آلودگی هوای تهران و بحران تغییر اقلیم

وضعیت آلودگی هوای تهران پنجشنبه ۲۴ اسفند ۱۴۰۲ با قرار‌گرفتن روی شاخص ۱۲۸ در وضعیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (نارنجی) ثبت شد. کیفیت هوای ایستگاه‌های اسلامشهر با شاخص ۱۷۲، باغستان شهریار با شاخص ۱۷۱، پاسداران با شاخص ۱۵۲، ستاد بحران منطقه هفت با شاخص ۱۵۴، در شرایط هوای ناسالم (قرمز) قرار داشتند. همان‌طور‌که ملاحظه می‌شود، آلودگی شدید هوا از جنوب تا مرکز و حتی شمال تهران گرفتاری مهم شهر تهران در روزهای پایانی سال ۱۴۰۲ است. آلودگی هوا مهم‌ترین عامل زیست‌محیطی بیماری و مرگ زودرس در جهان است. ذرات ریز آلودگی هوا یا ذرات معلق در هوا که همچنین به‌عنوان ذرات ریز یا PM 2.5 شناخته می‌شوند، مسئول 6.4 میلیون مرگ در سال هستند که ناشی از بیماری‌هایی مانند بیماری ایسکمیک قلبی، سکته مغزی، سرطان ریه، بیماری مزمن انسدادی ریه، پنومونی، دیابت نوع 2 و اختلالات نوزادی است. حدود 95 درصد از این مرگ‌و‌میرها در کشورهای د‌رحال‌توسعه مانند ایران رخ می‌دهد. در این کشورها میلیاردها نفر در معرض غلظت بالای PM 2.5 در فضای باز و داخل خانه قرار دارند. هزینه خسارت بهداشتی ناشی از آلودگی هوا بالغ بر 8.1 تریلیون دلار در سال است که معادل 6.1 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است. افراد فقیر، افراد مسن و کودکان خردسال که از خانواده‌های فقیر می‌آیند، بیشترین آسیب را می‌بینند و کمترین احتمال را دارند که با بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا کنار بیایند. بحران‌های بهداشت جهانی مانند همه‌گیری کووید-19، تاب‌آوری جوامع را تضعیف کرده است. کاهش آلودگی هوا نه‌تنها سلامت را بهبود می‌بخشد؛ بلکه اقتصاد را تقویت می‌کند. مطالعه اخیر بانک جهانی نشان داد که کاهش 20‌درصدی غلظت PM 2.5 با افزایش 16‌درصدی رشد اشتغال و افزایش 33‌درصدی در رشد بهره‌وری نیروی کار مرتبط است. آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی دو روی یک سکه هستند؛ اما معمولا به طور جداگانه به آنها پرداخته می‌شود. در برنامه جامع کاهش آلودگی هوای شهرهای آلوده کشور (1381، براساس شرح خدمات مورد تأیید سازمان محیط زیست-دفتر بررسی آلودگی هوا) در هیچ محوری از برنامه به اهمیت تغیر اقلیم اشاره نشده است. آلودگی هوا و تغییر اقلیم باید به طور مشترک و با تمرکز بر حفاظت از سلامت مردم - به‌ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط ​​- برای تقویت سرمایه انسانی و کاهش فقر بررسی شوند. آلاینده‌های هوا و گازهای گلخانه‌ای اغلب از منابع یکسانی مانند نیروگاه‌ها و وسایل نقلیه با سوخت دیزل و مازوت می‌آیند. برخی از آلاینده‌های هوا مدت زیادی در محیط دوام نمی‌آورند. کربن سیاه - بخشی از ذرات ریز (PM 2.5‌) و دیگر آلاینده‌های آب‌و‌هوایی کوتاه‌مدت شامل متان، هیدروفلوئوروکربن‌ها و ازن سطح زمین یا تروپوسفر است. آلاینده‌های کوتاه‌مدت آب‌و‌هوایی بسیار قوی‌تر از دی‌اکسید کربن هستند. متان پیش‌نشانگر ازن در سطح زمین است که سالانه حدود یک میلیون نفر را می‌کشد و 80 برابر بیشتر از دی‌اکسید کربن در مدت 20 سال سیاره را گرم می‌کند. اگر به آلاینده‌های آب‌و‌هوایی کوتاه‌مدت بپردازیم، مزایای دوگانه به دست می‌آوریم: کیفیت بهتر هوا و بهبود سلامت در محل زندگی‌مان و سود جهانی در کاهش تغییرات اقلیمی. PM 2.5 حاصل از سوزاندن سوخت‌های فسیلی مانند احتراق زغال‌سنگ یا گازهای گلخانه‌ای وسایل نقلیه با سوخت دیزل یکی از سمی‌ترین انواع PM 2.5 است. ذرات حاصل از این منابع در مقایسه با ذرات دیگر منابع آلودگی هوا برای سلامتی مضرتر هستند. تلاش برای کاهش این منابع PM 2.5 - مانند احتراق زغال‌سنگ و ترافیک - سمی‌ترین نوع آلودگی هوا را برطرف می‌کند. با توجه به اینکه این منابع از عوامل اصلی گرم‌شدن اقلیم هستند، مقابله با آلودگی هوا از این منابع نیز تغییرات اقلیمی را کاهش می‌دهد. آلودگی به داخل مرزهای یک کلان‌شهر محدود نمی‌شود. بسیاری از کلان‌شهرها در خارج از مرزهای شهر ادامه دارند. سه تا هفت درصد از مزایای سلامتی ناشی از کاهش PM 2.5 در مناطق صنعتی عمده ناشی از حمل‌ونقل آلوده‌کننده بین‌شهری است. آتش‌سوزی در اندونزی می‌تواند کیفیت هوا را در سراسر منطقه استوایی آسیا کاهش دهد. تغییرات اقلیمی ازن سطح زمین و ذرات معلق (مانند گرد‌وغبار ناشی از خشک‌سالی یا دود ناشی از آتش‌سوزی‌های جنگلی) را افزایش می‌دهد. این تغییرات آلودگی هوای موجود را بدتر می‌کند. قرار‌گرفتن در معرض این آلاینده‌ها می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی مانند بیماری‌های تنفسی و قلبی شود یا آنها را بدتر کند. تغییرات اقلیمی همچنین می‌تواند بر کیفیت هوای داخل خانه نیز اثر بگذارد. افزایش آلاینده‌های هوای بیرون، مانند ازن و ذرات معلق، می‌تواند منجر به قرارگرفتن بیشتر در معرض محیط‌های داخلی شود. این آلاینده‌ها می‌توانند به طرق مختلف وارد ساختمان شوند؛ ازجمله از طریق درها و پنجره‌های باز و سیستم‌های تهویه. آسیب ناشی از سیل می‌تواند یک محیط داخلی مرطوب ایجاد کند و منجر به رشد کپک شود. آلاینده‌های هوای داخل خانه با بیماری‌های قلبی، بیماری‌های تنفسی مانند آسم و سرطان مرتبط است. آلودگی هوا به محصولات زراعی، گیاهان و جنگل‌ها آسیب می‌رساند. هنگامی که گیاهان مقادیر زیادی ازن سطح زمین را جذب می‌کنند، کاهش فتوسنتز، رشد کندتر و حساسیت بالاتر به بیماری‌ها را تجربه می‌کنند.