ورود بی‌سروصدای ترکیه به باشگاه هسته‌ای‌ها
در روزهای قبل دولت ترکیه اولین رآکتور هسته‌ای خود را افتتاح کرد در حالی که جهان در گیرودار تحریم‌های سخت علیه کشورهایی است که در زمینه علم هسته‌ای پیشرفت‌هایی داشته‌اند.
مریم خالقی‌نژاد: مدرس دانشگاه و تحلیلگر: در روزهای قبل دولت ترکیه اولین رآکتور هسته‌ای خود را افتتاح کرد در حالی که جهان در گیرودار تحریم‌های سخت علیه کشورهایی است که در زمینه علم هسته‌ای پیشرفت‌هایی داشته‌اند. بی‌تردید دولت ترکیه برنامه‌ریزی خوب و بی‌سروصدایی را برای هسته‌ای‌شدن داشته است که اولین رآکتور هسته‌ای خود را در زمینه تولید برق با کمک روسیه اما بدون حساسیتی از جانب جوامع و سازمان‌های بین‌المللی به راه انداخته است. این افتتاحیه نیروگاه آکویو نتیجه قرارداد سال‌های گذشته میان روسیه (روس‌اتم) و ترکیه است.
ترکیه یکی از اعضای ناتو است که در فضای بین‌المللی حاضر با وجود جنگ در اوکراین توانسته است روابط نزدیک با پوتین را حفظ کند. سال گذشته، ترکیه به همراه سازمان ملل متحد به میانجیگری توافقی کمک کرد که به ازسرگیری صادرات غلات اوکراین از بنادر دریای سیاه اجازه داده شد و یک برگ برنده برای ترکیه محسوب می‌شود. در مقابل روسیه که تمایل به ایجاد بازارهای جدید برای هیدروکربن‌های روسیه در خارج از اروپا دارد، دوباره درخواست‌هایی از ترکیه برای تبدیل‌شدن به یک مرکز گاز منطقه‌ای بیان کرده و ترکیه نیز از این فرصت به خوبی استفاده کرده است. بنابراین از نظر سیاسی در وضعیت کنونی هر دو کشور خوب می‌دانند که همکاری با یکدیگر منافع آنها را سریع‌تر محقق خواهد کرد.
در چند دهه گذشته یکی از تلاش‌های بسیار مهم دولت ترکیه به‌دست‌آوردن انرژی هسته‌ای بوده است. تلاش آنکارا برای انرژی هسته‌ای به اواخر دهه 1950 برمی‌گردد. توسعه انرژی هسته‌ای به عنوان نمادی از مدرنیزاسیون ترکیه تلقی شده است. ترکیه مطمئنا در شش دهه گذشته مدرن شده است، اما در طول این مدت به دلایل مختلف نتوانسته یک رآکتور انرژی هسته‌ای فعال ایجاد کند. در طول دهه 1960، توانایی‌های مالی ترکیه با توجه به تولید ناخالص داخلی که زیر 20 میلیارد دلار بود برای حمایت از برنامه انرژی هسته‌ای ناکافی تلقی می‌شد. برخی اقدامات و برنامه‌های اولیه پس از کودتاهای نظامی در سال 1971 و 1980 با بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی بعدی متوقف شد. سومین تلاش ترکیه در دهه 1980 انجام شد، زمانی که اقتصاد ترکیه به تولید ناخالص داخلی بیش از 60 میلیارد دلار، بالاتر از 50 میلیارد دلاری که عموماً به عنوان آستانه توسعه انرژی هسته‌ای پذیرفته شده بود، رشد کرد اما برخی اتفاقات مانند فاجعه چرنوبیل در سال 1986 مخالفت داخلی با انرژی هسته‌ای را افزایش داد. نگرانی در مورد نقش ترکیه در برنامه تسلیحات هسته‌ای پاکستان، که در آن ترکیه مظنون به کمک به انتقال مواد هسته‌ای بود، نیز در شکست سومین تلاش مؤثر بود. چهارمین تلاش، در سال 1994، یک مناقصه بین‌المللی بود که سرانجام در سال 2000 به نتیجه نرسید و رها شد.
در پایان سال 2002، ترکیه پنجمین تلاش خود را آغاز کرد اما این پروژه تنها یک پیشنهاد از روس‌اتم دریافت کرد و در جمع‌بندی به این نتیجه رسیدند که شرکت انرژی هسته‌ای تحت کنترل روسیه هزینه‌های بالایی را برای ترکیه دارد، بنابراین آخرین تلاش بار دیگر با شکست مواجه شد.
