آینده مبهم «داکا»

متعاقب آنکه ارتش در بحبوحه اعتراضات خشونت‌بار علیه دولت شیخ حسینه رحمان، نخست‌وزیر بنگلادش، به قدرت رسید، یک اقتصاددان که برنده جایزه صلح نوبل شده است، به‌عنوان مشاور ارشد دولت موقت بنگلادش سوگند یاد کرد. محمد یونس‌ ۸۴‌ساله، به دلیل راه‌اندازی گرامین بانک در سال ۱۹۸۳ که میلیون‌ها دلار وام خُرد به شهروندان فقیر بنگلادش اعطا کرد‌، در سال ۲۰۰۶ موفق به کسب جایزه نوبل صلح شد. سمت مشاور ارشد به این معناست که او رئیس دولت موقت شده است. ورود محمد یونس به عرصه قدرت سیاسی در منطقه جنوب شرق آسیا، در نگاه اول یادآور آنگ سان سوچی، چهره شناخته‌شده میانماری بود که به‌عنوان رهبر دموکراسی‌خواهان برنده جایزه صلح نوبل شد، اما سال‌ها بعد با ورود به قدرت و مشارکت در نسل‌کشی، اعتراضات زیادی را علیه اعطای نوبل صلح به او برانگیخت. جو انقلابی و افراط‌گرایی در بنگلادش نیز به‌گونه‌ای است که نگرانی نسبت به تکرار سرنوشت سوچی برای محمد یونس وجود دارد. محمد یونس‌ که به «بانکدار فقرا» مشهور است، سال ۲۰۰۶ جایزه صلح نوبل را به سبب تأسیس بانک گرامین دریافت کرد؛ بانکی که برای مبارزه با فقر در ارائه وام‌های خرد به نیازمندان پیشتاز بود. با‌این‌حال، او در دوران نخست‌وزیری حسینه با ده‌ها پرونده قضائی مواجه شده بود. او قول داده است‌ انتخابات را «در اسرع وقت» و ظرف مدت ۹۰ روز پس از انحلال پارلمان این کشور برگزار کند. شیخ حسینه رحمان که در حال حاضر در هند به سر می‌برد، هفته گذشته در بحبوحه اعتراضات خشونت‌باری که از اواسط جولای آغاز و به کشته‌‌شدن حدود ۳۰۰ نفر منجر شد، از کشور گریخت. رئیس ۷۶‌ساله «عوامی لیگ»، طولانی‌ترین دوران ریاست دولت را به‌عنوان یک زن سپری کرد و در انتخابات ژانویه که حزب مخالف آن را تحریم کرده بود، برای چهارمین دوره متوالی پیروز شد. یونس روز پنجشنبه از پاریس وارد فرودگاه بین‌المللی حضرت شاه‌جلال داکا شد و به‌عنوان رئیس دولت موقت کشور سوگند یاد کرد. این اقتصاددان که در فرانسه تحت معالجه پزشکی بود، از جانب ژنرال واکرالزمان، رئیس ستاد ارتش بنگلادش، برای رهبری به کشور دعوت شد. یونس در فرودگاه به خبرنگاران گفت: «این کشور می‌تواند به یک ملت بسیار زیبا تبدیل شود‌». او با اشاره به هزاران دانشجو که رهبری تظاهرات علیه دولت رحمان را بر عهده داشتند، افزود: «ما همان راهی را خواهیم رفت که دانشجویان به ما نشان می‌دهند‌». اعتراضات در بنگلادش در ابتدا در اعتراض به سهمیه‌بندی مشاغل دولتی آغاز شد. بر اساس سهمیه‌بندی دولت رحمان، ۳۰ درصد از مشاغل دولتی به بستگان کهنه‌سربازان جنگ استقلال کشور در سال ۱۹۷۱ اختصاص می‌یافت. برخی از رهبران دانشجویی که قیام علیه رحمان را هدایت می‌کردند، برای استقبال از یونس به فرودگاه رفتند که همان ابتدا گفت اولویت اول او برقراری نظم است. یونس گفت: «بنگلادش یک خانواده است. ما باید این خانواده را متحد کنیم. این اتحاد پتانسیل قابل‌ ملاحظه‌ای دارد. خشونت دشمن ماست، لطفا دشمنان بیشتری نتراشید، خونسرد باشید و خودتان را برای ساختن کشور آماده کنید‌». قبل از ترک پاریس از یونس پرسیدند انتخابات