اوکراین؛ جهنم زمینی

آ‌رش فرحزاد: بیست‌و‌چهارم فوریه 2022 روزی است که هیچ‌کس در اوکراین و روسیه آن را فراموش نخواهد کرد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در یک سخنرانی تلویزیونی شروع یک «عملیات نظامی ویژه» در منطقه دونباس را اعلام کرد و هم‌زمان شورای امنیت سازمان ملل هم از پوتین خواست تا این حمله را متوقف کند. آژیرهای خطر در سراسر کی‌یف، پایتخت اوکراین، به صدا درآمدند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین هشدار داد: «اگر کسی بخواهد سرزمین، آزادی و زندگی ما را بگیرد، از خود دفاع می‌کنیم». به نظر می‌رسید مسکو امیدوار است این عملیات در کوتاه‌ترین زمان ممکن با تصرف کی‌یف و سقوط دولت اوکراین به پایان برسد؛ اما نیروهای اوکراینی ۳۶۵ روز پس از آن آغاز تهاجم نظامی روسیه همچنان در حال مقاومت در برابر ارتش مسکو و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی تحت فرمان حکومت روسیه مانند واگنر هستند و در بسیاری از مناطق توانسته‌اند روس‌ها را عقب برانند. با‌این‌حال، تلفات جانی و مالی این شرایط برای اوکراین کم نبوده است. ده‌ها هزار نفر در جنگ کشته شده‌اند و اقتصاد اوکراین به‌شدت تضعیف شده است. ارتش نروژ اخیرا تلفات جانی جنگ اوکراین را ۱۸۰ هزار کشته یا زخمی در اردوگاه روس‌ها و صد هزار نفر در میان نیروهای اوکراینی اعلام کرد. این در حالی است که دیگر منابع غربی از ۱۵۰ هزار کشته در میان نیروهای هر کدام از دو طرف سخن می‌گویند. مسکو و کی‌یف با توجه به ادامه درگیری‌ها و برای جلوگیری از تضعیف روحیه سربازان خود، حاضر به ارائه آمار رسمی از شمار قربانیان و تعداد مجروحان نیستند. آمار ۱۵۰ هزار کشته در میان نیروهای روسی که از سوی منابع غربی مطرح شده است، رقمی شایان توجه محسوب می‌شود. برای مقایسه، ارتش روسیه در جریان جنگ ۱۰‌ساله در افغانستان بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ حدود ۱۵ هزار سرباز را از دست داد. روسیه مدتی پس از آغاز جنگ اوکراین، به عضوگیری از میان زندانیان این کشور برای حضور در جبهه‌های جنگ روی آورد. این گروه از زندانیان به‌عنوان هم‌رزمان شبه‌نظامیان واگنر به جبهه‌های نبرد اعزام شده‌اند.

جنگ و تلفات غیرنظامیان

در جریان محاصره شهر ماریوپل در جنوب اوکراین، اجساد زیادی در خیابان‌های این شهر که سه ماه زیر فشار حملات بی‌امان ارتش روسیه تاب آورد، جمع شده بود. مقام‌های اوکراینی تخمین می‌زنند بیش از ۲۰ هزار غیرنظامی اوکراینی در جریان نبرد ماریوپل که ماه می‌ گذشته به پایان رسید، کشته شده‌اند. منابع غربی تخمین می‌زنند در مجموع بین ۳۰ تا ۴۰ هزار غیرنظامی اوکراینی در جنگ کشته شده‌اند. سازمان ملل متحد اواسط ماه فوریه شمار کشته‌شدگان و مجروحان را ۲۱ هزار نفر تخمین زده بود، اما در عین حال هشدار داده بود «ارقام واقعی به طرز چشمگیری بیشتر» است. مقام‌های اوکراینی اعلام کرده‌اند بیش از ۴۰۰ کودک در میان غیرنظامیان کشته‌شده هستند. از سوی دیگر، کی‌یف اعلام کرده ۳۰ درصد از خاک اوکراین مین‌گذاری شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند مین‌روبی این مناطق دهه‌ها طول خواهد کشید. از طرف دیگر، تصاویری که پس از عقب‌نشینی ارتش روسیه از نزدیکی کی‌یف از اجساد غیرنظامیان در بوچا منتشر شد، از احتمال ارتکاب «جنایت‌ جنگی» حکایت داشت. دستان برخی از قربانیان از پشت‌ بسته شده بود. یکی دیگر از تصاویر تأثیرگذاری که از جنگ اوکراین منتشر شد، به تبعات حمله به زایشگاهی در ماریوپل بر‌می‌گشت؛ یک زن باردار که مجروح شده بود، در این تصاویر در حال انتقال از زایشگاه دیده می‌شد. او در نهایت بر اثر شدت جراحات وارده درگذشت. کمیسیون اروپا می‌گوید نزدیک به ۶۵ هزار مورد از جنایت‌های جنگی احتمالی تاکنون ثبت شده است. اعدام‌های صحرایی و شکنجه از‌جمله اتهام‌هایی است که علیه نظامیان روس مطرح شده است. بیش از ۱۶ هزار کودک اوکراینی از مناطق تحت کنترل نیروهای مهاجم ‌به روسیه منتقل شده‌اند. کارشناسان سازمان ملل ماه سپتامبر نیروهای روس را به ارتکاب جنایت جنگی در «ابعاد بزرگ» متهم کردند. در مقابل، نیروهای اوکراینی هم در چند مقطع زمانی به ارتکاب جنایت جنگی علیه اسرای روس متهم شدند. دیوان کیفری بین‌المللی روز دوم مارس اعلام کرد تحقیق درباره جنایت‌های جنگی و جنایت علیه بشریت در اوکراین را آغاز کرده است.

