اولین کرسی یونسکو در علوم زمین
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم زمین و رئیس کرسی در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) یک آژانس تخصصی از مجموعه دستگاه‌های وابسته به سازمان ملل است که 76 سال پیش در 16 نوامبر 1945 در نتیجه خسارات و قتل‌عام‌های شوم جنگ جهانی دوم با هدف کمک به حفظ صلح و امنیت جهانی از راه توسعه آموزش و نهادینه‌سازی نهادهای وابسته، علم و فرهنگ، همکاری علمی و فرهنگی میان ملت‌ها، به منظور اطمینان از احترام جهانی به عدالت، قانون، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه، بدون درنظر‌گرفتن نژاد، جنس، زبان یا مذهب برابر آنچه منشور سازمان ملل متحد برای همه مردم به رسمیت می‌شناسد، تأسیس شد. تصویب نهایی نخستین کرسی جهانی یونسکو در حوزه علوم زمین کشور با نام مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی Coastal Geo-Hazard Analysis در تاریخ سوم دسامبر 2021 با شماره ED/FLI/21/160 از سوی بخش آموزش یونسکو به طور رسمی به پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور برای یک دوره چهارساله (قابل تمدید) اعلام و ابلاغ رسمی شد.
برابر شیوه‌نامه ثبت درخواست جهت اخذ کرسی در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، طرح Persian Carpet: Coastal Geo- Hazard Analysis: (Persian Gulf, Oman Sea and Caspian Sea) از سوی پژوهشکده علوم زمین به عنوان بازوی آکادمیک سازمان زمین‌شناسی و بنا بر موافقت و اعلام پشتیبانی فراگیر مالی و عملیاتی از عالی‌ترین سطح وزارت صمت تا رؤسای محترم وقت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و پژوهشکده علوم زمین در آبان 1397 به همت همکاران در مدیریت روابط بین‌الملل سازمان به کمیسیون ملی یونسکو در ایران تقدیم شد. اگرچه فرایند ارزیابی و تصویب کرسی‌های یونسکو همیشه زمان‌بر بوده و پیچیدگی‌های فنی ویژه در سطح بین‌المللی دارد، ولی در این مورد خاص هم‌زمانی با جهان‌گیری ویروس کووید19 از یک سو و قرارگیری در بازه زمانی جابه‌جایی‌های مدیریتی کشور از دیگر سو خود مزید بر علت شد، به گونه‌ای که فرایند ثبت درخواست تا زمان تصویب دو سال و از تصویب تا ابلاغ نهایی آن از سوی کمیسیون ملی یونسکو در ایران در 17 آذرماه 1400 در نامه شماره 2194/17 یک سال دیگر به درازا کشید. با توجه به پیشینه بین‌المللی و ماهیت پژوهشی فعالیت‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و وجود بستر یگانه آموزشی-پژوهشی همچون پژوهشکده علوم زمین در ساختار آن اخذ کرسی یونسکو به عنوان یک افتخار ملی در عرصه جهانی نشان از توانایی و جایگاه والای علمی پژوهشکده و سازمان زمین‌شناسی در کشور دارد. پژوهشکده علوم زمین که طی مجوز شماره 315 مورخ 21/12/1372 شورای عالی گسترش در سال 1373 تأسیس شد تا سال 96-97 طی 23 دوره موفق به پذیرش بیش از 400 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری از میان پذیرفته‌شدگان کنکور سراسری یا از میان دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در اروپا و متقاضی ادامه تحصیل در داخل بوده است. افزون بر فعالیت‌های آموزشی، پژوهشکده علوم زمین انجام پروژه‌های ملی و بین‌المللی کاربردی از قبیل پروژه‌هایی در پیوند با زمین‌شناسی زمین‌لرزه‌ها، پهنه‌بندی خطر لرزه‌ای کشور، مطالعات زمین‌شناسی و برآورد خطر لرزه‌ای نیروگاه‌های هسته‌ای بوشهر، آسیب‌شناسی و ارائه راهکار نجات دریاچه ارومیه، ارزیابی و کاهش خطرات سیلاب با بهره‌گیری از علوم زمین و مطالعات آب و هوای دیرینه و زمین‌شناسی زیست‌محیطی، طراحی و تهیه شیوه‌نامه عملیاتی، تهیه نقشه‌های یکپارچه سرورپایه موسوم به نقشه‌های نسل دوم را به همراه عضویت فعال اعضای هیئت علمی در انجمن‌های علمی، کمیته‌ها و کارگروه‌های ملی و بین‌المللی مانند کمیته ملی علوم زمین یونسکو، فرهنگستان علوم، آیین‌نامه 2800، زمین‌لغزش و زلزله، کارگروه دریاچه ارومیه، سیلاب و گردوغبار در کارنامه دارد. با