پاسخ‌های لورفته و سؤال‌های بی‌جواب

علی ایوبی: هنوز زمان زیادی از کنکور سراسری سال 1401 و حواشی عجیب‌و‌غریب آن نگذشته است. از طرفی قطع اینترنت در مراکزی که جلسات کنکور برگزار می‌شد، صدای خیلی‌ها را درآورد که این می‌تواند گامی در محدود‌کردن فضای مجازی باشد و از طرفی دیگر به بیرون درز‌کردن سؤالات کنکور رسما نفس امتحان و برگزاری عادلانه کنکور را به‌شدت زیر سؤال برد. این اتفاق چنان ناگوار بود که تاکنون 17 هزار نفر از مردم در کارزاری با عنوان «اعتراض به تقلب گسترده کنکور سراسری» از رئیس‌جمهور، رئیس مجلس، رئیس دستگاه قضا و همچنین دادستان کل کشور خواسته‌اند به این موضوع حساس که با سرنوشت و آینده بسیاری از جوانان در ارتباط است رسیدگی کنند.

اما شاید مهم‌ترین سؤال در‌این‌میان این باشد که مقصر انتشار فایل PDF حاوی کل سؤالات چه کسی است؛ مطابق دستورالعمل اجرائی آزمون در سال‌های گذشته، سؤالات و پاسخ‌نامه‌ها از سازمان حداقل دو روز قبل از آزمون به مخازن اصلی استان‌ها منتقل می‌شود. همچنین از یک ساعت قبل از آزمون از مخزن اصلی به مخزن‌های فرعی در مجاورت سالن برگزاری آزمون انتقال داده شده؛ تعدادی دفترچه سؤال اضافی نیز برای هر حوزه اختصاص داده می‌شود. رابطان از ساعت ۸:۱۰ (۲۰ دقیقه پیش از شروع آزمون) مطابق زمان‌بندی برای تحویل‌گرفتن اوراق امتحانی به مخزن فرعی می‌روند. همچنین در ساعت ۸:۳۳ نیز باید دفترچه سؤالات و پاسخ‌برگ غایبان را جمع‌آوری و به مخزن بازگردانند. این روند به طور مجزا برای دفترچه اختصاصی شماره ۱ و ۲ نیز تکرار می‌شود؛ یعنی مطابق دستورالعمل هیچ‌کدام از رابطان و مراقبان در حالت عادی دسترسی به دفترچه‌هایی که برای داوطلبان توزیع نشده است، ندارند.

این اتفاق از این جهت حائز اهمیت و متفاوت با سال‌های گذشته است که در سال‌های قبل، شاهد بودیم داوطلبانی در حین آزمون از برگه سؤالات خود عکس گرفته و به بیرون ارسال می‌کردند و عکاسان شبکه‌های تقلب نیز از میان داوطلبان بودند؛ اما امسال با وجود تمام تمهیدات این شبکه یک قدم جلوتر رفته و موفق شده است در عوامل آزمون نفوذ کند و پیش از پخش دفترچه‌های اختصاصی، به کل سؤالات دسترسی پیدا کند.

 پیگیری ماجرا از سوی یک دانشجو

مهدی حسین‌دوست، دانشجوی مهندسی برق شهید بهشتی که موضوع را در کانال تلگرامی خود با عنوان «فانتوم: متفاوت‌ترین رسانه کنکوری» پیگیری کرده، اتفاقات رخ‌داده در کنکورهای ریاضی، انسانی و تجربی را این‌گونه توضیح می‌دهد: «حدود ساعت ۹ صبح روز پنجشنبه، مورخ ۹ تیرماه که روز برگزاری کنکور ریاضی و انسانی بود، سؤالات یک صفحه از عربی و چند صفحه از فارسی کنکور منتشر شد؛ اما کلیدهای قرارداده‌شده در یک کانال خصوصی، قسمتی از سؤالات درس دینی و زبان را هم شامل می‌شد. با وجود اینکه مستندات این موضوع هنوز روی کانال‌های تلگرامی عمومی چند ده هزار نفری موجود است و بالای ده هزار نفر بازدید داشته است، جناب آقای پورعباس در مصاحبه روز جمعه خود با خبرگزاری مهر در حاشیه بازدید از دانشگاه شهید بهشتی در کمال تعجب اعلام کردند تا ساعت ۱۳:۳۰ سؤالی منتشر نشده بود».