خط مقدم ۱۵۰۰ کیلومتری

طول خط مقدم نبردها در شرق اوکراین که از شمال تا جنوب این کشور ادامه دارد، به هزارو ۵۰۰ کیلومتر می‌رسد. شهر باهموت در شرق اوکراین این روزها محل اصلی درگیری‌ها بین دو طرف است. نیروهای اوکراینی این شهر را «جهنم روی زمین» توصیف کرده‌اند. ارتش روسیه به همراه شبه‌نظامیان گروه واگنر، در هفته‌های گذشته موفق به پیشروی در باهموت و دیگر مناطق در جبهه شرق اوکراین شده‌اند. نیروهای روسی هم‌‌اکنون کنترل حدود ۱۸ درصد از خاک اوکراین را در اختیار دارند. والری زالوژنی، فرمانده نظامیان اوکراین، گفته است سربازان این کشور موفق شده‌اند ۴۰ درصد از مناطق اشغال‌شده کشور را که کنترل آنها پس از آغاز تهاجم نظامی روسیه به دست نیروهای روس افتاده بود، پس بگیرند.

ضربه به اقتصاد اوکراین

تهاجم نظامی روسیه به اوکراین منجر به تعطیلی بسیاری از کارخانه‌ها شده و زیرساخت‌های این کشور آسیب فراوانی دیده است. تولید ناخالص داخلی اوکراین در سال ۲۰۲۲ با افت ۳۵‌درصدی روبه‌رو شد. یک اندیشکده اقتصادی در کی‌یف میزان خسارت‌های وارده به این کشور را ۱۳۸ میلیارد دلار ارزیابی کرده است. این در حالی است که بخش کشاورزی اوکراین متحمل بیش از ۳۴ میلیارد دلار خسارت شده است. به گفته دولت اوکراین، بیش از سه هزار مدرسه در یک سال گذشته آسیب دیده‌اند. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) نیز اعلام کرده است ۲۳۹ مکان فرهنگی در جنگ آسیب دیده‌اند. مسکو از سپتامبر 2022 به این سو به‌طور سازماندهی‌شده زیرساخت‌های بخش انرژی اوکراین را هدف گرفته است. نزدیک به نیمی از این مراکز و نیروگاه‌ها تا ماه دسامبر آسیب دیده بودند. امری که باعث شد اوکراینی‌ها با خاموشی‌های گسترده هم‌زمان با فصل زمستان روبه‌رو شوند.

پناهندگان

بنا بر آمار سازمان ملل متحد، درگیری‌ها در اوکراین تاکنون نزدیک به هشت میلیون نفر را مجبور به خروج از این کشور کرده است. این در حالی است که بیش از پنج میلیون نفر نیز در داخل اوکراین مجبور به ترک محل سکونت خود شده‌اند. لهستان یکی از اصلی‌ترین میزبانان پناهندگان اوکراینی است. ورشو به بیش از یک میلیون اوکراینی پناه داده است. مسئولان مناطق تحت اشغال روسیه در شرق اوکراین نیز تأکید می‌کنند دست‌کم پنج میلیون نفر از این کشور به روسیه رفته‌اند. این در حالی است که کی‌یف این جابه‌جایی‌ها را «تخلیه اجباری» می‌خواند.

