بازگشت مشروط دمشق

پس از 12 سال حضورنداشتن سوریه در محافل عربی، این کشور از روز گذشته با مشارکت در نشست فوق‌العاده شورای اتحادیه عرب در سطح وزرای خارجه در قاهره، به جمع کشورهای عربی بازگشت. وزرای خارجه 22 کشور عضو اتحادیه عرب در جلسه مشورتی و بدون رأی‌گیری، درباره بازگشت مشروط سوریه به اتحادیه عرب، پس از غیبت یا ممنوعیتی 12‌ساله، به توافق رسیدند. در پیش‌نویس قطع‌نامه که به شکل رسمی صادر خواهد شد، مشارکت هیئت‌های سوری در جلسات اتحادیه از روز گذشته از سر گرفته می‌شود. جمال رشدی، سخنگوی اتحادیه عرب، اعلام کرد وزرای خارجه درباره لغو تعلیق عضویت دمشق تصمیم‌گیری خواهند کرد. خبرگزاری «العالم‌ العربی» به نقل از رشدی افزود: «در این اجلاس، نتایج نشست‌های وزرای خارجه کشورهای عربی در سعودی و اردن درباره بازگشت سوریه و دعوت از دمشق برای مشارکت در نشست بعدی سران کشورهای عربی در ریاض، مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت». به گفته سخنگوی اتحادیه عرب «رأی‌گیری درباره موضوع بازگشت سوریه انجام نخواهد گرفت؛ زیرا تصمیمات اتحادیه عرب با توافق اتخاذ می‌شوند».

اتحادیه عرب بیانیه‌ای مبنی بر شرایط بازگشت سوریه صادر کرده است؛ با‌این‌حال، کارشناسان گفته‌اند عربستان سعودی و کشورهای منطقه احتمالا مسائل مربوط به مذاکرات سیاسی با گروه‌های مخالف به میانجیگری سازمان ملل متحد، قاچاق مواد مخدر و پناهندگان را در اولویت قرار داده‌اند. گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که کنترل مرزها در برابر قاچاق مواد مخدر و اسلحه و نیز خروج شبه‌نظامیان خارجی از سوریه از‌جمله شروطی است که اتحادیه عرب برای بازگشت کامل دمشق به این اتحادیه تعیین کرده است.

وزرای خارجه اردن، عربستان سعودی، عراق، مصر و سوریه هفته گذشته در نشستی مشورتی، راه‌های بازگشت آوارگان سوری از کشورهای همسایه، گسترش حاکمیت سوریه بر تمامی خاک این کشور و حل‌وفصل نهایی موضوع قاچاق مواد مخدر را مورد بررسی قرار دادند. این اجلاس همچنین به دنبال نشست اواسط آوریل وزرای خارجه کشورهای شورای همکاری خلیج در سعودی با مشارکت مصر، عراق و اردن به‌منظور بحث درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب برگزار شد که در آن، اهمیت نقش رهبری کشورهای عربی در تلاش برای پایان‌دادن به بحران سوریه، مورد توافق قرار گرفت. اتحادیه عرب در نوامبر 2011 با تعلیق عضویت دمشق، تحریم‌های سیاسی و اقتصادی را علیه حکومت سوریه در پی سرکوب و خشونت و سپس جنگ داخلی در این کشور، اعمال کرد.

به این ترتیب، در اجلاس بعدی که ماه آینده در ریاض برگزار می‌شود، هیئت نمایندگی سوریه حضور خواهد داشت. گفته می‌شد قطر با پذیرش کامل سوریه پیش از حل‌و‌فصل بحران این کشور مخالف بود. در ماه‌های اخیر ارتباط سوریه با کشورهای عرب متحول شده است. تقریبا پنج هفته پیش وزیر خارجه سوریه پس از 12 سال به قاهره سفر کرد و کمتر از دو هفته بعد به عربستان. یک هفته بعد نیز وزیر خارجه عربستان به دمشق سفر و با بشار اسد دیدار کرد. دمشق به‌تازگی روابط کامل دیپلماتیک را با تونس از سر گرفته است. سوریه اخیرا نیز تفاهم‌نامه‌ای را با عمان برای گسترش همکاری امضا کرد.

هفته پیش هم وزیران خارجه عربستان، عراق، اردن، مصر و سوریه در اردن درباره عادی‌سازی روابط و بازگشت آوارگان مذاکره کردند و سوریه وعده داد با قاچاق مواد مخدر از این کشور به اردن و دیگر کشورهای همسایه مبارزه جدی‌تری کند. جنگ داخلی سوریه بیش از نیم‌میلیون کشته و ۵/۵ میلیون آواره و پناه‌جو به جا گذاشته است. اکنون تقریبا تمام خاک سوریه در کنترل دولت بشار اسد است. بازگشت مشروط سوریه به اتحادیه عرب در حالی صورت می‌گیرد که حدود یک ماه قبل وزرای خارجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس شامل بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به علاوه همتایان آنها از عراق، مصر و اردن، درباره امکان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بحث کرده‌ بودند، اما این نشست بدون توافق پایان یافته بود. به گزارش رویترز، به نقل از منابع آگاه، مقام‌های دولت اردن پیش از این نشست گفته بودند برای یک طرح صلح مشترک عربی که می‌تواند به عواقب ویرانگر بیش از یک دهه جنگ در سوریه پایان دهد، فشار می‌آورند. در این نشست و در آخرین نشانه‌ها از کاهش تنش‌ها نسبت به دمشق، فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه، به عربستان سفر کرد. این اولین سفر یک مقام عالی‌رتبه سوری از زمان آغاز جنگ در این کشور به عربستان بود. بر اساس بیانیه منتشر‌شده پس از نشست یک ماه قبل، دو کشور عربستان و سوریه اعلام کرده بودند درباره اتخاذ «اقدامات لازم» برای پایان‌دادن به انزوای دیپلماتیک دمشق گفت‌وگو کرده‌اند.

ماه گذشته میلادی، ریاض پس از هفت سال به توافقی مهم با ایران برای از‌سرگیری روابط دست یافت و هم‌زمان مذاکراتی بین سوریه و برخی از کشورهای عربی برای ازسرگیری روابط آغاز شد. اما محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی، نخست‌وزیر قطر و از مخالفان حکومت اسد، درباره بازگشت احتمالی سوریه به اتحادیه عرب گفته بود: «هیچ‌چیزی پیشنهاد نشده و تمام اینها گمانه‌زنی است». او گفت مبنای اولیه برای تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب به قوت خود باقی است. آن زمان و به گفته کارشناسان هر‌گونه توصیه‌ای برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب احتمالا مخالفت پایتخت‌های غربی را به دنبال داشت. آرون لوند از اندیشکده بین‌المللی قرن به خبرگزاری فرانسه گفت بازسازی سوریه «پیامی به مخالفان می‌دهد که بشار اسد در نهایت پیروز خواهد شد و حامیان خارجی آنها (مخالفان اسد) به آنها خیانت کردند». سام هلر، کارشناس مسائل سوریه نیز گفت: «این تعاملات دو‌جانبه با عربستان سعودی و دیگر کشورها، دقیقا همان چیزی است که دمشق به دنبال آن است». با‌این‌حال و با گذشت حدود یک ماه، وزرای خارجه اتحادیه عرب در جلسه مشورتی خود بدون رأی‌گیری توافق کردند تا سوریه به صورت مشروط به این اتحادیه بازگردد.