نقش اساطیر در نقاشی‌ از باستان تا معاصر

الناز بورنگ

اساطیر همواره نقش مهمی در فرهنگ‌ها و هنرهای جوامع مختلف ایفا کرده‌اند. این داستان‌ها و نمادها الهام‌بخش هنرمندان بوده و به خلق آثار هنری برجسته‌ای منجر شده‌اند. در این مطلب به بررسی تأثیر اساطیر بر نقاشی و نقش نمادها در هنر خواهیم پرداخت.

نقش اساطیر در تاریخ نقاشی: اساطیر از دیرباز به‌عنوان منابع الهام‌بخش در هنرهای بصری، به‌ویژه نقاشی، استفاده شده‌اند. در مصر باستان، نقاشی‌های دیواری مقابر و معابد نقش بسزایی در بازنمایی داستان‌های مربوط به خدایان و فراعنه داشتند. این نقاشی‌ها نه‌تنها از نظر دینی و مذهبی حائز اهمیت بودند، بلکه به‌عنوان نمایشگر قدرت و فرهنگ جامعه نیز عمل می‌کردند. این آثار هنری که با دقت و هنرمندی فراوان خلق شده‌اند، توانسته‌اند داستان‌های اساطیری و مذهبی را به نسل‌های بعدی منتقل کنند و نقش مهمی در حفظ و تبیین فرهنگ مصر باستان داشته باشند.

در دوره رنسانس، بسیاری از هنرمندان برجسته اروپایی از اساطیر یونانی و رومی به‌عنوان منابع الهام‌بخش استفاده کردند. لئوناردو داوینچی با نقاشی «مونالیزا» و میکل‌ آنژ با نقاشی «آفرینش آدم» هر دو نمونه‌هایی از هنرمندانی هستند که از اساطیر در خلق آثارشان بهره برده‌اند. این آثار هنری که اکنون در موزه‌های معتبر جهان مانند موزه لوور و کلیسای سیستین نگهداری می‌شوند، نشان‌دهنده تأثیر پایدار و عمیق اساطیر بر هنر هستند. نقاشی‌های رنسانس با استفاده از اساطیر توانستند مفاهیم عمیق فلسفی و دینی را به شکلی زیبا و هنری به تصویر بکشند و به این وسیله ارتباطی بین هنر و فرهنگ ایجاد کنند. این دوره نه‌تنها از نظر هنری، بلکه از نظر فکری و فرهنگی نیز بسیار غنی بوده و آثار هنری این دوره همچنان به‌عنوان شاهکارهایی بی‌نظیر شناخته می‌شوند.

نقش نمادها در نقاشی‌های اساطیری: نمادها یکی از اجزای مهم اساطیر هستند که به هنرمندان اجازه می‌دهند مفاهیم عمیق و پیچیده‌تری را در آثار خود به تصویر بکشند. چهار عنصر اصلی؛ یعنی آب، آتش، خاک و هوا، هرکدام به نوبه خود نمادهایی با معنای ویژه دارند. آب به‌عنوان نمادی از زندگی، پاکی، تولد دوباره و تحول، در فرهنگ‌های مختلف از یونان باستان تا هنر رنسانس نقش مهمی ایفا کرده است. نقاشی «ولادت ونوس» اثر ساندرو بوتیچلی که در گالری اوفیتزی نگهداری می‌شود، نمونه‌ای بارز از استفاده از نماد آب در هنر رنسانس است.

این نمادها به هنرمندان اجازه می‌دهند تا مفاهیم پیچیده‌تری را در آثار خود به تصویر بکشند و به مخاطبان امکان تفسیرهای چندلایه‌ای از این آثار را بدهند. آتش به‌عنوان نمادی از قدرت، انرژی و تحول نیز در بسیاری از نقاشی‌های اساطیری به کار رفته است. این نمادها توانسته‌اند مفاهیم مرتبط با تغییر و تحول را به‌خوبی به تصویر بکشند و نقش مهمی در بیان داستان‌های اساطیری داشته باشند. خاک به‌عنوان نماد ثبات و تولد‌ و هوا به‌عنوان نماد روح و حرکت نیز نقش‌های مهمی در نمادپردازی‌های اساطیری ایفا کرده‌اند. این چهار عنصر نه‌تنها در نقاشی‌های اساطیری، بلکه در همه هنرهای بصری نقش بسزایی داشته‌اند و توانسته‌اند به هنرمندان ابزارهای قدرتمندی برای بیان مفاهیم عمیق و پیچیده‌تر ارائه دهند.

نماد آب: آب به‌عنوان یکی از عناصر طبیعی، نقش مهمی در نمادپردازی اساطیری دارد. آب به‌عنوان نمادی از زندگی، پاکی، تولد دوباره و تحول در بسیاری از فرهنگ‌ها و داستان‌های اساطیری استفاده شده است. در اساطیر یونانی، آب نماد زندگی و قدرت الهی بود. یکی از نمونه‌های برجسته، داستان زئوس و هرا است که از آب به‌عنوان نمادی برای تقدس و خلوص استفاده می‌کردند. در نقاشی‌های اساطیری یونانی، آب اغلب به‌عنوان پس‌زمینه‌ای برای صحنه‌های مهم و الهی به کار رفته است (منبع: «نمادهای اساطیری یونان» نوشته جان اسمیت). در مصر باستان، رود نیل به‌عنوان منبع اصلی زندگی و حیات برای مصریان باستان، نقش نمادین مهمی داشت. آب نیل نماد زندگی، تولد دوباره و تحول بود.

