گزینه بدتر برق

مهدی عرب صادق - کارشناس ارشد دیپلماسی انرژی

چندی پیش، وزیر نیرو به مجلس رفت و گفت: «مصرف مازوت در نیروگاه‌ها با بهینه‌سازی سوخت آنها از ترکیب گاز و مازوت کپسول خوب در دستور کار قرار گرفته است که به این ترتیب می‌توان از ظرفیت نیروگاه‌های مازوت نیز حداکثر استفاده را کرد، بدون اینکه نگرانی برای شهروندان عزیز وجود داشته باشد». این گزاره در‌حالی مطرح می‌شود که راه‌های زیادی برای استفاده‌نکردن از مازوت وجود داشت که با بی‌تدبیری و سهل‌انگاری نادیده انگاشته شد. امروز وضعیت صنعت برق کشور به جایی رسیده که در تولید برق هزینه و فایده در نظر گرفته نشده است و گاهی صادرات سوخت خام نیروگاه‌ها می‌تواند مقرون به‌صرفه‌تر باشد یا سوزاندن فلر سرمایه عظیمی را به باد می‌دهد که می‌توانست به‌جای گاز شیرین به عنوان ماده خام صنایع استفاده شود یا بهینه‌سازی مصرف سوخت یا نگهداشت ذخایر آب پشت سدها از جمله روش‌هایی است که می‌توانست نیاز به مازوت در نیروگاه‌ها را به حداقل برساند.

 ماجرای تخلیه ذخایر آب پشت سدها!

روزهای اخیر در اوایل آذر، پیک نیاز مصرف برق 46 هزار‌و 842 مگاوات ساعت بوده است که حدود ۶۳۴ مگاوات خاموشی اعمال شد و البته ۹۷۴ هزارمگاوات ساعت انرژی کل‌ روزانه بوده است‌. ارزش حرارتی هر کیلووات ساعت برق btu3413 است و این در صورتی است که ارزش حرارتی معادل بر‌اساس سوخت مترمکعب گاز طبیعی (btu39900)، لیترگازوئیل (btu35819) و لیتر مازوت (btu40914) متفاوت است. به طور متوسط به ازای هر مترمکعب گاز یا هر لیتر گازوئیل و مازوت، 3.5 کیلووات ساعت انرژی برق تولید می‌شود که محاسبه هزینه فرصت‌های آن در جای خود باید مد نظر سیاست‌گذاران و بهره‌برداران قرار می‌گرفت و تمهیداتی برای امروز اندیشیده می‌شد. اگر برای یک روز مشخص در پاییز در نیروگاه‌های کشور 180 میلیون مترمکعب گاز و 50 میلیون لیتر گازوئیل در نظر گرفته شود، سوخت مورد نیاز تولید حدود 800 میلیون کیلووات ساعت برق مصرفی تأمین خواهد شد، اما اکنون نیروگاه‌های آبی کشور می‌توانستند تولید قابل قبولی داشته باشند و با توجه به ظرفیت منصوبه موجود، اگر تراز آب پشت سدها تخلیه نمی‌شد مصرف کشور بدون مازوت (ضمن کمک نیروگاه‌های اتمی و تجدیدپذیر) تأمین می‌شد اما شرط لازم برای بهره‌برداری از نیروگاه‌های آبی و سدها، 503 متر ارتفاع از سطح دریاست. ولی اکنون با وجود بارش‌های نسبی حتی ارتفاع سد کارون چهار به حد مناسب نرسیده است و نیروگاه‌های پایین‌دست کارون دو و سه شرایط بسیار نامناسب‌تری دارند و با توجه به شرایط موجود، این نیروگاه‌ها نمی‌توانند در مدار باشند. به طور کلی اگر آب پشت سدها به صورت بی‌رویه توسط دولت قبل برداشت نمی‌شد، امروز بیش از 35 میلیون لیتر گازوئیل ذخیره می‌شد و اجبار به مازوت‌سوزی نیز وجود نداشت.

