مذاکره با آمریکا؛ از شایعه تا واقعیت؟

در‌حالی‌که گمانه‌زنی‌ها از تلاش برای احیای مذاکرات برجامی به ابتکار عمان و ژاپن خبر می‌دهد، دیروز خبری مبنی بر صدور مجوز مذاکرات مستقیم با طرف آمریکایی در آینده نزدیک در عمان هم منتشر شد. هرچند وزارت خارجه این خبر را تکذیب کرد، اما حداقل در رابطه با پرونده برکناری رابرت‌ مالی شاهد اخباری مبنی بر مذاکرات او با طرف ایرانی بودیم که افشای آن از دلایل تلاش جمهوری‌خواهان و مخالفان مذاکره با ایران در آمریکا برای برکناری رابرت مالی ذکر شده است. در این خصوص، گزارش روزنامه «فرهیختگان» از «منابع آگاه» تعلیق مجوز امنیتی وی را به مذاکرات محرمانه آمریکا در امارات مرتبط دانسته است. در مقابل، خبرگزاری آمریکایی «سی‌ان‌ان» علت تعلیق را سوءاستفاده احتمالی از اطلاعات طبقه‌بندی‌شده اعلام کرده است. البته سخنگوی دستگاه دیپلماسی معتقد است برکناری رابرت مالی مسئله داخلی آمریکاست و به ایران ربطی پیدا نمی‌کند. بنابراین توضیح رسمی از مذاکرات مالی و طرف ایرانی منتشر نشده و در حد گمانه‌زنی‌های رسمی باقی‌ مانده است؛ مانند آنچه مسیح مهاجری گفت: «رابرت مالی مذاکراتی با بعضی افراد ایرانی داشته، به نحوی که مسائل داشت به جایی می‌رسید که شاید حتی برخی از مقامات آمریکایی هم تا آن حد مطلع نبودند، اما تندروهای داخلی و کاسبان تحریم، اطلاعات مربوط به مذاکرات را لو دادند تا مذاکرات به جایی نرسد».

به‌هرحال مذاکره مستقیم با طرف آمریکایی در میان افکار عمومی یک تابو نیست حتی اگر تندروهای داخلی همه توان خود را برای این‌گونه جلوه‌دادن مسئله به کار بگیرند؛ زیرا خط قرمز‌ها در دیپلماسی سیال هستند و بر حسب منافع ملی امکان جابه‌جایی وجود دارد. هرچند نباید فراموش کرد که احیای مذاکرات برجام در شرایط پیچیده‌ای قرار دارد و از گزاره جنگ روسیه در اوکراین تا معادلات منطقه‌ای و سیاسی داخلی، اخراج بازرسان سازمان انرژی اتمی و… بر مذاکرات احتمالی سایه افکنده‌ است.

اگرچه وزیر امور خارجه ایران گفته است ژاپن و عمان ابتکاری را برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای پیشنهاد داده‌اند، اما اینکه طرفین مذاکرات برجامی بخواهند با تصمیم‌گیری قاطع پشت میز مذاکره بنشینند، فرصتی بود که در دولت قبل و حتی اوایل دولت سیزدهم گویی از دست رفت و برخی فعلا منافعشان در فرسایشی‌کردن پرونده است. هرچند هیچ‌یک از طرفین این روزها به دنبال یک «نه» قاطع نیستند، اما خبری هم از شوق و شعف احیای برجام نیست و دو طرف میز مذاکره یکدیگر را به زیاده‌خواهی در برجام متهم می‌کنند.

واکنش تهران به ادعای مذاکره قریب‌الوقوع ایران و آمریکا

به‌هرحال در فقره شایعه صدور مجوز مذاکره مستقیم با آمریکا، وزارت امور خارجه ادعای منتشرشده در یک رسانه مبنی بر انجام مذاکرات مستقیم بین ایران و آمریکا طی هفته‌های آینده در عمان را تکذیب کرده است. روابط‌عمومی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، با انتشار اطلاعیه‌ای در واکنش به ادعای منتشرشده از سوی یک رسانه در مورد فرایند مذاکرات رفع تحریم‌ها، اعلام کرد: «این نوع خبرسازی‌ها و بازی‌های رسانه‌ای که معمولا برای فضاسازی سیاسی صورت می‌پذیرد، فاقد اعتبار است».

بر اساس این گزارش، دیروز یکی از رسانه‌های منطقه‌ای مدعی شد که ایران قصد دارد در آینده نزدیک مذاکرات مستقیمی با آمریکا در عمان در ارتباط با مذاکرات رفع تحریم‌ها داشته باشد و در این ارتباط مجوزهای لازم از سوی مقامات عالی‌رتبه ایران صادر شده است.