او ادامه داد: «سؤالات عمومی کنکور تجربی در بازه ۹:۰۰ تا ۹:۳۰ صبح به طور کامل به بیرون درز کرد و سؤالات اختصاصی ریاضی و زیست‌شناسی نیز تا نیم‌ساعت پس از توزیع دفترچه اختصاصی شماره ۱ در فضای مجازی قرار گرفت. کانال منتشرکننده در تلگرام عمومی و چند صد هزار نفری بوده و مستندات تصویری موجود است که این سؤالات بالای ده هزار بازدید داشته است، توجه کنید که پخش تصاویر دفترچه عمومی پیش از جمع‌آوری پاسخ‌برگ آن و پخش تصاویر دفترچه اختصاصی شماره ۱ دقایقی پس از شروع پاسخ‌گویی به این دفترچه بوده است».

حسین‌دوست افزود: «تا به اینجا وضعیت مانند دو سال گذشته بوده که البته قابل قبول نیست و داوطلبان انتظار امنیت کامل در این ماراتن علمی مهم را دارند؛ اما باز هم فاجعه درز سؤالات به اینجا ختم نمی‌شود، رأس ساعت ۹:۴۷ که دفترچه و پاسخ‌برگ عمومی در سر جلسه آزمون جمع‌آوری شده است، فایل PDF شامل کل سؤالات آزمون از‌جمله دو دفترچه اختصاصی که هنوز توزیع نشده است، در یک کانال تلگرامی منتشر شد. برای مستند‌کردن موضوع، همین فایل به صورت PDF و تصویر در یک کانال عمومی تا قبل از ساعت ۱۰ منتشر و آرشیو شد».

او گفت: «تا ساعت 11 در چند کانال آموزشی دیگر هم منتشر و نسبت به امنیت آزمون نقدهایی نوشته شد. سازمان سنجش نیز با دستپاچگی و در اقدامی بی‌سابقه، حدودا در ساعت ۱۱:۴۵ وقتی آزمون همچنان ادامه داشت، دفترچه عمومی و شماره یک اختصاصی تجربی را روی سایت بارگذاری کرد؛ در‌حالی‌که به گفته کریمیان، مشاور رئیس سازمان سنجش، در مصاحبه با خبرگزاری مهر در ساعت ۱۲:۵۱ روز پنجشنبه مورخ ۹ تیرماه، دفترچه‌های سؤالات کنکور سراسری ۱۴۰۱ بعد از آخرین آزمون در روز شنبه ۱۱ تیرماه هم‌زمان با هم منتشر می‌شود».

این دانشجو ادامه داد: «این موضوع نیز درخور توجه است که در کنکور هنر، ریاضی و انسانی که نزدیک به نیمی از شرکت‌کنندگان را در اختیار داشت، دفترچه سؤالات پس از برگزاری آزمون منتشر نشد، اما در کنکور هنر، پس از اتمام آزمون و تا ساعت هفت عصر، تصویر سؤالات سه درس فارسی، عربی و دینی به صورت قطره‌چکانی و غیررسمی منتشر شده و نقدها و پاسخ‌نامه‌هایی نیز روی آن توسط معلمان نوشته شد. در کنکور ریاضی و انسانی نیز پس از پایان آزمون که همچنان رویه عدم انتشار رسمی سؤالات ادامه داشت، تصاویر دفترچه‌های عمومی و اختصاصی باز به صورت غیررسمی در فضای مجازی نشر پیدا کرد و همچون روز قبل، نقد، تحلیل و پاسخ‌نامه‌هایی برای آن نوشته شد». او گفت: «در کنکور حساس تجربی، پیش از پایان آزمون همان‌طور که گفته شد، دو دفترچه از سه دفترچه روی سایت سازمان سنجش قرار گرفت؛ یعنی ما با دو اتفاق بی‌سابقه در آزمون‌های دهه گذشته روبه‌رو بودیم؛ دفترچه‌های سؤال سه کنکور هنر، ریاضی و انسانی پس از پایان آزمون به‌طور رسمی در دسترس مردم نیست، اما به‌طور غیررسمی در فضای مجازی وجود دارد، اما دفترچه‌های کنکور تجربی پیش از پایان آزمون و پس از درز‌کردن کل سؤالات، روی سایت قرار می‌گیرد. ذکر این موضوع نیز خالی از لطف نیست که داوطلبان در شب آزمون سرنوشت‌ساز خود شاهد یک بی‌نظمی، آشفتگی و سردرگمی در دسترسی به سؤالات کنکورهای برگزارشده و تحلیل آن بودند که همه را مضطرب کرده و آرامش را از آنان گرفته بود و چه‌بسا کسانی که به شبکه‌های اجتماعی دسترسی نداشته یا آن را کنار گذاشته بودند، در مقایسه با دیگر داوطلبان از مشاهده و بررسی آن سؤالات محروم بودند و این خود نوعی تبعیض محسوب می‌شود».

نکته اینجاست که پورعباس کلیت موضوع را انکار می‌کند و در مصاحبه خود در شبکه یک سیما، اعلام کرد عکس‌ها، پس از جمع‌آوری پاسخ‌برگ منتشر شده و امنیت آزمون امسال بسیار بالاتر از گذشته بوده است.