گاز مصرفی نیروگاه‌ها در سه‌ماهه شهریور تا آبان در سال 1402، 7.9، 6.6 و 3.3 میلیارد مترمکعب بوده و برای سال 1403 این اعداد به ترتیب 7.8، 4.7 و 2.2 میلیارد متر‌مکعب بوده است. سؤال اینجاست که اگر سازمان محیط زیست ادعا می‌کند مازوت‌سوزی ندارد، دود زرد نیروگاه‌ها که نشانه مازوت‌سوزی است چیست؟ یا به این سؤال پاسخ بدهند که حتی اگر در بهترین حالت، روزانه 180 میلیون مترمکعب گاز و 50 میلیون لیتر گازوئیل تأمین شود که با توجه به سرمای پیش‌رو این غیر‌ممکن خواهد شد، وزارت نیرو 200 میلیون کیلووات ساعت دیگر را از چه راهی به‌جز مازوت‌سوزی می‌تواند تأمین کند؟ طبعا در شرایط کنونی کشور چاره‌ای جز مازوت‌سوزی وجود ندارد، اما پنهان‌کردن مازوت‌سوزی و تحریف واقعیات چاره حل مشکل نیست. به مردم وضعیت صفر صنعت برق تا دیرتر از این نشده باید گفته شود. به گفته یکی از مدیران وزارت نفت، در دولت قبل حدود 450 میلیون لیتر گازوئیل به بورس انرژی و صادرات اختصاص یافته است. این بسیار عجیب است، چرا‌که اولا نیاز اول کشور ذخیره‌سازی سوخت نیروگاهی بوده است و دوم اینکه با توجه به نرخ واردات گازوئیل، صادرات گازوئیل هیچ توجیه اقتصادی ندارد. نتیجه آن شد که ذخایر سوخت مایع نیروگاهی در سال جاری نسبت به سال قبل بیش از 2.6 میلیارد لیتر افت داشته است و وزارت نیرو را در واهمه جدی خاموشی زمستانی قرار داد و البته وزارت نیروی فعلی در ذخیره‌سازی طی این مدت موفق نبوده است.

  تضعیف زیرساخت‌های انرژی در دولت قبل

در این میان باید اشاره کرد که در دولت قبل، زیرساخت‌های انرژی کشور تضعیف شد. به عنوان مثال، ارتقای نیروگاه‌های حرارتی به سیکل ترکیبی می‌توانست تا حدود زیادی ناترازی‌های انرژی را مرتفع کند. ورود واحد سه بخار نیروگاه فردوسی با ظرفیت 150 مگاوات و با اعتبار مورد نیاز کمتر از 500 میلیارد تومان، روزانه تا 700 هزار لیتر و سالانه تا 220 میلیون لیتر فرصت ذخیره سوخت و حتی صادرات گازوئیل مازاد ایجاد می‌کرد که حتی با نرخ وارداتی گازوئیل خام حتی منهای هزینه انتقال آن بیش از هشت هزار میلیارد تومان برای کشور آورده ارزی ایجاد می‌کرد. این پروژه در دوره وزارت آقای اردکانیان آغاز شد و پس از حدود 50 درصد پیشرفت، در دولت رئیسی متوقف شد. این فقط یک نمونه است و نمونه‌های دیگری چون ایسین بندرعباس و کاوه خراسان وجود دارد و متولیان در غفلت هستند. بیش از شش هزار‌و 500 مگاوات توسعه نیروگاه و افزایش ظرفیت نیروگاهی در کشور ضرورت ارتقا به سیکل ترکیبی داشته‌اند که پیگیری نشده‌اند و ضمن مرتفع‌شدن بخشی مهم از ناترازی برق، روزانه بیش از 28 میلیون لیتر و سالانه بیش از 10 میلیارد لیتر هزینه فرصت گازوئیل فراهم می‌کرد و این بیش از 350 هزار میلیارد تومان آورده ارزی سالانه در ازای هزینه سرمایه‌گذاری 130 هزار میلیارد تومان است. فقط این یک مورد می‌توانست فرصت صادرات برق و گاز را متحول کند ولی چون برنامه‌ریزی عملیاتی وجود ندارد و کشور درگیر روزمرگی است کسی توجهی به این نکات ندارد و نداشته است. همچنین باید گفت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر هرچند مهم و ضروری است اما باید در کنار سایر روش‌ها و سیاست‌گذاری‌های تولید و مصرف برق مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه تولید انرژی با روش‌های تجدیدپذیر می‌تواند تولید پایداری نباشد. به عنوان مثال، در کشور آلمان در زمانی که بیش از 166 هزار مگاوات نیروگاه بادی داشته، در یک روز فقط شش هزار مگاوات تولید شده است. البته انرژی نو یک جایگزین مهم برای صادرات برق و تغذیه بارهای محلی به صورت جزیره‌های کوچک شبکه یا میکروگرید می‌تواند مطرح باشد. در سال 2010، باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده آمریکا، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را با شرکت 

Clean energy act‌ مطرح کرد. یک سال بعد شرکت قابلیت اطمینان الکتریکی آمریکای شمالی (NERC) اعلام کرد. این طرح قابلیت اطمینان شبکه برق آمریکا را در سال 2025 در مخاطره قرار می‌دهد. در کشور آمریکا بیش از چهارهزارو 500 تراوات ساعت انرژی با حدود 400 هزار مگاوات ظرفیت منصوبه نیروگاهی تولید می‌شود و ضریب تولید انرژی نسبت به توان بیش از 10 است، اما در کشور ما با بیش از 94 هزار مگاوات ظرفیت منصوبه نیروگاهی، کمتر از 390 تراوات ساعت انرژی تولید می‌شود که عدد معادل حدود چهار است و کمتر از 40 درصد بهره‌وری در کشور ایالات متحده آمریکاست.

