علیرضا فغانی در گفت‌وگو با «شرق»:
آرامش فعلی‌ام را با هیچ چیز عوض نمی‌کنم
یکی از مشکلات اصلی VAR مربوط به دوربین‌های صداوسیماست درآمد و هزینه در استرالیا دلاری است، در ایران فقط هزینه‌ها دلاری است
لیگ برتر دوره بیست‌و‌چهارم در شرایطی به هفته‌های حساس و پایانی خود رسیده که همچنان مشکلات و اشتباهات داوری جزء داغ‌ترین بحث‌های فوتبالمان است. این در حالی است که لیگ جاری با استفاده از تکنولوژی VAR برگزار شد، اما برخلاف انتظارات باز هم سوت‌های جنجالی زیادی توسط داوران زده شد و بر تنش‌های موجود در لیگ برتر افزود. در این شرایط، گفت‌وگویی با علیرضا فغانی انجام دادیم و یکی از برجسته‌ترین داوران تاریخ فوتبال ایران، به سؤالات خبرنگار «شرق» پاسخ داد. فغانی که چند سال است به همراه خانواده به کشور استرالیا مهاجرت کرده، نامش در فهرست داوران نامزد قضاوت در جام جهانی ۲۰۲۶ از این کشور قرار گرفته است.
مهدی ملکی: لیگ برتر دوره بیست‌و‌چهارم در شرایطی به هفته‌های حساس و پایانی خود رسیده که همچنان مشکلات و اشتباهات داوری جزء داغ‌ترین بحث‌های فوتبالمان است. این در حالی است که لیگ جاری با استفاده از تکنولوژی VAR برگزار شد، اما برخلاف انتظارات باز هم سوت‌های جنجالی زیادی توسط داوران زده شد و بر تنش‌های موجود در لیگ برتر افزود. در این شرایط، گفت‌وگویی با علیرضا فغانی انجام دادیم و یکی از برجسته‌ترین داوران تاریخ فوتبال ایران، به سؤالات خبرنگار «شرق» پاسخ داد. فغانی که چند سال است به همراه خانواده به کشور استرالیا مهاجرت کرده، نامش در فهرست داوران نامزد قضاوت در جام جهانی ۲۰۲۶ از این کشور قرار گرفته است.
در مقطعی برخی کارشناسان به خاطر فعالیت و حضور داورانی همچون خود شما در سطح بین‌المللی معتقد بودند داوری ایران از فوتبالمان جلوتر است. در حال حاضر تقریبا اوضاع هیچ‌کدام مناسب نیست. نظر شما در‌این‌باره چیست؟
طرح این موضوع که داوران ایرانی مثلا در رقابت‌هایی مانند جام باشگاه‌های جهان قضاوت کرده‌اند، در‌حالی‌که تیمی از ایران در این مسابقات حضور نداشته، شاید جالب به نظر نرسد. اینکه بگوییم داوران ما جلوتر از سطح فوتبال باشگاهی ایران هستند، ارزیابی دقیقی نیست. بدون تردید در حوزه داوری فعالیت‌های مؤثری انجام شده، اما در زمینه تیم‌داری چنین توفیقی حاصل نشده است. حتی در‌خصوص پرداخت‌ها نیز شرایط فراتر از معمول نبوده است. کشورهای دیگر از استعدادهای خود در زمینه بازیکن‌سازی و مربیگری بهره برده‌اند و این روند در سطح بین‌المللی نیز مشاهده می‌شود. در اروپا، دستمزد داوران چهار تا پنج هزار یورو است که آنجا هم در مقایسه با بازیکنان رقم درخور توجهی محسوب نمی‌شود. من و امثال من، استعداد خود را در حوزه داوری متمرکز کرده‌ایم و شخصا چه در رقابت‌های داخلی و چه در مسابقات بین‌المللی، از عملکرد خود رضایت دارم. شاید در مقایسه با فردی با شغل اداری، درآمد بهتری هم داشته باشم.
