اختلاف‌نظر درباره یک انتخاب

 اتفاق عجیبی نیست که بعد از اعلام رسمی نظر هیئت انتخاب معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار، موجی از نظرات مثبت و منفی درباره گزینه نهایی هیئت انتخاب در صفحات مجازی بسیاری از اهالی و علاقه‌مندان سینما نقش می‌بندد. اما به نظر می‌رسد این دوره را می‌توان یکی از ادوار بحث‌برانگیز انتخاب فیلم برای معرفی به آکادمی اسکار در نظر گرفت.

شنبه 31 شهریور‌ماه پس از ۱۰ روز بررسی و بازبینی فیلم‌های حائز شرایط توسط هیئت انتخاب معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار، فیلم سینمایی «در آغوش درخت» به کارگردانی بابک خواجه‌پاشا به عنوان نماینده ایران به اسکار ۲۰۲۵ معرفی شد. این در ‌حالی است که فیلم «رکسانا» ساخته پرویز شهبازی که سال قبل در جشنواره فیلم توکیو برنده جایزه بهترین بازیگر شده بود، قرارداد اکرانش را در شورای صنفی نمایش ثبت کرد و پیش‌بینی می‌شد‌ این فیلم اصلی‌ترین گزینه برای معرفی به آکادمی اسکار خواهد بود.

نرگس آبیار، شبنم مقدمی، فریدون جیرانی، علی دهکردی، مرتضی رزاق‌کریمی، مهدی سجاده‌چی، اکبر نبوی، بهروز شعیبی و مجید زین‌العابدین، اعضای ۹‌نفره هیئت انتخاب نماینده سینمای ایران برای حضور در نود‌وهفتمین دوره آکادمی اسکار را تشکیل دادند. فیلم مستند «ایساتیس» به کارگردانی علیرضا دهقان، فیلم سینمایی «شهر خاموش» به کارگردانی احمد بهرامی و فیلم «در آغوش درخت» به کارگردانی بابک خواجه‌پاشا، سه نامزد نهایی این هیئت بودند.

چرایی بی‌توجهی به «رکسانا» ساخته پرویز شهبازی، یکی از پرسش‌های اصلی است که در چند ساعت گذشته از سوی اهالی سینما مطرح شده است. فریدون جیرانی، کارگردان سینما و یکی از اعضای کمیته انتخاب فیلم ایرانی به اسکار، پیش از دیگر همکارانش به این پرسش پاسخ داد. او در متنی خطاب به کارگردان، پرویز شهبازی نوشت: «‌آقای شهبازی! «رکسانا» فیلم تلخ و تأثیرگذاری بود؛ یکی از بهترین فیلم‌های تو است. فیلمی بود که‌ می‌شد داخل آن جامعه امروز را دید؛ بحران‌های جامعه را دید و با آدم‌هایی همدلی کرد که داخل این بحران‌ها گرفتار شدند. خوشحالم که روشنفکری مثل تو به نسلی تعلق دارد که هنوز «گفتمان» دارد و حرف دارد برای گفتن و سینمایش «تشخص» دارد. متأسفم...».

یادداشت فریدون جیرانی اما ابهامات را بر سر چرایی عدم انتخاب این فیلم بیشتر کرد. با فاصله چند ساعت از یادداشت جیرانی، شبنم مقدمی، سخنگوی کمیته انتخاب، به ایسنا گفت: «هیئت انتخاب نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۵ تمامی آثار حائز شرایط حضور در این رقابت را مورد بررسی قرار داد. تعدادی از آثار مطرح‌شده، از‌جمله سه فیلم «رکسانا»، «صبحانه با زرافه‌ها» و «تابستان همان سال»، با توجه عدم اکران تجاری حداقلی در زمان اعلامی اسکار، به منظور حفظ حقوق فیلم‌سازان آنها و حفظ شانس بررسی در سال آینده، لحاظ نشدند. اعضای هیئت انتخاب در فضایی کاملا حرفه‌ای، با رعایت کامل اصول اخلاق کاری و بدون تأثیر از شایعات مجازی و گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای، به بازبینی و ارزیابی فیلم‌های حائز شرایط قانونی پرداختند و فیلم «در آغوش درخت» با اکثریت مطلق آرای اعضای هیئت، در رأی‌گیری نهایی انتخاب شد». روز گذشته اما فریدون جیرانی، عضو کمیته انتخاب فیلم ایرانی به اسکار، در پی نامه‌اش به پرویز شهبازی، کارگردان فیلم «رکسانا»، متن دیگری را منتشر کرد. او نوشت: «سلام. نامه‌‌‌ دیگر. باز هم متأسفم. دوست ندارم نامه شخصی من به آقای شهبازی این تصور را ایجاد کند که انتخاب فیلم بسیار محترم «در آغوش درخت» برای اسکار یک انتخاب دولتی است. این‌طور نیست. توضیحات سخنگو، خانم شبنم مقدمی بسیار درست است.

