سردر دانشگاه تهران را دریابیم

آموزش عالی در ایران پیشینه‌ای طولانی دارد. در دانشگاه جندی‌شاپور که با نزدیک به 17 سده قدمت به روزگار ساسانیان برمی‌گردد، مطالبی مانند پزشکی، فلسفه و الهیات تدریس می‌شد. همچنین مدرسه نظامیه که حدود هزار سال قبل به دستور خواجه نظام‌الملک، وزیر ایرانی، در شهر بغداد بنیان نهاده شد و رشته‌هایی مانند الهیات، تاریخ، ریاضیات و موسیقی را در آنجا درس می‌دادند، اما در روزگار نو، 8 خردادماه 1313 نمایندگان مجلس شورای ملی «قانون اجاره تأسیس دانشگاه در طهران» (عبارت دقیق و بی‌کم‌و‌کاست) را از تصویب گذراندند. در عرف جامعه این قانون به «قانون تأسیس دانشگاه تهران» شهرت دارد که با نام واقعی اندکی متفاوت است. از عنوان کامل قانون بر‌می‌آید که تصویب‌کنندگان تصور داشتند از این نهاد علمی تنها یک مورد و آن‌هم در پایتخت تشکیل خواهد شد. با شروع جنبش مشروطه و تشکیل مجلس در سال 1285 خورشیدی، صورت مشروح مذاکرات نمایندگان نیز منتشر می‌شود که از نظر تاریخی بسیار با‌اهمیت بوده و کاربرد زیادی در تفسیر و ریشه‌یابی منظور قانون‌گذار دارد. متأسفانه با هک سایت کتابخانه مجلس شورای اسلامی در اسفند ماه سال گذشته، دسترسی به این اسناد تاریخی دیگر به‌سادگی ممکن نیست. قانون دانشگاه 21 ماده دارد و موضوعات مختلفی مانند هدف از تأسیس دانشگاه، تعداد و نام دانشکده‌ها، چگونگی تعیین رئیس، ساختار دانشکده‌ها، امور مالی، بودجه و حقوق کارکنان، رتبه‌بندی مدرسان و اعطای دکترای افتخاری را در بر می‌گیرد. ماده اول بیان می‌کند: «مجلس شورای ملی به وزارت معارف اجازه می‌دهد مؤسسه‌ای به نام دانشگاه برای تعلیم درجات عالیه علوم و فنون و ادبیات و فلسفه در تهران تأسیس کند». در ماده بعدی شش دانشکده «علوم معقول و منقول»، «علوم طبیعی و ریاضی»، «ادبیات و فلسفه و علوم تربیتی»، «طب و شعب و فروع آن»، «حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی» و «فنی» پیش‌بینی می‌شود که اکنون دانشکده‌های زیادی به آن اضافه شده است. اولین رئیس دانشگاه به پیشنهاد وزیر معارف و فرمان پادشاه تعیین می‌شود. مدرسان دانشگاه به ترتیب رتبه به سه دسته استاد، دانشیار و دبیر تقسیم شده‌اند. تبصره ماده 13 می‌گوید: «حقوق ماهانه درجه اول دانشیار در سال تحصیلی 14-1313 به میزان یک هزار ریال است». اگر دلار آمریکا را شاخص قرار دهیم، قیمت این ارز در سال 1313 حدود 16 ریال بوده و اکنون حدود 580 هزار ریال است؛ در نتیجه هزار ریال با این تناسب به نرخ امروز می‌شود 36‌میلیون‌و 250 هزار ریال یا سه‌میلیون‌و 250 هزار تومان. البته در اقتصاد عوامل بسیاری دخالت دارد. در ماده بیستم پیش‌بینی شده: «دانشگاه به اشخاصی که در رشته‌ای از علوم یا ادبیات به مقام شامخی رسیده یا خدمات بزرگی به عالم انسانیت کرده باشند، شورای‌عالی دانشگاه پس از مداقه کامل احراز لیاقت آنها را تصدیق کند، با تصویب وزیر معارف، درجه دکترای افتخاری اعطا خواهد کرد». در این 90 سال به 69 نفر دکترای افتخاری اعطا شده که در میان اسامی این افراد از ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهوری آمریکا تا اکبر هاشمی‌رفسنجانی، سیدمحمد خاتمی و شیخ ابراهیم زکزاکی دیده می‌شود! آنچه انگیزه نوشتن این یادداشت شد، موضوع «سر‌درِ دانشگاه تهران» یا به شوخی همان 50تومانی بزرگ است! در نودمین سالگرد، افراد زیادی درباره موضوعات مختلف مربوط به دانشگاه خواهند نوشت، ولی ماجرای سردر اهمیت خاصی دارد که کمتر در کانون توجه بوده. این ورودی به نماد دانشگاه و کم‌کم به نماد آموزش‌ عالی در ایران تبدیل شده، تا حدی که در نشان‌واره برخی دانشگاه‌ها طرح سردر دانشگاه تهران دیده می‌شود که کمی عجیب است. ساخت این سردر در دهه 40 خورشیدی از طرف کورش فرزامی یکی از دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا به پایان رسیده و در آبان سال 1378 به‌عنوان یک اثر ملی در میراث فرهنگی ثبت شد. گفته شده این ورودی شکل بال پرنده یا تصویری از یک کتاب باز است. مدت‌های مدیدی است که از این ورودی رفت‌و‌آمدی نمی‌شود و همیشه جز زمان‌‌هایی مثل برگزاری مراسم نمازجمعه بسته است. پس از انقلاب اسلامی نماز جمعه از 5 مردادماه 1358 در زمین ورزش دانشگاه برگزار شد، با وجود احداث مصلای تهران، همچنان در فصل‌های بهار و پاییز در محل دانشگاه برقرار است. متأسفانه دانشجویان باید از ورودی‌های شرقی (خیابان قدس) یا غربی (خیابان 16 آذر) رفت‌و‌آمد کنند. از مدار خارج‌کردن این ورودی نمادین چه هدفی دارد؟ و مهم‌‌تر اینکه چرا استادان و دانشجویان به این موضوع بی‌تفاوت هستند. دریغ است این سازه ملی و نمادین از مدار آمد‌و‌شد شهری حذف شود.