مهدی حسین‌دوست این سؤال را مطرح می‌کند که چرا با وجود اینکه هزینه کنکور را خود بچه‌ها پرداخت می‌کنند، هیچ اقدام مؤثری برای تأمین امنیت حساس‌ترین آزمون علمی کشور که نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر در آن رقابت می‌کنند، انجام نشده است؟ چرا با وجود ادعاهای مکرر، اینترنت در حوزه‌های آزمون برقرار بوده و پیام‌ها با بیرون حوزه رد‌و‌بدل می‌شود؟

 سؤالات چه زمانی لو رفت؟

او در ادامه تحقیقات خود در‌‌‌خصوص اینکه این شائبه نیز مطرح است که احتمالا افرادی به‌جز دانشجویان قبل‌تر به سؤالات دسترسی داشتند، به «شرق» گفت: «من تصمیم گرفتم ادعا و سرنخ مطرح‌شده را با توجه به سابقه‌ای که در برنامه‌نویسی و فناوری اطلاعات دارم، موشکافانه‌تر بررسی کنم. تاریخ و ساعت ساخت یک فایل PDF به‌طور خودکار توسط دستگاه سازنده در آن ثبت می‌شود. باید به این نکته اشاره کنم که این تاریخ و ساعت که به عنوان Meta Data فایل شناخته می‌شود، پس از ساخت قابل ویرایش است. همچنین با توجه به اینکه بر اساس تاریخ و ساعت آن دستگاه ذخیره می‌شود و نه به صورت آنلاین (همچون تلگرام)، اگر آن دستگاه زمانش اشتباه باشد، دیتای ثبت‌شده نیز خطا خواهد داشت».

این دانشجو ادامه داد: «البته من معتقدم این مسئله نمی‌تواند به کلی احتمال ساخت این فایل در روز قبل از آزمون را رد کند؛ چراکه اگر فرض کنیم فروشندگان سؤال عمدا تاریخ و ساعت ساخت را ویرایش کرده‌اند، بنابراین خودشان نیز باید آن را اعلام کرده و دستمایه فریب داوطلبان قرار می‌دادند، اما این موضوع از سوی کارشناسان کشف و اعلام شده است. همچنین در ادامه خواهم گفت که چرا دستگاه سازنده، یک موبایل سامسونگ بوده است و می‌دانیم که اکثر موبایل‌ها تاریخ و ساعتشان خودکار تنظیم می‌شود و روی حالت دستی نیست».

او گفت: «من دو نرم‌افزار «پی‌دی‌اف‌‌»خوان معتبر یعنی Adobe Acrobat و EaseUS PDF Editor را انتخاب کرده و فایل منتشرشده در کانال تلگرامی که برای نخستین‌بار آن را قرار داد، بررسی کردم. این فایل را در همان لحظات نخست ذخیره و آرشیو کردم. نتیجه مهم این بررسی نرم‌افزاری، به ما می‌گوید این فایل در ساعت ۱۹:۰۷ روز پنجشنبه قبل از آزمون ساخته شده است! برای اطمینان، فایل دفترچه اختصاصی شماره ۱ تجربی بارگذاری‌شده در سایت سازمان سنجش را هم بررسی کردم. در ساعت ۱۱:۳۶ ظهر روز جمعه (10 دقیقه پیش از انتشار روی سایت) با نرم‌افزار PDFZilla که یک نرم‌افزار تبدیل عکس به PDF است، ساخته شده».

حسین‌دوست افزود: «شواهد نیز همین را تأیید می‌کند، چراکه کیفیت صفحات آن دفترچه پایین است و به خاطر این بوده که با دستپاچگی و در حین برگزاری آزمون اسکن شده است تا روی سایت قرار بگیرد. با وجود این احتمال دارد پس از قرارگیری این پیام، نسخه اصلی دفترچه روی سایت جایگزین شود. برای اطمینان بیشتر، Properties چند فایل PDF دیگر را که خود ساخته بودم و زمان و نرم‌افزار ساختشان را می‌دانستم تست کردم و اطلاعات نمایش‌داده‌شده صحیح بود».

او البته تأکید می‌کند این دلیل کافی برای دردسترس‌بودن سؤال‌های پیش از آزمون نیست اما سرنخی مهم برای بررسی بیشتر این موضوع است. پلیس فتا نیز در آخرین اظهارنظر خود فروش سؤال پیش از آزمون را به کلی رد نکرده و گفته است کارآگاهان پلیس فتا به موردی از فروش سؤالات پیش از برگزاری کنکور نرسیدند.