فیلم «در آغوش درخت»، با اکثریت آرا انتخاب شده و فارابی فقط یک رأی داشته و سه فیلم هم کنار گذاشته شده است به دلیلی که خانم مقدمی گفتند. اما تأسف من در انتهای آن نامه برای این بود که من معتقد بودم «رکسانا» بهترین انتخاب برای اسکار است و از روز اول روی این نظر تأکید کردم اما متأسفم که دیگر دوستان این نظر را نداشتند».

رقابت منصفانه‌ای نیست

آنتونیا شرکا، منتقد باسابقه سینمای ایران، در پاسخ به این پرسش که با توجه به بازتاب‌های انتخاب فیلم ایرانی برای معرفی به آکادمی اسکار، آیا به گفته برخی از کارشناسان حلقه انتخاب آثار سینمای مستقل تنگ‌تر شده است، گفت: «با توجه به شرایط حال حاضر سینمای ایران، تصور می‌کنم سینمای ما دو‌تکه شده است. برخی فیلم‌ها در ایران هرگز امکان اکران پیدا نمی‌کنند و طبیعی است که در حق این فیلم‌ها اجحاف می‌شود. واکنش‌های چند ساعت گذشته در مورد فیلم منتخب برای معرفی به آکادمی اسکار نشان می‌دهد که در ‌نهایت یک فیلم دولتی در چنین فضایی از شانس بیشتری برای انتخاب برخوردار است. فارغ از اینکه فیلم «در آغوش درخت» را دوست داشته باشیم یا خیر، باید بپذیریم که رقابت منصفانه‌ای نیست و قطعا در این میان فیلم‌هایی از قلم افتاده است». او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «از میان فیلم‌هایی که گفته می‌شود گزینه‌های بررسی برای معرفی به آکادمی اسکار بوده‌اند، «تابستان همان سال» و «صبحانه با زرافه» از نظر من گزینه‌های خوبی بوده‌اند. «صبحانه با زرافه» در ژانر کمدی ابزورد، ساختار و سبکی متفاوت در سینمای ایران دارد. و همین‌طور «تابستان همان سال» که یک ملودرام تاریخی قصه‌گو با تصاویری شگفت‌انگیز است. در‌ نهایت فکر می‌کنم «در آغوش درخت» با اینکه فیلم بدی نیست، اما شانس کمی برای دیده‌شدن در رقابتی این‌چنینی دارد. اسکار بیشتر به آن‌دست‌ فیلم‌های خارجی بها می‌دهد که ضمن انعکاس ارزش‌های انسانی، ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی کشور سازنده را در لایه‌های زیرین نشان دهد و «در آغوش درخت» یک ملودرام معمولی است».

بدترین انتخاب ممکن

الهه نوبخت، تهیه‌کننده و پخش‌کننده بین‌الملل فیلم نیز در پاسخ به این پرسش که انتخاب نهایی از نظر او واجد معرفی به آکادمی اسکار است یا خیر، به «شرق» گفت: «پاسخ پرواضح است؛ بدترین انتخاب ممکن که با نگاهی اجمالی به سوابق خود کارگردان، می‌توان به دلیل انتخاب فیلم پی برد. فیلمی بدون حتی یک موفقیت بین‌المللی. غم‌انگیز و البته قابل پیش‌بینی. به امید درمان سینمای ما که زبانزد جهان است و امروز این‌گونه گرفتار شده».