چرا پوتین طی ۸ ماه دو بار به چین رفت؟
پاییز گذشته بود که پوتین برای شرکت در نشست «یک کمربند، یک جاده» به پکن سفر کرد و حالا کمتر از هشت ماه می‌گذرد که بار دیگر راهی پایتخت چین شد تا این پرسش پررنگ شود که چرا او تصمیم دوباره برای بازدید از پکن گرفته است؟
احمد وخشیته-استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه: پاییز گذشته بود که پوتین برای شرکت در نشست «یک کمربند، یک جاده» به پکن سفر کرد و حالا کمتر از هشت ماه می‌گذرد که بار دیگر راهی پایتخت چین شد تا این پرسش پررنگ شود که چرا او تصمیم دوباره برای بازدید از پکن گرفته است؟ به داوری من، این سؤال یک جواب نهایی دارد: رهبران کنونی پکن و مسکو یک درس بزرگ از تجربه تاریخی روابط دیپلماتیک میان دو کشور از قرن شانزدهم تاکنون گرفته‌اند؛ تنها در ائتلاف با یکدیگر قدرتمند هستند.
در‌عین‌حال، اشتراکات در مدل سیاست و حکومت از یک سو و فرصت‌ها و تهدیدهای مشترک در نظم نوین جهانی از سوی دیگر، مقامات دو کشور را ذیل تجربیات تاریخی بیش از هر زمانی به یکدیگر نزدیک کرده است. بنابراین وقتی در مارس ۲۰۲۳ شی جین‌‌پینگ برای بار سوم سکان ریاست‌جمهوری چین را برای یک دوره پنج‌ساله دیگر به دست گرفت، مسکو را برای نخستین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرد. این حمایت درست در زمانی رخ داد که رهبری روسیه برهه دشواری را در تقابل با غرب سپری می‌کرد. طبیعتا ولادیمیر پوتین نیز که در مارس ۲۰۲۴ برای پنجمین بار به‌عنوان رئیس‌جمهور روسیه انتخاب شد، دوره شش‌ساله جدید خود را با سفر به پکن آغاز کرد تا حمایت شریک و دوست دیرینه خود را جبران کند.
گزاف نیست اگر بگوییم این تصمیم دارای اهمیتی نمادین است که آشکارا بر اهمیت تداوم شراکت راهبردی میان مسکو و پکن تأکید دارد. اما به همان سان باید توجه داشته باشیم شاهد رشد چشمگیر روابط اقتصادی میان روسیه و چین هستیم که حتی از آخرین دیدار آنها در هفت ماه پیش (اکتبر ۲۰۲۳) نیز شاهد تغییرات زیادی بوده است. یعنی در شرایطی که رهبران کشورهای غربی آشکارا تلاش می‌کنند روابط اقتصادی روسیه و چین معکوس شود، دو کشور به رکورد تاریخی ۲۴۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده‌اند تا به موجب آن، روسیه در رتبه چهارمین شریک تجاری چین قرار بگیرد. با این وجود، فشارهای سیاسی-اقتصادی غرب بر پکن در شش‌ماهه گذشته بسیار افزایش پیدا کرده است و باید دید که بخش خصوصی در چین تا کجا می‌تواند تأثیر منفی احتمالی تحریم‌های ثانویه بر چشم‌انداز فعالیت‌هایش در دیگر بازارهای خارجی را نادیده بگیرد.
این ملاحظه را هم‌زمان با دوازدهمین بسته تحریمی اتحادیه اروپا علیه روسیه در دسامبر ۲۰۲۳ می‌توانیم درک کنیم که سبب شد تعدادی از بانک‌های شاخص چین در پرداخت‌ها با روسیه دست‌به‌عصا شوند که در نهایت منجر به کاهش دو‌درصدی تجارت میان دو کشور بعد از یک دوره طولانی رشد در مارس ۲۰۲۴ شد. اما علی‌رغم این محدودیت‌ها، رهبران دو کشور در دیدار روز پنجشنبه خود ابراز اطمینان کردند که گردش مالی روسیه و چین در سال ۲۰۲۴ نیز با جهش قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو شود و به ۲۸۰ تا ۲۹۰ میلیارد دلار برسد.
البته نباید فراموش کنیم که در این بین، بحران اوکراین موضوع مهم دیگری است که پوتین و شی را به یکدیگر نزدیک کرده است. به نظر می‌رسد در نگاه روسیه این چین است که باید نقش مهم و سازنده‌ای در حل‌وفصل مناقشه ایفا کند و چین نیز به درستی فهم میکند که اگر این نقش تعیین‌کننده را ایفا کند، نتیجه آن تأثیر قابل ملاحظه‌ای در شکل‌گیری موازنه قدرت جدید در دهه‌های پیش‌رو تعریف میکند و می‌تواند فرصتی برای چین رقم بزند که به یکی از معماران اصلی نظم جدید جهانی تبدیل شود. در‌عین‌حال، ساختار جدید امنیتی اوراسیا برای روسیه و چین بسیار مهم است و تلاش دارند آن را از مسیر سازمان‌های بین‌المللی نظیر شانگهای و بریکس هدایت کنند. امسال روسیه ریاست بریکس را بر عهده دارد و پاییز پیش‌رو میزبان سران این سازمان در کازان است؛ آن‌هم در شرایطی که این سازمان اعضای خود را دو برابر کرده است.
اما در این بین به نظر می‌رسد پکن و مسکو دیدگاه متفاوتی درباره اروپای مدرن و نقش آن در سیاست جهانی دارند. بدون شک پاشنه آشیل این تفاوت دیدگاه در اقتصاد نهفته است؛ به یاد داشته باشیم که گردش مالی چین و اروپا در سال ۲۰۲۳ در حدود ۷۸۱.۹ میلیارد دلار بوده است. در این تفاوت نگاه، پکن در جست‌وجوی این است که برخلاف وخامت روابط با آمریکا، با رهبران اروپایی به‌‌طور جداگانه همکاری کند. در سوی دیگر، با قوت‌گرفتن احتمال پیروزی ترامپ در آمریکا، روسیه به خودمختاری استراتژیک کشورهای اروپایی از آمریکا بدبین است و این تفاوت رویکرد و انتخابات پیش‌روی آمریکا احتمالا از دیگر موضوعات مورد بحث طرفین می‌توانسته باشد.