حسین‌دوست همچنین درباره شائبه لورفتن سؤالات پیش از آزمون در میان داوطلبان و معلمان می‌گوید: «پس از برگزاری کنکور تجربی، تعدادی از معلمان در صفحات اینستاگرام خود استوری‌هایی را منتشر کردند که نشان می‌داد بعضی از شاگردانشان یک یا چند سؤال کنکور را در صبح روز آزمون پرسیده‌اند‌. همچنین بعضی داوطلبان نیز گزارش می‌کنند که با اتمام آزمون، افرادی را مشاهده کردند که مشغول تماس و اعلام تأیید صحت سؤالات دریافتی بوده‌اند‌‌. گزارشاتی نیز مبنی بر نوشتن کلید برای فایل PDF منتشرشده از کل سؤالات به دست آمده است».

او ادامه داد: «از طریق گزارش دیگری که در فضای مجازی منتشر شده است، تصویر رنگی آن کلید به دست آمد و وقتی این دو گزارش دارای اشتراک هستند، می‌توان متوجه شد سرنخ بسیار مهمی برای بررسی این موضوع که آیا فایل PDF پیش از جلسه منتشر و برای آن کلید آماده شده است یا خیر، است. البته تمام موارد گفته‌شده گمانه‌زنی‌هایی است که تاکنون انجام شده که نیاز است توسط کارشناسان IT در پلیس فتا صحت‌سنجی شده و بررسی شود که چه اندازه صحت دارد».

 درخواست برکناری رئیس سازمان

نکته مهم در این است که رئیس سازمان بارها در مصاحبه‌های خود از اشراف کامل بر شبکه‌های تقلب و انتشار سؤال سخن گفته و بیان می‌کرد که این شبکه‌ها به طور کامل تحت نظر هستند. او همچنین چندین بار درخصوص دستگاه‌های آشکارساز پیشرفته و ابزارهای نقطه‌زن و موج‌یاب صحبت کرده و بر امنیت بالای آزمون و قطع اینترنت در حوزه‌ها تأکید کرده بود. پورعباس در مصاحبه‌ای گفته بود ما بر پروسه بازگشت کلیدها به داخل جلسه تمرکز کرده‌ایم، اما سؤال اصلی اینجاست که چگونه دستگاه‌های شما نتوانسته‌اند اتصال به اینترنت یک موبایل در حوزه را که داوطلب یا عامل اجرائی آزمون با آن عکس گرفته و به بیرون ارسال کرده است، شناسایی کنند اما بناست ارسال پاسخ‌ها به داخل حوزه را متوجه شوند؟ اگر طبق گفته او افرادی که مظنون به عکاسی در جلسه بوده‌اند از دیگر داوطلبان عادی جدا شده‌اند و نتوانسته‌اند اهداف خود را عملیاتی کنند، پس چرا با آغاز هر کنکور چندین سری عکس در فضای مجازی منتشر شده است؟ آیا می‌توان با اطمینان و قاطعیت گفت دستگاه آشکارساز و سیگنال‌یاب در تمام حوزه‌ها وجود داشته و دستگاه‌های الکترونیک احتمالی داوطلبان متقلب را شناسایی کرده است؟

همین تناقضات باعث شد جمعی از مردم و داوطلبان کنکور در کارزاری خواستار برکناری رئیس سازمان سنجش شوند. در این کارزار که تاکنون بیش از 13هزار امضا جمع کرده است، از نمایندگان مجلس، اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات و اعضای کمیسیون اصل ۹۰ خواسته شده: «رئیس این سازمان را برکنار کنند، چراکه نه‌تنها نتوانسته یک کنکور امن را برگزار کنند، بلکه همچنان فجایع رخ‌داده که اظهر من‌الشمس است را تکذیب کرده و واکنشی به آن نشان نمی‌دهند».

جالب آنکه بعد از این اتفاقات در کنکور امسال، رئیس‌جمهور دستور تشکیل کارگروهی برای بررسی و تحقیق پیرامون ابعاد تقلب‌ها در کنکور سراسری را داد، اما دو روز بعد این هیئت بیانیه‌ای مبنی بر تأیید قطعی سلامت آزمون صادر کرد و رئیس سازمان سنجش که خود مجری این آزمون است، با حضور در صداوسیما این نتیجه را اعلام و از این هیئت نیز تشکر و قدردانی کرد. با این حال مشخص نشد اعضای تشکیل‌دهنده این کارگروه چه کسانی بوده‌اند و چرا باید طبق گفته رئیس سازمان سنجش، تنها به گزارش‌های این سازمان برای نتیجه‌گیری اکتفا شود؟ آیا بهتر نبود این هیئت خارج از قوه مجریه و برای مثال در مجلس یا دستگاه قضا تشکیل می‌شد تا بتواند استقلال خود را حفظ کند؟