نقش چین

هم‌زمان با نخستین سالگرد تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، روزنامه ‌ اشپیگل به‌ نقل از منابع خود نوشت روسیه در حال مذاکره با یک سازنده چینی برای خرید صد فروند هواپیمای بدون سرنشین نظامی است. بر اساس یافته‌های روزنامه اشپیگل، موعد تحویل این پهپادهای چینی به روسیه برای ماه آوریل 2023 تعیین شده است. رویترز هم روز گذشته ضمن اشاره به گزارش روزنامه اشپیگل نوشت: در روزهای گذشته، دولت‌های آلمان و ایالات متحده و برخی دیگر از کشورهای غربی به چین هشدار داده‌اند در تصمیم خود برای تأمین تسلیحات نظامی روسیه به‌منظور ادامه جنگ در اوکراین تجدیدنظر کند. کشورهای غربی به مقام‌های چینی هشدار داده‌اند‌ هرگونه تأمین تسلیحاتی روسیه، برای این کشور عواقب خواهد داشت. پس از شروع تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، در زمستان سال گذشته، مقام‌های کرملین با مجموعه‌ وسیعی از تحریم‌های کشورهای غربی رو‌به‌رو شدند. در این میان، روسیه برای تأمین بخشی از نیازهای تسلیحاتی خود، به دو کشور روی آورد، اما چین تاکنون هیچ کمک نظامی مشخصی در راستای پیشبرد اهداف روسیه در اوکراین ارائه نداده است. در همین حال و در شرایطی که سازمان ملل در قطع‌نامه‌ای از روسیه خواسته است خاک اوکراین را ترک کند، چین به‌عنوان یکی از حامیان پوتین در این جنگ، خواستار آتش‌بس بین‌ دو طرف و مذاکرات صلح به‌عنوان بخشی از طرح ۱۲گانه برای پایان جنگ شد. احترام به تمامیت ارضی، دست‌کشیدن از تفکر جنگ سرد، ازسرگیری گفت‌و‌گوهای صلح، حل بحران انسانی، حمایت از غیرنظامیان، ایمن نگه‌داشتن تأسیسات اتمی، کاهش ریسک‌های استراتژیک، باز‌نگه‌داشتن کانال‌های صادرات غلات، توقف تحریم‌های یک‌جانبه، فعال نگه‌داشتن زنجیره منابع غذایی و صنعتی و بازسازی پس از درگیری، ۱۲ گام این بیانیه است. این در حالی است که در روزهای اخیر نگرانی‌هایی درباره حمایت نظامی چین از روسیه در جنگ با اوکراین مطرح شده است. وندی شرمن، معاون وزارت خارجه آمریکا، به‌تازگی در مؤسسه بروکینگز درباره مشارکت نگران‌کننده چین و روسیه به‌طور عمیق ابراز نگرانی کرده بود. برخی گزارش‌ها نیز حاکی از آن است که رئیس‌جمهوری چین در تدارک سفر به روسیه است. وزارت امور خارجه چین‌ بامداد روز گذشته به وقت پکن، طرح صلح را اعلام کرد و هم‌زمان خواستار پایان‌یافتن تحریم‌های غرب علیه روسیه شد. چین از غرب می‌خواهد کانال‌های بشردوستانه و روند صادرات غلات باز بماند و تأسیسات هسته‌ای ایمن بمانند. در بیانیه‌ای که در وب‌سایت وزارت خارجه چین منتشر شده‌، آمده است که همه طرف‌ها باید از روسیه و اوکراین برای ازسرگیری گفت‌و‌گو‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن حمایت کنند. چین در این بیانیه با به‌کارگیری تهدید هسته‌ای یا استفاده از سلاح هسته‌ای در این مجادله نیز مخالفت کرده است. پکن در این بیانیه از همه طرف‌ها خواسته است به حقوق بشر احترام بگذارند و به تأسیسات غیرنظامی حمله نکنند. گزارش‌ها حاکی از آن است که روسیه تا‌کنون به ۲۵۰ بیمارستان حمله کرده‌ و از هر ۱۰ بیمارستان اوکراین، یکی تخریب شده است. وزیر امور خارجه چین پس از اعلام بیانیه پکن گفت کشورش به ایفای نقش «سازنده» در از‌سرگیری مذاکرات ادامه می‌دهد. وانگ یی، روز چهارشنبه با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و سرگئی لاوروف، همتای روسی خود در مسکو دیدار کرده بود. کرملین پس از این دیدار اعلام کرد چین راهکاری سیاسی برای خروج از بحران ارائه داده است. اما ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، گفته هنوز طرح صلح چین را ندیده است و خواستار ملاقات با مقامات پکن شد. زلنسکی در نخستین سالروز تهاجم همه‌جانبه روسیه به خاک کشورش، در پیامی از پیروزی نهایی گفت و تأکید کرد‌: «ما همه را شکست خواهیم داد». زلنسکی در این پیام ویدئویی با عنوان «سال شکست‌ناپذیری» که اغلب رسانه‌ها آن را منتشر کردند، یادآوری کرد که چگونه سال گذشته هم‌زمان با حیرت و شگفتی کی‌یف و جهان از اقدام تهاجمی روسیه، در بیانیه‌ای شتاب‌زده با مردم اوکراین سخن گفته بود. رئیس‌جمهوری ۴۵‌ساله اوکراین در این پیام ۱۵‌دقیقه‌ای ویدئویی از پشت میز دفتر کارش خطاب به مردم کشورش گفت: «یک سال پیش در چنین روزی، حوالی هفت صبح از همین جا در بیانیه‌ای کوتاه که ۶۷ ثانیه طول کشید با شما سخن گفتم. ما برای هر چیزی آماده‌ایم و تا شکست کامل روسیه مقاومت خود را ادامه خواهیم داد. ما همه را شکست خواهیم داد. این‌گونه در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ شروع شد؛ روزی که طولانی‌ترین روز زندگی ما و سخت‌ترین روز تاریخ اخیر ما بود. ما زود از خواب بیدار شدیم و از آن به بعد دیگر نخوابیدیم».