چرا داوری در فوتبال ایران تا این حد حاشیه و جنجال دارد؟ قبول دارید که بسیار بیشتر از نُرم معمول داوری در لیگ‌های اروپا و حتی آسیاست؟
در سال‌های گذشته بارها در نشست‌های خبری پیش و پس از مسابقات، تأکید شد تا زمانی که فناوری کمک‌داور ویدئویی (VAR) به فوتبال ما وارد نشود، نمی‌توان انتظار اصلاح کامل عملکرد داوری را داشت. با‌این‌حال، امروز می‌بینیم حتی با ورود VAR نیز مشکلات تازه‌ای پدید آمده است. آن زمان هم اشاره کردم که فرهنگ مواجهه با اشتباهات داوری باید تغییر کند. تصور اینکه صرفا با ورود فناوری اتفاقی مثبت و قطعی رقم خواهد خورد، نگاه درستی نیست و شواهد نشان داده‌اند که در برخی موارد، حتی شرایط پیچیده‌تر نیز شده است. بی‌ثباتی در کادر مدیریتی و مربیگری باعث شده نتیجه‌گرایی به اولویت اصلی تبدیل شود و هر اشتباه داوری با هجمه‌های شدید مواجه شود. چنانچه ثبات مدیریتی تقویت شود، فرهنگ تعامل با تصمیمات داوران نیز ارتقا می‌یابد و هر فرد در جایگاه خود تلاش خواهد کرد تا اثرگذار باشد؛ در این صورت، آرامش به فوتبال بازمی‌گردد و شور و شوق نیز به سکوها و تماشاگران منتقل خواهد شد.
سؤالی که برای خیلی از مردم و هواداران بی‌پاسخ است، این است که چرا با وجود VAR همچنان اشتباهات بسیار زیاد است؟ چه مواردی دست به دست هم داده تا خروجی استفاده از این تکنولوژی در ایران برخلاف کشورهای دیگر باشد؟
در نخستین سال حضورم در استرالیا، برای نخستین بار شاهد استفاده از VAR در مسابقات بودم و طبیعی بود که در مراحل ابتدایی با چالش‌هایی همراه باشد. در ایران نیز به دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم، شاید سیستم‌های پیشرفته‌ای در اختیار نداشته باشیم، اما تجهیزاتی وجود دارد که استانداردهای حداقلی را دارا هستند. با‌این‌حال، یکی از مشکلات اصلی مربوط به دوربین‌های صداوسیماست. لازم است این تجهیزات به‌روزرسانی شده و تعامل بیشتری با حوزه داوری برقرار شود تا پوشش کامل تصویری از تمامی زوایای مورد نیاز فراهم شود. نباید شرایط به‌گونه‌ای باشد که صحنه‌های مهم از دید دوربین‌ها پنهان بماند. بی‌تردید با تعامل بیشتر، کیفیت عملکرد ارتقا خواهد یافت. همچنین لزوم ایجاد یکنواختی در قضاوت داوران، موضوعی جدی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
چند سال است که شما دیگر قضاوتی در فوتبال ایران نداشته‌اید. یک بار خبری منتشر شد که دستمزد شما در استرالیا ۲۰ برابر ایران است. به نظر می‌رسد علاوه بر آن، چند برابر این عدد از حواشی و جنجال دور هستید و آرامش دارید. همین‌طور است؟
آمار و ارقامی که در ایران در‌خصوص درآمد داوران عنوان می‌شود، با واقعیت فاصله دارد. هزینه‌های زندگی در استرالیا بالاست، اما درآمد و هزینه‌ها دلاری است؛ هرچند در ایران نیز هزینه‌ها به‌نوعی دلاری شده‌اند، اما دستمزدها به ریال پرداخت می‌شود. آنچه برای من حائز اهمیت است، آرامشی است که در فرایند داوری در استرالیا تجربه می‌کنم. در اینجا، پیش، حین و پس از بازی، داور با هجمه‌ای مواجه نمی‌شود. داور کار خود را انجام می‌دهد، تماشاگر به تماشای بازی می‌نشیند و بازیکن نیز تمرکز بر عملکرد خود دارد. برخلاف ایران، هیچ‌گاه فیلم مسابقات به شکل هدفمند و تقطیع‌شده در فضای مجازی بازنشر نمی‌شود تا زمینه حمله به داور فراهم شود. این آرامش، نعمتی است که آن را با هیچ چیز عوض نمی‌کنم. در‌خصوص مسائل مالی نیز به‌عنوان داوری تمام‌وقت، حقوق ماهانه مشخصی دریافت می‌کنم و پرداخت‌ها بر‌اساس هر بازی نیست.
شما بارها تجربه قضاوت در دربی پایتخت را داشته‌اید. چند ماه پیش بعد از دربی، استقلالی‌ها خواهان استفاده از داور خارجی برای بازی‌های آتی شدند. سال‌ها پیش چنین اتفاقی می‌افتاد و حالا بازگشت به چنین تصمیمی درست است یا به ضرر مجموعه داوری ایران خواهد بود؟
در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای نیست که لزومی برای استفاده از داوران خارجی احساس شود. حضور داور خارجی زمانی توجیه دارد که داوران داخلی هم مورد احترام قرار گیرند. با‌این‌حال، امروز داوران ما در حال قضاوت هستند، اما فضای قبل از بازی‌ها، درگیری‌های لفظی میان تیم‌ها و موج‌های مسموم در فضای مجازی، کار را دشوار کرده است. در گذشته نیز برای کاهش فشار، نام داوران تا شب مسابقه اعلام نمی‌شد. امروزه تماس‌ها و تهدیدهای مجازی، پدیده‌ای خاص فوتبال ایران شده و این مسائل قضاوت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. با‌این‌حال، هر یک از داوران توانمند ما قادر به قضاوت دربی با استفاده از VAR هستند و در این زمینه مشکلی نیست.