جدید چه زمانی برگزار خواهد شد، اما او گفت‌ برای پاسخ به این سؤال هنوز خیلی زود است. بنگلادش که ابتدا به‌عنوان پاکستان شرقی شناخته می‌شد، توسط بریتانیایی‌ها به‌عنوان سرزمین مسلمانان هند -‌که در سال ۱۹۴۷ در جنوب آسیا به استقلال رسیدند- شکل گرفت و کشور بین هندوها و مسلمان‌ها تقسیم شد. اما بنگالی‌زبان‌های پاکستان شرقی از سلطه اردوزبان‌های پاکستان غربی بیزار بودند و در سال ۱۹۷۱ جنگ داخلی آغاز شد که هشت ماه به طول انجامید و صدها هزار کشته برجا گذاشت. مجیب‌الرحمان، پدر حسینه، از بنیان‌گذاران عوامی لیگ بود و به‌عنوان پدر ملت شناخته می‌شد. او در سال ۱۹۷۵ ترور شد. عوامی لیگ و رقیب آن، حزب ملی‌گرای بنگلادش، در ۵۰ سال گذشته رقبای سرسختی بوده‌اند. خالده ضیا ۷۸‌ساله، رهبر حزب ملی‌گرا و نخست‌وزیر سابق بنگلادش که شوهرش ضیا‌الرحمان در سال ۱۹۸۱ در جریان کودتا ترور شد، در سال ۲۰۱۸ به اتهام فساد به زندان افتاد، اما اکنون آزاد شده است. بنگلادش کشوری ۱۷۰ میلیون نفری است و با اینکه بخش پوشاک این کشور رونق دارد، شمار زیادی از دانشجویان که رهبری اعتراضات را بر عهده داشته‌اند، بی‌کار هستند. دولت رحمان اکثر سهمیه‌بندی‌های مربوط به مشاغل دولتی را حذف کرده بود، اما اعتراضات دانشجویان به تقاضای تغییر رژیم که استبدادی تلقی می‌شد، تبدیل شده بود. ساجیب وازد جوی، پسر رحمان، گفت: «عوامی لیگ باید در روند دموکراتیک آینده کشور نقش‌آفرینی کند‌». او در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «عوامی لیگ قدیمی‌ترین، دموکراتیک‌ترین و بزرگ‌ترین حزب بنگلادش است‌». جوی گفت: «عوامی لیگ از بین نرفته است... حذف عوامی لیگ امکان‌پذیر نیست. گفته بودیم‌ خانواده ما دیگر وارد سیاست نمی‌شود، اما با توجه به حملات به رهبران و فعالان حزب، نمی‌توانیم کوتاه بیاییم‌». پسر شیخ حسینه اعلام کرد‌ مادرش هر زمانی که دولت موقت تصمیم به برگزاری انتخابات بگیرد، به کشور باز خواهد گشت. اکنون دولت موقت بنگلادش به رهبری محمد یونس برگزاری انتخابات را بر عهده گرفته است. پسر شیخ حسینه‌ که در ایالات‌ متحده آمریکا مستقر است، به تایمز هند گفت که مادرش همچنان در هند حضور دارد، اما به محض اعلام برگزاری انتخابات به بنگلادش بازمی‌گردد. پسر شیخ حسینه می‌گوید ‌حزب عوامی لیگ در انتخابات شرکت می‌کند و «حتی ممکن است پیروز هم بشود». او که پیش‌تر ادعای کناره‌گیری از سیاست را مطرح کرده بود، حالا می‌گوید «در صورت نیاز» فعالیت سیاسی‌ خود را از سر می‌گیرد.

در روزهای اخیر، گزارش‌هایی مبنی بر دست‌داشتن‌ رژیم‌های چین و پاکستان در تحولات اخیر بنگلادش منتشر شده است. همچنین انقلابیون بنگلادشی که حکومت طالبان را الگوی خود قرار داده‌اند، در روزهای اخیر اقدام به سرقت اموال عمومی و خشونت علیه هندوها کرده‌اند. پسر حسینه همچنین نگرانی نسبت به بدل‌شدن بنگلادش به افغانستانی دیگر را مطرح کرد و گفت: «خانواده شیخ مجیب‌‌الرحمن، پدر نخست‌وزیر مستعفی، رهبر حزب عوامی لیگ و رهبر استقلال بنگلادش از پاکستان، نه مردم را رها خواهند کرد و نه حزب عوامی لیگ را در این بحران تنها خواهند گذاشت‌».