کرده است.

‌نه توسعه جغرافیایی و نه محتوایی

در دوره طولانی‌مدت مدیریت قالیباف در شهرداری، تأکید بر توسعه جغرافیایی، فضای فرهنگی در شهر بود. شاید صندلی‌های تئاتر و سینما در این دوره افزایش پیدا کرد، اما شهرداری در این دوره در عرصه فرهنگ چندان نقش‌آفرین نبود. در دوره گذشته نیز اختلاف‌نظرهای بنیادین بخش اجرائی شهرداری و شورای شهر به‌عنوان سیاست‌گذاری این حوزه، امکان حضور مؤثر در این حوزه را فراهم نکرد و در این دوره نیز که توسعه جغرافیایی مد‌نظر نیست و در محتوا نیز بخش زیادی از نگاه‌ها در شهری که پر از دیدگاه‌های مختلف است، حذف شده، به نظر نمی‌آید جز از‌دست‌رفتن سرمایه‌های اجتماعی و دفع حداکثری به سرانجام دیگری برسند.

‌خطر توزیع سلیقه‌ای بودجه

در حوزه بودجه فرهنگی، بسیاری از مؤسسات و انجمن‌های فرهنگی و هنری از حذف سهم اعتبارات حمایتی خود از بودجه سالانه شهرداری گلایه‌مند هستند. با این‌ حال مدیران شهری می‌گویند این بودجه حذف نشده، بلکه تجمیع شده است. علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر تهران، درخصوص گلایه برخی از مجموعه‌های فرهنگی مانند خانه تئاتر و خانه هنرمندان از لایحه بودجه 1401 شهرداری تهران گفته است: برای تخصیص بودجه برخی مجموعه‌های فرهنگی، پیگیری‌های لازم را انجام دادیم که خانه تئاتر، مجموعه هنرمندان پیش‌کسوت و خانه هنرمندان از‌جمله مجموعه‌هایی بود که پیگیر اختصاص کمک‌های لازم به آنها بودیم. در مصوبه بودجه 1401 یک اعتبار عمومی برای مجموعه‌های فرهنگی و هنری دیده شده که این‌گونه دست بازتر است تا این اعتبارات فقط مختص یک مجموعه نباشد و بتوانیم از مجموعه‌های فرهنگی و هنری بیشتری حمایت کنیم.

تجمیع ردیف‌های حمایتی از مجموعه‌های فرهنگی در حالی است که یکی از دلایلی که هر دستگاه و نهاد دارای ردیف بودجه می‌شود، شفافیت در پرداخت‌ها و ارزیابی عملکردهاست. وقتی بودجه‌های حمایتی تجمیع می‌شود، قابلیت ارزیابی و ردیابی آن نیز کاهش پیدا کرده و حتی نگاه و سلیقه فردی افراد می‌تواند در تخصیص‌ها دخالت داده شود؛ در‌صورتی‌که ردیف‌های مستقل از میزان اعمال سلیقه‌ کاسته و حمایت‌ها مشخص است و دستگاه مجری هم می‌تواند در برابر تخصیص بودجه دفاع کند.

شهرداری تهران امسال بودجه حمایتی از نهادهای فرهنگی و هنری را تجمیع کرده و یک عدد کلی در بودجه برای آن در نظر گرفته است. آنان که بودجه را می‌شناسند، می‌گویند این‌ تغییرات بدون برنامه و پشتیبان در فرایندهای بودجه عقب‌گرد به حساب می‌آید و به سبک و سیاق دوره قاجار است که هنوز دولت مدرن شکل نگرفته بود و در آن بودجه به سبک صلاحدیدی تخصیص پیدا می‌کرد.

با این حال محمد آخوندی، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران، معتقد است تصمیم جدید شورای شهر در جهت شفافیت بیشتر و کاهش اعمال سلیقه است. او گفته است: در مواردی به مجموعه‌هایی باید کمک می‌شد که این کمک صورت نمی‌گرفت. شهرداری در بودجه ۱۴۰۱ تصمیم گرفت به جای اینکه کدپروژه‌های متعددی بابت کمک به بخش‌های مختلف تعریف کند، اعتبارات را در قالب چهار ردیف مشخص و تجمیع‌شده اختصاص دهد. اما به گفته کارشناسان، اگر هدف شفافیت در بودجه باشد، باید ردیف‌ها ریزتر شود تا قابلیت ردگیری داشته باشد.

منتقدان می‌گویند چگونه است که کمک به انجمن ورزشی رزم‌سلطان یا امور مساجد استان خراسان در بودجه امسال ردیف دارد، اما ردیف‌های بودجه‌ای کمک به مجموعه‌های فرهنگی با نام مثلا خانه هنرمندان یا انجمن‌های هنری مشخص و معین، حذف و در یک ردیف عمومی ادغام می‌شود؟ این رویه با شفافیت مورد ادعای اعضای شورای ششم در تضاد است و این نگرانی را ایجاد می‌کند که در پشت این تصمیم‌ها، اختصاص سلیقه‌ای، غیرشفاف و گعده‌ای منابع عمومی شهروندان رخ دهد. ظاهرا شهروندان تهرانی نامحرم هستند و نباید بدانند از منابع مالی که در قالب عوارض و بهای خدمات به شهرداری تهران پرداخت می‌کنند، به چه مجموعه‌هایی کمک می‌شود و اعضای شورا خواسته‌اند از این طریق، هزینه پاسخ‌گویی و مطالبه‌گری در اعمال کمک به برخی مؤسسات فرهنگی، هنری و... خاص را برای شورا به صفر برسانند؛ حال آنکه مقایسه بودجه سال ۱۴۰۱ با هشت ردیف اعتباری کلی کمک به مؤسسات فرهنگی، هنری و... با آنچه در سال ۱۴۰۰ به تصویب شورای پنجم رسیده است، می‌تواند روشنگر شفاف نحوه تصمیم‌گیری دو شورای مختلف در کمک به مؤسسات فرهنگی و هنری از جیب مردم تهران باشد.