در ماه‌های گذشته، اتهامات به داوری اوج گرفته و حتی واژه‌هایی همچون شیتیل‌گرفتن مطرح شده است. از سویی در سال 1403 اتفاقی خاص افتاد و رئیس کمیته داوران به دلیل ارتباط با پرونده فساد باشگاه مس رفسنجان از سمت خود تعلیق شد. اگر چنین اتفاقی در کشور دیگری مثل استرالیا می‌افتاد، چه تأثیری روی فوتبال آن کشور می‌گذاشت؟
در ماه‌های اخیر بازداشت‌هایی صورت گرفته و اسامی‌ای نیز اعلام شده است، اما همواره اقدامات عقیم مانده‌اند. در نهایت این سؤال مطرح می‌شود که آیا ادامه مسیر ممکن است یا خیر؟ افکار عمومی خواهان اعلام رسمی احکام و برخوردهای بازدارنده هستند تا این اتفاقات تکرار نشود. در کشورهایی نظیر استرالیا، چنانچه مسئولی از امکانات دولتی به صورت شخصی استفاده کند، با شدیدترین برخوردها مواجه می‌شود. حال اگر موضوع به فساد مالی یا دریافت رشوه نیز کشیده شود، وضعیت برای فرد خاطی به‌مراتب وخیم‌تر خواهد بود. این در حالی است که در گذشته نیز در کشور ما پرونده‌هایی از این دست وجود داشته، اما تنها به برکناری افراد محدود شده است.
شما تجربه قضاوت در تورنمنت‌های مهم و بزرگی مانند جام‌جهانی و المپیک را دارید. برنامه‌تان برای سال‌های پیش‌رو چیست؟
با توجه به تغییرات اخیر و حذف محدودیت سنی، اکنون در فهرست داوران کاندیدا برای قضاوت در جام جهانی آتی قرار دارم و این مسئله رقابت ما با دیگر داوران آسیایی را برای حضور در این رویداد مهم جهانی افزایش داده است. تا زمانی که از نظر بدنی و آمادگی جسمانی در شرایط مطلوبی قرار داشته باشم، انگیزه و اشتیاق لازم برای ادامه قضاوت در بالاترین سطوح فوتبال را دارم.
وضعیت داوری ایران در بخش زنان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ در بخش زنان هم فقط چند اسم مطرح هستند و آیا پتانسیل داوری ما در بخش زنان همین‌قدر است؟
در تمامی کشورهای جهان روند مشخصی در حوزه داوری مسابقات بانوان وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که از داوران زن برای قضاوت دیدارهای بانوان استفاده می‌شود و داوران مرد نیز عمدتا در نقش داور چهارم حاضر هستند. حتی در سطح مسابقات قاره‌ای نیز این رویه مرسوم است. در ایران نیز اگر بسترهای لازم فراهم شود، داوران زن که در حال حاضر در مسابقات فوتسال نیز قضاوت می‌کنند، می‌توانند در رقابت‌های فوتبال آقایان حضور یابند. در صورت مهیا‌شدن شرایط، این داوران می‌توانند حداقل در رده‌های پایه همچون جوانان و نوجوانان فعالیت کرده و توانمندی‌های خود را به‌خوبی نشان دهند.
شما مدتی پیش سفری به ایران داشتید و موقع بازگشت به استرالیا یک استوری درباره جهش قیمت دلار منتشر کردید که بسیار هم بازتاب داشت و مورد توجه کاربران و مردم در فضای مجازی قرار گرفت.
افزایش ناگهانی نرخ ارز در روزهای پایانی سال گذشته واقعا جای تعجب داشت؛ چراکه در بازه‌ای کمتر از پنج روز، شاهد جهشی ۱۰ تا ۱۲ هزار تومانی در قیمت دلار بودیم. امیدوارم سیاست‌گذاری‌های اقتصادی در سال جدید به‌گونه‌ای باشد که ثبات بیشتری بر بازار حاکم شود و شرایط معیشتی مردم بهبود یابد. آرزوی بهترین‌ها را برای همه مردم در سال جدید دارم. بیش از هر چیز، برای همگان سلامتی و آرامش آرزو می‌کنم و امیدوارم مسئولان کشور با تصمیم‌گیری‌های درست، زمینه‌ساز رخدادهای مثبت و سازنده در سال 1404 شوند.
