جلوگیری از فرسایش نقش ژئواستراتژیک تجاری و حمل‌ونقل بین‌المللی ایران

حسین شهدادی*

در میدان رقابت‌های انتخاباتی دوره چهاردهم ریاست‌جمهوری، ارتباط و تعامل با دنیا، حل اختلافات سیاسی، ضرورت اهمیت پیوستن ایران به FATF، تأکید بر دیپلماسی خارجی و از همه مهم‌تر، اعتقاد و التزام به اجرای سیاست‌های ابلاغی بالا‌دستی، از ادبیات تبلیغاتی رئیس‌جمهور منتخب در مناظره‌های انتخاباتی بود. البته فراموش نکنیم افزایش تولید و فروش نفت خام، پیوستن ایران به BRICS، عضویت در پیمان شانگهای و رشد ترانزیت خارجی، از دستاورد‌های دولت رئیس‌جمهور فقید، آقای رئیسی بود که توسط کاندیداهای رقیب رئیس‌جمهور فعلی به‌عنوان دستاورد‌های دولت سیزدهم بارها مطرح و از آن دفاع ‌شد. اگر انتظارات و برنامه‌های مورد نظر آقای دکتر پزشکیان، از قبیل ارتباط و تعامل با دنیا، حل اختلافات سیاسی و بهبود دیپلماسی خارجی برآورده و محقق شود، پرسش اساسی این است که آیا چشم‌انداز تجاری برای کشور وجود دارد؟ این چشم‌انداز بر ‌مبنای کدام ظرفیت اقتصادی کشور تدوین شده است؟

آیا مزیت‌های اقتصادی کشور، از قبیل تولید و فروش نفت، صادرات گاز، توسعه پتروشیمی، صادرات فراورده‌های معدنی و ترانزیت خارجی و... اولویت‌بندی شده‌اند؟ آیا افزایش فروش نفت، پیوستن به BRICS و عضویت در شانگهای، که از موفقیت‌های دولت قبل قلمداد می‌شد، مزیت مطلق تجاری و اقتصادی برای کشور در پی دارد یا خواهد داشت؟

در چند سال گذشته چشم‌اندازهای تجاری مبتنی بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی توسط کشورهای منطقه و همسایه در ‌حال انجام است. به‌طوری‌که کشور‌های منطقه با پیوند‌دادن منافع خود به یکدیگر و حمایت واقعی از بخش خصوصی خارجی مزیت‌های تجاری حداکثری و درآمد‌های پایدار جدا از منافع حاصل از فروش نفت و گاز و منابع درآمدی فعلی را برای خود ایجاد کرده‌اند.

پروژه رؤیایی ۵۰۰‌میلیارد‌دلاری Neom عربستان تا سال ۲۰۲۵ آینده‌ای جدید برای عربستان رقم خواهد زد که در این شهر بهترین ایده‌ها، استارتاپ‌های نوآورانه و صنایع آینده‌نگر برای چالش‌هایی که انسان در آینده با آن روبه‌رو است، گرد هم خواهند آمد.

کشور کوچک کویت پروژه بزرگ Silk City و ساخت پل جابر را با مشارکت کره‌ای‌ها و فرانسوی‌ها با بودجه ۱۰۰میلیارد دلار، برای ایجاد یک منطقه بزرگ اقتصادی در دست ساخت دارد‌. عمان با برنامه توسعه بنادر از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی نمونه‌ای موفق در جذب شرکت‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی از غرب و شرق دنیا هستند و البته امارات و برنامه‌های توسعه راهبردی بنادر بزرگ این کشور، مانند جبل علی، متناسب با تغییرات نوآورانه در دنیا در منطقه غرب آسیا منحصربه‌فرد و کاملا بلندپروازانه است.

اتفاقات اخیر ذکر‌شده در منطقه، خصوصا کشور‌های حوزه خلیج فارس و دریای عمان و اقدامات کوچک و بزرگ دیگر پیرامون کشور عزیزمان ایران برای ایجاد کریدورهای بین‌المللی و دالان‌های ترانزیتی جاده‌ای و ریلی می‌تواند قدرت و موازنه قوا و چهره ژئوپلیتیک منطقه را در آینده تغییر دهد. نکته مهم این است با اجرای بخش عمده از پروژه‌های رؤیایی دنیا در این منطقه و عمدتا با ابتکار و خلاقیت حاکمان کشورها، خصوصا کشورهای عربی، سرمایه اجتماعی بزرگی برای این حاکمان ایجاد می‌شود و غرور ملی و ثروت و رفاه پایدار برای مردم این کشورها را در پی خواهد داشت که نتیجه آن، احساس تعلق و غرور ملی روز‌افزون مردم این کشورها به فرهنگ، تاریخ و جغرافیای کشورشان است.

با آنچه ذکر شد، واضح است بدون چشم‌انداز مشخص، نقش ژئو‌استراتژیک کشورمان رو به فرسایش خواهد رفت و مطمئنا اگر چشم‌انداز تجاری و اقتصادی متناسب با تاریخ، جغرافیا و ظرفیت‌های تجاری و دریایی و بندری کشورمان تدوین نشود، وابستگی کشور همچنان به نفت و گاز استمرار خواهد یافت و تأثیرگذاری کشور در تعاملات اقتصادی جهان رو به انفعال پیش‌بینی می‌شود.

البته تأکید می‌ شود مراد از چشم‌انداز، چشم‌انداز وارداتی و بیگانه با سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی ایران نیست. آنچه از رئیس‌جمهور منتخب انتظار می‌رود، چیزی است که از مواهب دریا و موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی و جمعیتی کشور نصیب ایران بزرگ شده است.

چشم‌اندازی تدوین شود که جایگاه ایران در تأثیرگذاری در تعاملات بین‌المللی منطقه‌ای و رفاه و اشتغال برای هم‌وطنانمان به گونه‌ای باشد که ثروت، رفاه و امید به زندگی مردم روز‌به‌روز افزایش یابد. مطمئنا سرمایه اجتماعی این موضوع نصیب رئیس‌جمهور می‌شود.

*معاون امور بندری و اقتصادی اداره کل بنادر 

و دریانوردی استان سیستان‌و‌بلوچستان