ایجاد تردید در یک دستاورد پرافتخار بهداشتی

در سال‌های اخیر و به‌ویژه با بروز همه‌گیری‌های رنگارنگ، همگی به جایگاه مهم رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی بهداشتی به جامعه پی بردیم. همین چند سال پیش بود که سر ساعاتی خاص، همگی جلوی نمایشگرهای خود می‌نشستیم و آخرین آمار و راه‌های جدید پیشگیری از کووید را از متخصصان رشته عفونی در رسانه ملی جویا می‌شدیم و هر‌چه می‌گفتند می‌پذیرفتیم و حتی زمانی که حرف‌ها متناقض می‌شد، به حرمت علم و پویایی ذاتی‌اش می‌بخشیدیم و چشم‌پوشی می‌کردیم. میزان ارادت‌ ما‌ به اطلاعات پزشکی رسانه‌ها به حدی رسید که در مناظرات سیاسی نیز گروه‌های مختلف ترجیح می‌دادند بخشی از وقت و انرژی خود را صرف تحلیل آمار بهداشتی کنند و برنامه‌ها و دستاورد‌های خود را به کووید و متعلقات آن گره بزنند. اگر آن روزها را به خاطر می‌آورید، شاید باورش برایتان سخت باشد که در همین رسانه و تنها دو یا سه سال پس از کنترل علمی کووید با کمک واکسن، در یکی از برنامه‌ها، مجری به ادعایی عجیب درباره اثرات واکسن اشاره کرد که به‌سرعت در رسانه‌ها و فضای مجازی پخش شد. این ادعا، برخلاف پژوهش‌ها و اطلاعات ارائه‌شده از سوی متخصصان، باعث تردید در میان برخی از مخاطبان شد و افراد را به سمت نتیجه‌گیری‌های مبهم سوق داد. در دنیای امروز، رسانه‌ها قدرت زیادی در شکل‌دهی به افکار عمومی دارند. رسانه‌های مختلف از تلویزیون و رادیو گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، به‌سرعت اخبار و اطلاعات را منتشر می‌کنند و در دسترس طیف وسیعی از مخاطبان قرار می‌دهند.

به همین دلیل، انتظار می‌رود‌ این رسانه‌ها به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند سلامت و پزشکی، حساسیت بیشتری نسبت به اطلاعات ارائه‌شده داشته باشند و از صحت آنها اطمینان حاصل کنند. ارائه اطلاعات پزشکی بدون پشتوانه علمی و بدون حضور یک متخصص می‌تواند تأثیرات مخربی بر تصمیمات افراد بگذارد و حتی جان آنها را به خطر بیندازد. برای مثال، درباره واکسن‌ها، هرگونه ابهام‌آفرینی یا ارائه اطلاعات نادرست‌ می‌تواند افراد را از دریافت واکسن منصرف کند و به گسترش بیماری‌ها دامن بزند. اگرچه این اتفاق خاص در مورد واکسن کووید حساسیت بیشتری را برانگیخت، اما اگر برنامه‌های صبحگاهی بعضی شبکه‌ها را مرور کنیم، متوجه می‌شویم‌ بیان اطلاعات غیرعلمی تنها محدود به کووید نبوده و نیست و متأسفانه صاحبان تریبون به بیان موضوعاتی می‌پردازند که برای یک جامعه مترقی که سال‌ها قبل سرخک و فلج‌ اطفال را ریشه‌کن کرده، قطعا مایه خجالت و شرمساری است. برای جلوگیری از بروز مشکلات ناشی از اطلاعات غیرعلمی، ضروری است ‌نظارت دقیقی بر محتواهای رسانه‌ای اعمال شود. در این راستا، چندین راهکار پیشنهاد می‌شود: اولا رسانه‌ها باید‌ هنگام پوشش موضوعات پزشکی، از متخصصان و افراد دارای دانش و تجربه علمی کمک بگیرند. این موضوع به‌ویژه در برنامه‌های زنده و مصاحبه‌ها اهمیت دارد؛ چرا‌که افراد متخصص می‌توانند به سؤال‌های مخاطبان پاسخ دهند و ابهام‌های آنها را رفع کنند. همچنین مجریان و تهیه‌کنندگان برنامه‌های رسانه‌ای‌ لازم است آموزش‌های لازم را در زمینه اطلاعات پایه علمی و پزشکی دریافت کنند. این آموزش‌ها می‌تواند شامل اطلاعات کلی درباره علم پزشکی ‌یا حتی آشنایی با فرایندهای تحقیقاتی و مطالعات علمی باشد. این آموزش‌ها به مجریان کمک می‌کند‌ در مواجهه با اطلاعات پزشکی، بهتر تصمیم بگیرند و دچار برداشت نادرست نشوند. علاوه بر این، رسانه‌ها می‌توانند از همکاری با سازمان‌های بهداشتی و علمی مانند وزارت بهداشت، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی بهره ببرند. این همکاری‌ها می‌تواند شامل ارائه اطلاعات دقیق و به‌روز‌ یا حتی نظارت بر محتوای رسانه‌ها باشد. همکاری نزدیک بین رسانه‌ها و مراکز علمی باعث می‌شود که اطلاعات نادرست کاهش یابد و اعتبار رسانه‌ها در میان مخاطبان افزایش یابد. تنظیم دستورالعمل‌ها و استانداردهای دقیق برای پوشش اطلاعات علمی و پزشکی نیز می‌تواند به بهبود کیفیت اطلاعات ارائه‌شده کمک کند. این دستورالعمل‌ها باید بر اهمیت صحت و دقت اطلاعات تأکید کرده و رسانه‌ها را موظف کنند ‌از منابع قابل اعتماد و معتبر استفاده کنند. در صورت انتشار اطلاعات نادرست، رسانه‌ها باید به‌سرعت واکنش نشان دهند و اشتباهات خود را تصحیح کنند. شفافیت در اطلاع‌رسانی و مسئولیت‌پذیری در قبال محتوا، به افزایش اعتماد مخاطبان کمک می‌کند. از سوی دیگر، متخصصان نیز باید در ایجاد رابطه‌ای سازنده با رسانه‌ها فعال باشند. آنها می‌توانند با استفاده از زبان ساده و قابل فهم، اطلاعات علمی را به‌گونه‌ای ارائه کنند که برای عموم مردم قابل درک باشد. این امر نیازمند آموزش‌های ارتباطی به متخصصان است تا بتوانند محتوای علمی پیچیده را به شیوه‌ای ساده و قابل فهم برای مخاطبان ارائه دهند. همچنین‌ حضور بیشتر متخصصان در رسانه‌ها می‌تواند به ایجاد اعتماد بیشتر در میان مخاطبان منجر شود. زمانی که مخاطبان اطلاعات پزشکی را از زبان یک پزشک معتبر و باتجربه دریافت می‌کنند، احتمال پذیرش این اطلاعات بیشتر است و از انتشار اطلاعات نادرست توسط افراد غیرمتخصص جلوگیری می‌شود. با توجه به موارد یادشده، هدف والای صحت‌سنجی و ارائه مطالب درست پزشکی در رسانه‌های جمعی تنها با همکاری میان رسانه‌ها و متخصصان، استفاده از منابع معتبر و آموزش‌های تخصصی به افراد غیرمتخصص قابل تحقق است. بنابراین‌ ارتقای سطح دانش در رسانه‌ها و نظارت بر محتوای ارائه‌شده می‌تواند به کاهش انتشار اطلاعات نادرست کمک کند و جامعه را در جهت تصمیم‌گیری‌های آگاهانه و صحیح هدایت کند.