اقتصاد دیجیتال و چالش‌های محیط‌زیستی

پریسا حاجی‌محمدی:  گردش مالی حاصل از اقتصاد دیجیتال در جهان رو به گسترش است. فروش سالانه گوشی‌های هوشمند از سال 2010 تاکنون بیش از دو برابر شده و در سال 2023 به 1.2 میلیارد رسیده است. پیش‌بینی می‌شود دستگاه‌های اینترنت اشیا نیز از سال 2023 با 2.5 برابر افزایش به 39 میلیارد تا سال 2029 برسد. اینها داده‌های جدید از 43 کشوری است که حدود سه‌چهارم تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد. همچنین فروش تجارت الکترونیکی از سال 2016 تا 2022 نزدیک به 60 درصد رشد کرده و فروش فروشگاه‌های اینترنتی 27 تریلیون دلار است.

این رشد تلفات سنگینی بر محیط زیست وارد می‌کند. اقتصاد دیجیتال نیازمند منابع است. یک کامپیوتر دو‌کیلوگرمی به 800 کیلوگرم مواد اولیه نیاز دارد و یک گوشی هوشمند، از تولید تا دفع، به حدود 70 کیلوگرم مواد اولیه نیاز دارد. تولید حدود 80 درصد از گازهای گلخانه‌ای به وسیله گوشی‌های هوشمند از طریق تجارت الکترونیک رخ می‌دهد. زباله‌های دیجیتال سریع‌تر از نرخ جمع‌آوری آن در حال رشد هستند. ضایعات نمایشگرها و تجهیزات کوچک IT بین سال‌های 2010 تا 2022، 30 درصد افزایش داشته و 10.5 میلیون تن است؛ بنابراین دفع نادرست منجر به آلودگی و دیگر خطرات بهداشتی و زیست‌محیطی می‌شود.

افزایش تقاضا برای انتقال داده، پردازش و ذخیره‌سازی برای فناوری‌های جدید مانند بلاک‌چین، هوش مصنوعی AI، نسل پنجم 5G شبکه‌های تلفن همراه و اینترنت اشیا باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود.

پرداختن به این مسائل مستلزم ترمیم سیاست‌گذاری نوآوری‌های تکنولوژیکی و اقدامات همه ذی‌نفعان، سیاست‌گذاران، کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان است تا مدل‌های کسب‌وکار دیجیتال را کارآمدتر و پایدارتر و مصرف را مسئولیت‌پذیرتر کند.

توسعه پایدار رویکردی است که هدف آن رفع نیازهای نسل حاضر و حفظ منابع برای نسل‌های آینده است. تغییرات جهانی برای توسعه پایدار با تمرکز بر مصرف مسئولانه مردم برای حفظ کره زمین به نیرویی توانمند نیازمند است. گزارش اقتصاد دیجیتال 2024 تأثیرات زیست‌محیطی رو به رشد اقتصاد دیجیتال در حال گسترش جهان را تحلیل می‌کند. این گزارش خواستار اقدام جسورانه از سوی سیاست‌گذاران، رهبران صنعت و مصرف‌کنندگان است. این گزارش مفصل نشان می‌دهد‌ در‌حالی‌که دیجیتالی‌شدن باعث رشد اقتصاد جهانی می‌شود و فرصت‌های منحصربه‌فردی را برای کشورهای در حال توسعه ارائه می‌دهد، پیامدهای زیست‌محیطی آن به‌طور کنترل‌ناپذیری بیشتر می‌شود.

کشورهای در حال توسعه به دلیل شکاف‌های موجود دیجیتال و توسعه به‌طور نابرابر هم از نظر اقتصادی و هم از نظر زیست‌محیطی تحت تأثیر قرار می‌گیرند، اما آنها این پتانسیل را دارند که از این تغییر دیجیتال‌ برای توسعه کشور خود استفاده کنند. همچنین تقویت همکاری بین کشورها باعث می‌شود از دسترسی عادلانه به فناوری‌ها و منابع دیجیتال اطمینان حاصل شود و حال که ناگریز جهان پیرامون با سرعتی شگفت‌انگیز به سمت دیجیتالی‌شدن پیش می‌رود، نباید مدیریت منابع و انرژی و تحلیل اقتصاد جهانی نیز از این نظر دور بماند. گزارش اقتصاد دیجیتال 2024 بر نیاز فوری به استراتژی‌های پایدار و فراگیر از دیدگاه زیست‌محیطی تأکید می‌کند. فناوری‌های دیجیتال و زیرساخت‌ها به‌شدت به مواد اولیه و منابع انرژی بستگی دارد و همراه با نیازهای رو به رشد آب و انرژی، تلفات فزاینده‌ای را روی کره زمین وارد می‌کند.

برای مثال، تولید و استفاده از دستگاه‌های دیجیتال، مراکز داده و شبکه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات حدود شش تا 12 درصد از مصرف جهانی برق را تشکیل می‌دهند. تجارت و توسعه سازمان ملل متحد خواستار تنظیم و اجرای استراتژی‌های پایدار و عادلانه برای کاهش تأثیرات زیست‌محیطی رو به رشد در اقتصاد دیجیتال است. کشورهای در حال توسعه تأثیرات زیست‌محیطی اقتصاد دیجیتال را به دوش می‌کشند اما مزایای نسبتا کمی از دیجیتالی‌شدن مواد معدنی کلیدی دریافت می‌کنند و به‌طور نامتناسبی از تأثیر تغییرات آب‌و‌هوایی رنج می‌برند. با این حال، آنها در بهره‌بردن از مزایای اقتصاد دیجیتال جهانی ناکام هستند. این نابرابری باید معکوس شود. دیجیتالی‌شدن یک استقبال و یک محرک ضروری برای رشد اقتصاد جهانی است. با این حال، باید فراگیر و پایدار باشد؛ زیرا دیجیتالی‌شدن سریع، نگرانی‌های زیست‌محیطی را تشدید می‌کند.

فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی و استخراج ارزهای دیجیتال مصرف انرژی را به میزان درخور توجهی افزایش داده است. به‌عنوان مثال، مصرف انرژی استخراج بیت‌کوین بین سال‌های 2015 تا 2023، 34 برابر افزایش یافت و به حدود 121 تراوات ساعت رسید.

در سال 2020، انتشارات اقتصاد دیجیتال 1.5 تا 3.2 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را شامل خواهد شد. با توجه به اثرات زیست‌محیطی اقتصاد دیجیتال، ما باید سیاست‌های زیست‌محیطی و دیجیتال را یکپارچه کنیم.

امروزه کشورهای در حال توسعه تولیدکنندگان کلیدی مواد معدنی برای اقتصاد دیجیتال هستند. آنها کلید رشد اقتصاد دیجیتالی را در دست دارند.

مواد معدنی برای دیجیتالی‌شدن تا سال 2050 افزایش 500‌درصدی را تجربه خواهد کرد و پیش‌بینی می‌شود وسایل الکترونیکی مصرفی، باتری‌های خودروهای الکتریکی و ذخیره انرژی تجدیدپذیر باعث آن است.

حرکت به سمت دیجیتالی‌سازی پایدار مستلزم تعدیل مصرف است، به‌طوری که بخش‌هایی از جهان که به اندازه کافی به منابع متصل نیستند، بتوانند به دیجیتالی‌شدن برای توسعه بپردازند. همکاری بین دولت‌ها، مشاغل، مصرف‌کنندگان و جامعه مدنی برای موفقیت بسیار مهم است. راه‌حل‌های مهم نیازمند تجمیع دیدگاه‌های گوناگون است.