رفاه مردم در گرو «استاندارد»

مهسا کسنوی: ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در ثبت استاندارد شناخته می‌شود. کشور ما در سال 1300، بیش از یک قرن پیش، دارای مرکز یکسان‌سازی اوزان و مقادیر بوده است که بعدها به دلیل صادرات و واردات وسیع، به نام اداره‌ استاندارد تغییر یافت. 14 اکتبر در تقویم جهانی به نام روز استاندارد ثبت شده است. هرساله از 14 تا 20 اکتبر به عنوان هفته استاندارد شناخته شده و سمینارها و کنفرانس‌هایی در اثبات اهمیت استاندارد و ترویج آن در سراسر جهان برگزار می‌‌شود. امسال سازمان جهانی استاندارد، شعار shared vision for better world را برای تأکید بر اهمیت استاندارد در نظر گرفته است که تأکید بر به اشتراک‌گذاری دیدگاه‌ها برای داشتن جهانی بهتر دارد.

از مرکز اوزان و مقادیر تا مؤسسه استاندارد

در سال 1300 زمانی که بیشتر کشورهای جهان با صنعتی‌شدن دست‌و‌پنجه نرم می‌کردند، بحث یکسان‌سازی اوزان و مقادیر در ایران مطرح شد. این در حالی بود که مقیاس و اوزان در نقاط مختلف کشور با یکدیگر متفاوت بود. برای مثال وزن یک مَن تبریز با یک مَن تهران یکسان نبود؛ بنابراین در سال 1304 شروع استانداردسازی با یکپارچه‌کردن اوزان و مقادیر شکل گرفت. در سال 1339 با پیوستن ایران به سازمان بین‌المللی استاندارد، استانداردسازی ادامه یافت و تدوین استانداردهای بین‌المللی در قالب استانداردهای ملی در دستور کار قرار گرفت. در اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50، موضوع تجارت، واردات و صادرات دارای اهمیت بالایی بود؛ بنابراین در آن سال‌ها موضوع استانداردسازی برای واحدهای صنعتی و بنگاه‌های اقتصادی کم‌کم شکل جدی‌تری پیدا کرد و پررنگ‌تر شد.

تنوع استاندارد بر اساس نوع کالا یا خدمت

به طور کلی سه نوع حوزه‌ استاندارد به نام سلامت، ایمنی و کیفیت وجود دارد که برای این سه حوزه، دو شکل مختلف استاندارد، به نام استاندارد اجباری و استاندارد تشویقی تعریف شده است. استانداردها در حوزه سلامت از نوع اجباری است؛ به این معنی که برای ورود به بازار، باید حتما استاندارد اخذ شود. اما متأسفانه، استانداردهای حوزه ایمنی و کیفیت که در جهت ارتقای کیفیت سطح زندگی مردم است، برخی اجباری و برخی تشویقی هستند. تاکنون 38 زیرشاخه (به‌جز دارو و انرژی هسته‌ای) برای انواع استانداردها در ایران وجود دارد، مثل استاندارد مواد غذایی، ساختمان، تجهیزات پزشکی و... که با توجه به شکل خدمات و تغییرات در یک منطقه، این استانداردها به‌روز می‌شود.

استاندارد اجباری، استاندارد تشویقی؛ مسئله این است

یکی از تولیدکنندگان در مورد معضلات استانداردهای تشویقی می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین گلایه‌های ما تولیدکنندگان این است که هیچ تفاوتی بین شرکتی که یک محصول باکیفیت تولید می‌کند و استاندارد تشویقی کسب می‌کند و شرکتی که فقط استاندارد اجباری دارد نیست؛ جز اینکه هزینه نیروی کار و زمان برای تولیدکننده باکیفیت، بالاتر خواهد رفت». او ادامه می‌دهد: «مسئولان معتقدند که با جنس باکیفیت‌تر ما در بازار رقابت پیروز می‌شویم، اما کاش برای تولیدکننده‌ای که به فکر ارتقای کیفیتش است، مزایایی در نظر گرفته می‌شد».

ایزو و انطباق استاندارد

معتبرترین استاندارد مربوط به سازمان جهانی استاندارد و ایزو است. بعد از آن استانداردهای منطقه‌ای مثل استاندارد اتحادیه اروپا و تشکلی مثل استاندارد محافظت از حریق از مرجعیت بالایی برخوردار هستند. 