بسیاری از نقاشی‌های دیواری و نقوش هیروگلیف، این اهمیت را به نمایش می‌گذارند (منبع: «اساطیر مصر باستان» نوشته کارن آرمسترانگ). در فرهنگ‌های آسیای شرقی، آب نیز نقش مهمی در نمادپردازی دارد. در هنر بودایی و هندو، آب نماد پاکی و تولد دوباره است. نقاشی‌های دیواری معابد بودایی در هند و تبت که رودخانه‌ها و دریاچه‌ها را به تصویر می‌کشند، نمایانگر این نمادپردازی هستند (منبع: «هنر و اساطیر در فرهنگ‌های آسیای شرقی» نوشته ویلیام کوهن). در دوره رنسانس، آب به‌عنوان نمادی از تولد دوباره و پاکی در بسیاری از نقاشی‌های اساطیری به کار رفته است. برای مثال، در نقاشی «ولادت ونوس» اثر ساندرو بوتیچلی، ونوس از دریای کف‌آلود به دنیا می‌آید که نشان‌دهنده تولد دوباره و پاکی است. این اثر هنری در گالری اوفیتزی در فلورانس ایتالیا نگهداری می‌شود (منبع: مقاله «آثار بوتیچلی و تأثیرات اساطیری» در مجله هنر و فرهنگ).

تأثیر نمادهای اساطیری در هنر معاصر: حتی در هنر معاصر، نمادهای اساطیری همچنان حضوری قوی دارند. هنرمندان مدرن با بازنمایی مجدد این نمادها و تطبیق آنها با مسائل اجتماعی و فرهنگی معاصر، سعی در تفسیر و بازاندیشی درباره موضوعات پیچیده‌تر دارند. سالوادور دالی با استفاده از نمادهای اساطیری سعی در تبیین پیچیدگی‌های روان انسانی و موضوعات فلسفی دارد. هنرمندان دیگری مانند جان میرو و فریدا کالو نیز از نمادهای اساطیری در آثار خود استفاده کرده‌اند تا مفاهیمی مانند آزادی، تخیل و دردهای شخصی را به تصویر بکشند.

این هنرمندان توانسته‌اند با استفاده از نمادهای اساطیری، مفاهیم جدید و معاصر را به شیوه‌ای هنری بیان کنند و به مخاطبان خود امکان تفسیرهای جدید و معاصر از این آثار را بدهند. آب به‌عنوان یکی از نمادهای اساطیری پرقدرت، همچنان در هنر معاصر حضور دارد. هنرمندان مدرن با استفاده از این نماد به بیان مفاهیمی مانند زندگی، تحول و تولد دوباره می‌پردازند. این نماد توانسته است به هنرمندان ابزارهای جدیدی برای بیان مفاهیم پیچیده‌تر ارائه دهد و به مخاطبان امکان تفسیرهای جدید و معاصر از این آثار را بدهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که اساطیر و نمادها نه‌تنها به‌عنوان منابع الهام‌بخش، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تفسیر و انتقال مفاهیم عمیق‌تر فرهنگی و انسانی در هنر نقش داشته‌اند. اساطیر به هنرمندان این امکان را داده‌اند تا مفاهیم پیچیده را به شکلی زیبا و معنادار به تصویر بکشند و به این وسیله ارتباطی بین گذشته و حال ایجاد کنند.

این داستان‌ها و نمادها به تماشاگران نیز اجازه می‌دهند تا به تفسیرهای مختلفی از آثار هنری بپردازند و از لایه‌های مختلف معنایی آنها بهره‌مند شوند. به‌طور کلی، نقش اساطیر و نمادها در نقاشی فراتر از یک منبع الهام‌بخش ساده است و به‌عنوان عناصر کلیدی در فهم عمیق‌تر هنر و فرهنگ به کار گرفته می‌شوند. بررسی نقش اساطیر در نقاشی نشان می‌دهد که این داستان‌ها چگونه در طول تاریخ هنر تأثیرگذار بوده‌اند و همچنان به‌عنوان منابع الهام‌بخش باقی خواهند ماند. من در نمایشگاه نقاشی «پشت دریای وهم» که تلفیقی از نقاشی سنتی و معاصر است، اسطوره‌ها و افسانه‌های کهن مرتبط با دریاها و آب‌های روی زمین، از کشور‌ها و تمدن‌های مختلف را به تصویر کشیده‌ام و تلاش کرده‌ام با پاسداشت خدایگان دلاور و غیور‌ که انسان‌ها با خلق آنها بر اساس فلسفه‌های بشری خود قصد داشتند تا ارزشمند‌‌بودن این عنصر اصلی زندگی را تا همیشه گوشزد کنند، عمق اهمیت عنصر آب را بار دیگر یاد آور شوم. نمایشگاه نقاشی پشت دریای وهم در کافه‌گالری آیا واقع در خیابان میرزای شیرازی به مدت دو هفته برای علاقه‌مندان دایر است.