پیش از این حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، بازگشت به توافق را مشروط بر آمادگی طرف‌های غربی دانسته و گفته بود: «تبادل پیام‌ها با آمریکا ادامه دارد و طرح سلطان عمان هم‌ همچنان روی میز است. اگر طرف‌های مقابل آماده باشند، ما برای بازگشت به برجام جدی هستیم تا در چارچوب ابتکار عمان همه طرف‌ها به تعهدات خود در برجام برگردند».

دیروز همچنین حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با خبرگزاری کیودو خاطرنشان کرد ژاپن ابتکاری را برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای ارائه داده است. وی در ادامه تأکید کرد هرگونه ابتکار ژاپن که با «منافع ایران» همسو باشد، از سوی تهران مثبت تلقی خواهد شد. امیرعبداللهیان تصریح کرد: ما از نقش سازنده ژاپن در احیای توافق هسته‌ای حمایت می‌کنیم.

وزیر امور خارجه ایران جزئیاتی از این ابتکار را ارائه نکرد، اما گفت زمانی که در ماه آگوست به توکیو سفر کرده و با فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر و سپس یوشیماسا هایاشی، وزیر امور خارجه ژاپن دیدار کرده بود، این پیشنهاد را از دولت ژاپن دریافت کرد.

توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی، شامل چین، روسیه، انگلیس، فرانسه، آلمان و ایالات متحده، با هدف محدودکردن برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌های اقتصادی این کشور در سال ۲۰۱۵ به دست آمد. اما دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، در سال ۲۰۱۸، یک سال پس از روی کار آمدن خود به‌طور یک‌جانبه ایالات متحده را از این توافق خارج کرد و سپس مذاکرات بر سر احیای این توافق به بن‌بست رسیده است. متعاقبا ایران برخی از محدودیت‌های هسته‌ای خود ذیل این توافق را کنار گذاشت. در سال ۲۰۲۱، ایالات متحده تحت ریاست‌جمهوری جو بایدن به همراه سایر طرف‌های توافق ۲۰۱۵، مذاکرات را با هدف تسهیل ورود مجدد واشنگتن به این توافق از سر گرفتند، اما این رایزنی‌ها تاکنون به جایی نرسیده است.

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران تأکید کرد: «تقاضای بیش از حد» آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان در مورد توافق هسته‌ای، پیشرفت مذاکرات را به تأخیر انداخته است. امیرعبداللهیان در ادامه دلیل این تأخیر را «مداخله» کشورها در مسائل داخلی ایران توصیف کرد.

جو بایدن از زمان روی کار آمدنش در کاخ سفید مدعی شد که به وعده خود برای احیای برجام که دونالد ترامپ برخلاف تعهدات واشنگتن به‌طور یک‌جانبه از آن خارج شد، عمل می‌کند و برای این منظور، راب مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران را مأمور پیشبرد مذاکرات احیای برجام کرد. فعالیت مالی در نهایت به برکناری او منجر شد؛ هرچند شاهد یک‌ توافق نانوشته اما در حال اجرا میان دو کشور هستیم که نتیجه آن تاکنون تبادل زندانیان سیاسی دو کشور و آزادی پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی بود. بنابراین شکل مذاکرات، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، در صورتی که منجر به توافق شود، با توجه به تأمین منافع ملی در مرتبه دوم اهمیت قرار دارد و اصل مذاکره و بهره‌مندی از اهرم‌های دیپلماسی می‌تواند گره‌ کور برجام را باز کند و طرفین به پیش‌نویس سپتامبر بازگردند و همان را نهایی کنند.

در همین رابطه ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران پیش‌تر گفته بود: آخرین پیش‌نویس مذاکرات برجامی در چارچوب برجام در سپتامبر ۲۰۲۲ میلادی یا همان شهریور ۱۴۰۱ آماده جمع‌بندی و بازگشت تمام طرف‌ها به برجام بود. آمریکا و شرکای اروپایی در یک محاسبه غلط و با نگاه به اغتشاشات ایران و سرمایه‌گذاری بر این اغتشاشات و نیم‌نگاهی به تحولات اوکراین، با وقت‌سوزی و ازبین‌بردن فرصت از نهایی‌کردن مذاکرات سر باز زدند و یک بار دیگر نشان دادند از اراده لازم برای بازگشت تمام طرف‌ها به توافق برخوردار نیستند.