کشف راز افزایش وزن شیرگیری بره‌های بومی با جیره‌ای در زمان شیرخوارگی
چگونه یک تغییر ساده در تغذیه، آینده دامداران را متحول می‌کند؟
پژوهشی اثرگذار در مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور، پرده از انتقال و نفوذ دانشی برداشته است که می‌تواند بهره‌وری حرفه پرورش گوسفند و بز کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد.
وحید زندی‌فخر: پژوهشی اثرگذار در مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور، پرده از انتقال و نفوذ دانشی برداشته است که می‌تواند بهره‌وری حرفه پرورش گوسفند و بز کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد.
بعد از آن‌همه فراز‌و‌نشیبی که از سر گذراند، حالا نور امیدی روشن شده است. این روزها با امید بیشتری به دامداری‌اش سر می‌زند و شک ندارد که آینده روشنی در انتظار کسب‌وکارش خواهد بود. منصور توانگر دهقان، مردی حدود 70ساله است که توانسته تا الان دامداری خود را سرپا نگه دارد و ذوق ادامه‌دادن به مسیر ناهموار تولید را دوباره به دست بیاورد؛ آن‌هم به‌واسطه همکاری با پژوهشگران مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور.
دامداری هزار رأسی او شاهد اجرای پروژه‌ای مهم و شاید تاریخ‌ساز بود. توانگر، هزار رأس گوسفند پرورش می‌دهد که در این میان 150 رأس از بره‌های تاره متولد‌شده را در اختیار پژوهشگران علوم دامی قرار داد. او احتمالا از نتیجه کار، خبری نداشت و تنها دلیلی که باعث شد چنین ریسکی را بپذیرد، اعتمادش به دستان توانگر محققان بود.
در این مطالعه مشخص شد استفاده از جیره آغازین پلت‌شده در کنار شیر مادر، وزن بره‌های شیرخوار نژاد شال را در زمان شیرگیری تا 4.5 کیلوگرم افزایش می‌دهد؛ رقمی که معادل 17.7 درصد رشد بیشتر نسبت به استفاده از جیره آغازین مرسوم در روش‌های سنتی است و می‌تواند سود دامداران را برای هر رأس بره شیرگیری‌شده حداقل 15 میلیون ریال افزایش دهد.
نبرد علم و سنت: خوراک کامل پلت‌شده در مقابل یونجه و کنسانتره
همان‌طورکه گفته شد، در این تحقیق ۱۵۰ رأس بره نر و ماده نژاد شال در روستای صالحیه نظرآباد (دامداری آقای توانگر دهقان) به دو گروه تقسیم شدند. اول، گروه پیشگام که علاوه‌بر شیر مادر، از جیره ویژه پلت‌شده حاوی ترکیبات غنی از پروتئین، انرژی، ویتامین‌ها و مواد معدنی استفاده کردند؛ دوم، گروه شاهد که در آن بره‌ها فقط با روش مرسوم دام‌پروری ایران، یعنی یونجه و کنسانتره پرورش یافتند. پس از گذشت دوره شیرگیری، نتایج همگان را شوکه کرد؛ بره‌های گروه اول نه‌تنها 4.5 کیلوگرم سنگین‌تر بودند، بلکه از نظر سلامت عمومی، نشاط و آمادگی برای رشد بعدی نیز برتر از گروه دوم ظاهر شدند. علاوه‌بر‌آن، هیچ‌گونه تلافاتی هم نداشتند.
نادر پاپی، مجری طرح توضیح می‌دهد: «پلت‌‌کردن جیره آغازین، فرایندی است که در آن مواد غذایی تحت فشار و حرارت به شکل گلوله‌های فشرده (حبه) درمی‌آیند. این فرایند نه‌تنها قابلیت هضم را آسان‌تر می‌کند، بلکه از هدررفت مواد مغذی جلوگیری کرده و تحریک اشتها در بره‌ها را به همراه دارد. جیره پلت‌شده مانند یک سوپرغذای هدفمند، دقیقا مطابق نیازهای بدن بره‌های شیرخوار طراحی شده است».
اقتصاد پرورش گوسفند زیر ذره‌بین
افزایش وزن سریع‌تر بره‌ها یعنی کاهش دوره پرواربندی و صرفه‌جویی در هزینه‌های خوراک، نیروی کار و نگهداری. براساس محاسبات انجام‌شده، استفاده از جیره آغازین پلت‌شده در مقایسه با استارتر مرسوم، می‌تواند سود خالص دامداران را تا 18.8 درصد افزایش دهد؛ زیرا بره‌های سالم‌تر برای شروع پرواربندی، با قیمت بالاتری به بازار عرضه می‌شوند. البته این میزان اختلاف سود در مقایسه با دامدارانی که به طور کلی از جیره آغازین استفاده نمی‌کنند، رقم بسیار بالاتری خواهد بود. همچنین، کاهش تلفات ناشی از بیماری‌ها به دلیل سلامت بهتر بره‌ها، ریسک مالی گله‌داران را به حداقل می‌رساند.
پاپی، با یک مثال عینی و ملموس، این موضوع را موشکافی می‌کند: «با توجه به اینکه، استفاده از جیره آغازین (استارتر) در تمامی سامانه‌های پرورش گوسفند و بز کشور اعم از روستایی و عشایری قابلیت اجرا دارد. بنابراین تمامی پرورش‌دهندگان دام سبک می‌توانند از آن استفاده کنند. از آنجایی که سالانه بیش از 10 میلیون رأس بره و بزغاله پرواری در کشور، پس از عملیات پرواربندی وارد کشتارگاه می‌شوند، چنانچه سود هر رأس بره یا بزغاله با استفاده از این جیره حداقل 10 میلیون ریال در نظر گرفته شود، در صورت اجرای این طرح در تمام دامداری‌های دام سبک، حدود 10 هزار میلیارد تومان ارزش افزوده عاید دامداران کشور خواهد شد».
سالانه هزاران تن علوفه در روش‌های سنتی به دلیل هدررفت یا تغذیه ناکارآمد، تبدیل به ثروت ازدست‌رفته می‌شود. جیره پلت‌شده با بهینه‌سازی مصرف، راهکاری عملی برای مدیریت منابع کمیاب است. همچنین با افزایش وزن شیرگیری، زمان لازم برای رسیدن بره‌ها به وزن کشتار کاهش می‌یابد. این یعنی تأمین سریع‌تر پروتئین مورد نیاز مردم و کاهش وابستگی به واردات. از اینها گذشته، اجرای این روش در گله‌های کوچک و بزرگ روستایی، می‌تواند اشتغال‌زایی پایدار ایجاد کند و مهاجرت به شهرها را کاهش دهد. پاپی در این زمینه تأکید می‌کند: «این فناوری ساده اما هوشمندانه، قادر است روستاهای ایران را به قطب‌های تولید ثروت تبدیل کند».