دکتر سپهر، نایب‌رئیس کانون کارشناسان رسمی استاندارد خراسان رضوی، در‌این‌باره می‌گوید: «هر تولیدکننده با توجه به نیاز و نوع خدمات یا محصول خود در منطقه باید از یکی از استانداردهای مرجع استفاده کند. برای مثال باید تولیدکننده قبل از تولید محصول، تحقیق کند که آیا برای آن محصول استانداردی تعیین شده است یا خیر. اگر تعیین شده بود، باید بر اساس همان استاندارد، تولید صورت بگیرد و اگر استانداردی تعریف نشده بود، تولید‌کننده، باید بر اساس استاندارد مرجع، یک استاندارد تعریف کند تا توسط سازمان استاندارد بررسی شود». او ادامه می‌دهد: «برای واردات یا صادرات هر محصولی از کشور، ارزیابی و انطباق صورت می‌گیرد؛ به این صورت که باید آن محصول استانداردهای کشور مقصد را داشته باشد. شاید شنیده باشید که کالایی در گمرک مانده و ترخیص نمی‌شود؛ یکی از دلایل عمده عدم ترخیص کالا از گمرک، عدم انطباق استاندارد است. برای مثال استاندارد مواد غذایی حلال جزء موارد مهم در ایران و کشورهای اسلامی است».

از مؤسسه استاندارد تا سازمان ملی استاندارد

تا قبل از سال 1396 «مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی»، تنها مرجع رسمی حوزه‌ استانداردسازی در ایران بود که امروزه با نام «سازمان ملی استاندارد» شناخته می‌شود. در سال 1396 پیشنهاد نظام جامع استاندارد به مجلس داده شد و نظام استانداردسازی در کشور تصویب شد که هم‌اکنون زیر نظر ریاست‌جمهوری اداره می‌شود. دکتر سپهر در‌‌این‌باره می‌گوید: «وظایف قبل به قوت خود باقی است، اما این تغییر به دلیل آموزش بیشتر ترویج استاندارد ملی، تدوین استانداردهای ملی، تأیید صلاحیت و نظارت بر اجرای استانداردها صورت گرفت».

ترویج استانداردسازی، رفاه بیشتر مردم

همه ما دوست داریم ماشین‌، خانه و کالای بهتر و در نتیجه زندگی آسوده و رفاه بیشتری داشته باشیم. ارتباط با جامعه جهانی، بالارفتن سطح تحصیلات، آگاهی، ترویج استانداردسازی و میل به رفاه بیشتر در جامعه، تولیدکننده‌ها را مجبور می‌کند تا برای اینکه بتوانند نیاز مصرف‌کننده را برطرف کنند، کیفیت خود را بالا ببرند و اخذ استاندارد را در اولویت خود قرار دهند. بنابراین آن تولیدکننده‌ای که محصول بی‌کیفیت تولید می‌کند، ناخودآگاه توسط جامعه طرد شده و از بازار رقابت حذف می‌شود.

اعتباری به قدمت صد سال

نایب‌رئیس کانون کارشناسان رسمی استاندارد خراسان رضوی، در پاسخ به سؤال میزان اعتبار استانداردهای ایران در بازار جهانی می‌گوید: «ایران با قدمتی صدساله در این حوزه، پیشرو بوده و عضو سازمان جهانی استاندارد است و در رتبه‌بندی سازمان جهانی استاندارد در جایگاه 22 و قابل قبولی ایستاده است. علاوه بر آن کشور ما در کمیته‌های این سازمان حضور دارد و از اعتبار خوبی نیز برخوردار است و حتی استانداردهای ایران به عنوان مرجع در برخی کشورها انتخاب می‌شود».

استاندارد؛ فرصت یا تهدید؟

با یک بررسی اجمالی می‌توان به این نتیجه رسید که استانداردسازی هم فرصت است و هم تهدید. ترویج استانداردسازی برای تولیدکننده‌های به‌اصطلاح زیرزمینی که بدون اخذ هیچ مجوزی کار می‌کنند، یک تهدید جدی به حساب می‌آید. این مسئله یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها برای مسئولان و تولیدکننده‌های باکیفیت محسوب می‌شود. خوشبختانه در سال گذشته تعداد قابل توجهی واحد متخلف شناسایی و به مراجع قضائی و قانونی معرفی شدند. اما همین استانداردسازی می‌تواند برای تولیدکنندگان و صنعتگران باکیفیت، با پیشروی در بازار رقابت یک فرصت محسوب شود.

دورزدن ممنوع

دکتر سپهر در پاسخ به سؤال بزرگ‌ترین دغدغه سازمان استاندارد چیست؟ می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کارشناسان رسمی و مؤسسه استاندارد، استانداردسازی هر آن چیزی است که در کشور تولید می‌شود. برای همین شرکت‌‌های بازرسی پس از اخذ تأیید صلاحیت از اداره استاندارد به بازرسی کالا، بازرسی تولید، نظارت، تطبیق و ارزیابی و آزمون و نمونه‌برداری‌‌های رندوم از محصولات، در سطح بازار می‌پردازند. این آزمون‌ها و نمونه‌برداری‌ها علاوه بر بازرسی روزانه توسط مؤسسه‌‌های صلاحیت‌دار، در پی شکایت مردم نیز صورت می‌گیرد که نشان‌دهنده نقش مهم مردم در این امر است».