در سال 2008، پس از پنج شکست، ترکیه دوباره استراتژی خود را تغییر داد و به سمت یک توافق بین دولتی که برخی حقوق‌هایی را برای فروشندگان در نظر بگیرد تغییر داد. در نتیجه، در سال 2010، ترکیه و روسیه توافق‌نامه همکاری هسته‌ای را امضا کردند. به عنوان بخشی از این توافق، روس‌اتم مجاز به ساخت، مالکیت و بهره‌برداری از نیروگاه هسته‌ای آکویو با 60 سال عمر مفید به اضافه یک تمدید احتمالی 20ساله تا زمان ازکارانداختن آن خواهد بود و روس‌اتم نیز مسئول آن خواهد بود. در این قرارداد ذکر شده است که روس‌اتم سوخت را تأمین می‌کند و زباله‌های تولیدشده را مدیریت می‌کند و در عین حال به ترکیه در ایجاد سرمایه انسانی لازم کمک می‌کند. در ازای تمام این خدمات، علاوه بر برخی قول و قرارهای منعقدشده ترکیه متعهد می‌شود برق تولیدشده را به مدت 15 سال با نرخ ثابت 12.35 سنت دلار در هر کیلووات ساعت خریداری کند. ترکیه در تعریف استراتژی خود از امنیت انرژی به عنوان توجیهی برای برنامه انرژی هسته‌ای خود استفاده کرد که به ادعای خود به کاهش وابستگی به واردات گاز طبیعی از روسیه و ایران کمک می‌کند. اما احتمالی که وجود دارد آن است که مدلی که برای توسعه نیروگاه هسته‌ای آکویو استفاده می‌شود، ترکیه را به شدت به فناوری روسیه وابسته می‌کند.
در طی روزهای گذشته اردوغان هم‌زمان با رونمایی از هسته‌ای‌شدن ترکیه و افتتاح رآکتور هسته‌ای خود از پوتین تشکر کرده است. تشکر یک رئیس‌جمهور از ریاست‌جمهوری دیگر در زمان افتتاح اولین رآکتور خود نشان از همراهی کشور دوم در طول دوره فعل و انفعال این اتفاق بوده است. همچنین بنابر اخبار موجود رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، الکسی لیخاچف مدیر کل روس‌اتم و فاتح دونمز وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه نیز در مراسم رونمایی از این نمایشگاه حضور داشتند.
نیروگاه هسته‌ای آکویو درست در زمان انتخابات ترکیه افتتاح شد. اگرچه مقامات مختلف روس و ترکیه گفته‌اند که ساخت کارخانه آکویو به دلیل تحریم‌هایی که غرب علیه روسیه به دلیل جنگ روسیه با اوکراین تحمیل کرد، پیچیده شده و از مشکلات لجستیکی سخن گفته‌اند اما این پروژه 20 میلیارد دلاری و چهارهزارو 800 مگاواتی برای ساخت چهار رآکتور در شهر آکویو در دریای مدیترانه به ترکیه اجازه می‌دهد تا به باشگاه کوچک کشورهای دارای انرژی هسته‌ای غیرنظامی بپیوندد. پوتین نیز از روابط رو به رشد انرژی و اقتصادی مسکو با آنکارا استقبال کرده است. در حالی که شرکت دولتی انرژی اتمی روسیه (روس‌اتم) نیروگاه اتمی آکویو را ساخته است و در این مراسم شاهد اولین بارگیری سوخت هسته‌ای در اولین واحد نیروگاهی در این سایت در استان مرسین جنوبی ترکیه بوده است. پوتین از طریق لینک ویدئویی شرکت در این مراسم بیان کرده است: «این یک پروژه شاخص است. این امر منافع اقتصادی متقابل را به همراه دارد و هم به تقویت شراکت چندجانبه بین دو کشور کمک می‌کند». او در سخنان خود آکویو را «از بزرگ‌ترین پروژه ساخت‌وساز هسته‌ای در جهان» توصیف کرده است. اردوغان نیز ضمن تشکر از پوتین اعلام کرده است «کشور ما پس از 60 سال تأخیر، به لیگ ملت‌های دارای انرژی هسته‌ای صعود کرده است و ما در اسرع وقت برای ساخت دومین و سومین نیروگاه اتمی در ترکیه اقداماتی را انجام خواهیم داد. البته ما علاوه بر همکاری در حوزه اتم صلح‌آمیز، موضوعات دیگری را نیز در زمینه توسعه همه‌جانبه روابط روسیه و ترکیه مورد بحث و بررسی قرار دادیم و در این راستا، تعدادی توافقات اساسی و اساسی مشترک حاصل شده است».
اردوغان یکی از معدود رهبران جهانی بوده است که با امتناع از امضای تحریم‌های غرب علیه روسیه و تلاش برای میانجیگری برای پایان جنگ، روابط خوبی با پوتین حفظ کرده است. اما در مقابل باید گفت که ترکیه در حال حاضر گاز طبیعی را از روسیه وارد می‌کند و توافق هسته‌ای برای فناوری هسته‌ای، سوخت هسته‌ای و آموزش کارکنان برای بهره‌برداری از نیروگاه هسته‌ای وابستگی بیشتری به روسیه ایجاد می‌کند این امر با مقدار کمی از خطر همراه است. روسیه نشان داده است که می‌تواند از وابستگی انرژی به عنوان ابزاری در چانه‌زنی سیاسی استفاده کند. برای نتایج این وابستگی فناور ی باید منتظر گذر زمان در تعیین روابط دو کشور باشیم که آیا این وابستگی ادامه و تسری پیدا می‌کند یا ترکیه بعد از دستیابی به نیازهای اولیه در مسیر هسته‌ای‌شدن استقلال خود را در برنامه‌های جدیدش برای ساخت نیروگاهای جدید که اردوغان بیان کرده است به دست می‌آورد.