 سیاست شگفت‌انگیز  فلرسوزی!

هرساله بخش قابل توجهی از منابع گازی کشور به صورت فلرینگ و مشعل‌سوزی هدر می‌رود، بیش از 16 میلیارد مترمکعب و معادل حدود چهار میلیارد دلار در کشور مشعل‌سوزی وجود دارد که می‌توانست‌ مسئله خاموشی زمستان را حل کند. مواردی وجود دارد که برخی فعالان صنایع از جمله یکی از شرکت‌های پتروشیمی اصرار به سولفورزدایی و گوگردزدایی و استفاده از گازهای ترش به عنوان خوراک پتروشیمی دارند اما فعالان صنایع می‌گویند وزارت نفت به این درخواست‌ها اعتنایی نمی‌کند. به عبارتی وزارت نفت حاضر است در شرایط ناترازی گاز، خوراک پتروشیمی‌ها را به صورت گاز شیرین تأمین کند اما امکان استفاده از گاز ترش را برای صنایع حیاتی کشور فراهم نمی‌کند. نیروگاه شازند در مجاورت پالایشگاه امام خمینی در انتظار گاز است تا برق تولید کند و فلرها در پالایشگاه می‌سوزند و دود می‌شوند و به هوا می‌روند و درواقع این سرمایه ملت ایران است که می‌سوزد، حتی با این حرارت و تکنولوژی TEG می‌توان برق تولید کرد اما اراده‌ای در کشور وجود ندارد! گفتند کرسنت نباشد اما نگفتند چه خسارتی دامن‌گیر منافع کشور می‌شود و در دعوای جناحی منافع ملت را سوزاندند و 31 میلیارد دلار خسارت زدند. بنابراین ناترازی گاز امروز و ناترازی برق در زمستان نتیجه بازی‌های سیاسی در موضوع کرسنت است و مازوت‌سوزی امروز امتداد آتش‌زدن کرسنت است و باید گفت برخی چهره‌هایی که ایدئولوژی را مقدم بر علم دانسته‌اند، مانند آقای جلیلی، یک جهان فرصت را سوزاند. امروز باید عاملان ناترازی انرژی چه وزیر نیروی دولت قبل باشد یا آقای جلیلی محاکمه علنی شوند و بگویند چه بر سر کشور آورده‌اند؟ اما امروز به جایی رسیده‌ایم که سازمان محیط زیست کشور به‌جای اینکه مانع مازوت‌سوزی شود، خود در سمتی می‌نشیند که روزانه 50 میلیارد لیتر مازوت‌سوزی را برای 14 نیروگاه به تصویب برساند (که البته سه نیروگاه از سال 93 با دستور قضائی پلمب شده ولی دولت قبل این دستور را لغو کرد و یک ترک فعل آشکار است) باید تأکید کرد‌ صنعت انرژی گرفتار سیاسی‌کاری شده است و تناقض‌های فراوان و ویرانگر برنامه هفتم کشور را به سمتی می‌برد که بیش از 35 هزار مگاوات ناترازی در پایان برنامه خواهیم داشت. مازوتی که در ایران تولید می‌شود، حدود ۳.۵ درصد گوگرد دارد، بنابراین سوخت مازوت فوق‌العاده آلاینده است و هرگونه استفاده از مازوت عملا باعث بیماری‌های قلبی و تنفسی بسیاری در افراد می‌شود. این حجم مازوت‌سوزی در کشور بی‌سابقه بوده است و برخلاف شعار تولید برق پاک، شرایط نگران‌کننده‌ای در کشور حاکم خواهد کرد. بهتر بود وزارت نیرو بین خاموشی و مرگ خاموش، خاموشی را بر‌می‌گزید تا جان و ریه شهروندان را در مخاطرات جدی قرار ندهد. مازوت‌سوزی بهینه یا هر اسمی که بر آن بگذاریم آلودگی مضر است حالا ما اسمش را بگذاریم بهینه که چه چیز را پنهان کنیم؟ اما می‌دانیم که امسال هم مازوت‌سوزی خواهیم داشت  و هم خاموشی.