این‌همه، بی‌تردید درک درست از این رویداد ارزشمند در اخذ کرسی جهانی یونسکو با توجه به توانایی‌های بین‌المللی و ساختاری کرسی‌ها و دانشگاه‌های همزاد در بازسازی ساختاری، توسعه، نوگرایی و بهروزآمدی می‌تواند نقطه عطفی در هدایت علمی و دمیدن روح امید در کالبد جامعه زمین‌شناسی کشور به شمار آید. UNITWIN کلمه اختصاری است برای «برنامه شبکه‌سازی و همزادسازی دانشگاهی» یونسکو (University Twining and Networking Scheme). این برنامه در سال 1992 و در راستای قطع‌نامه‌ای مصوب بیست‌و‌ششمین نشست کنفرانس عمومی ایجاد شد. موضوع برنامه کرسی‌های یونسکو و دانشگاه‌های همزاد به تأسیس کرسی‌های یونسکو و ایجاد شبکه‌های همزاد در مؤسسه‌های آموزش عالی مربوط است. این برنامه یونسکو مهم‌ترین ابزار سازمان برای ظرفیت‌سازی در مؤسسه‌های آموزش عالی و پژوهشی است و یونسکو این ظرفیت‌سازی را از طریق تبادل دانش و به‌اشتراک‌گذاشتن آن در سایه انسجام و اتحاد بین‌المللی انجام می‌دهد. بنابراین راهبرد سازمان برای توسعه مؤسسه‌های علمی، ترویج همکاری‌های جنوب- شمال، جنوب- جنوب و همکاری‌های مثلثی است. مؤسسه‌هایی که به این طریق توانمند شده‌اند، در مشارکت با سازمان‌های غیردولتی، بنیادها و سازمان‌های بخش خصوصی و دولتی فعالیت کرده و نقش مهمی در ترویج آموزش عالی ایفا می‌کنند. برنامه کرسی‌های یونسکو/ دانشگاه‌های همزاد راه را برای مشارکت جامعه آموزش عالی و جامعه پژوهشی با یونسکو در اجرای برنامه‌های سازمان و تحقق اهداف توسعه هزاره هموار می‌کند. امروزه با توجه به گستردگی و گوناگونی حوزه کارکرد و مشکلات و مسائل پیش‌روی انسان در سده 21، نقش این سازمان در آموزش، توسعه زیرساخت‌ها و همین‌طور طراحی، بهینه‌سازی و همکاری جامع بین‌المللی در تمامی حوزه‌های دانش فنی، تجربی و علوم انسانی، قابل توجه است. ازجمله در مواردی نظیر مخاطرات طبیعی، محیط زیست، تغییرات آب و هوا، انرژی‌های نو و تجدیدپذیر یا مواردی مانند آب آشامیدنی، بهداشت عمومی و بیماری‌های همه‌گیر با تولید و توسعه مهارت‌های آموزشی و فنی دانش‌بنیان فراهم‌آورنده چشم‌انداز روشن از مدیریت راهبردی همساز با انتقال دانش و فناوری به کشورهای در حال توسعه است. همچنین با ایجاد ساختار در جوامع و کشورهای کمتر توسعه‌یافته نقشی کلیدی و راهگشا دارد. حمایت مالی یونسکو از برنامه‌های گوناگون آموزشی و پژوهشی و پروژه‌ها، هرچند اندک، با انسجام و تعهد به برنامه، پژوهش را در یک وابستگی منطقه‌ای و بین‌المللی ضمانت می‌کند.
بدون شک مهم‌ترین نتایج شکل‌گیری و توسعه شبکه‌ای از کارشناسان جوان در حوزه منطقه‌ای و مدیران آینده در چنین پروژه‌هایی سبب توسعه و تفاهم متقابل اجتماعی با توجه به باورها، نیازها و مهم‌‌تر از همه پتانسیل علمی و عملی خواهد شد. برنامه کرسی‌های یونسکو/ دانشگاه‌های همزاد فعالیت‌هایی نظیر آموزش، پژوهش و تبادل دانشگاهیان را شامل می‌شود و زمینه را برای به‌اشتراک‌گذاشتن اطلاعات در حوزه‌های فعالیت یونسکو هموار می‌کند. اکثر پروژه‌های انجام‌شده در چارچوب این برنامه ماهیتی بین‌رشته‌ای و بین‌بخشی دارند و به همه بخش‌های برنامه‌ای یونسکو مربوط می‌شوند، ضمن اینکه اجرای آنها همکاری و مشارکت فعال دفاتر منطقه‌ای، مؤسسه‌ها و مراکز یونسکو را طلب می‌کند. کمیسیون‌های ملی با کمک به ترویج این برنامه در سطح ملی و تسهیل اجرا و ارزیابی تأثیرگذاری آن نقش قابل توجهی در پیشبرد برنامه ایفا می‌کنند. به خاطر ماهیت بین‌رشته‌ای آن، برنامه کرسی‌های یونسکو/ دانشگاه‌های همزاد یکی از بین‌بخشی‌ترین برنامه‌های سازمان یونسکو به شمار می‌رود. ارتباط موضوعی، آینده‌نگری و تأثیرگذاری از مهم‌ترین اهداف برنامه دانشگاه‌های همزاد (UNITWIN) هستند. تاکنون پروژه‌های اجراشده در چارچوب کرسی‌های یونسکو و دانشگاه‌های همزاد در ایجاد برنامه‌های نوین آموزشی، تولید اندیشه‌های نو از طریق پژوهش و تفکر و روان‌سازی فرایند غنای برنامه‌های دانشگاهی موجود، با احترام به تنوع فرهنگی، مفید و مؤثر عمل کرده‌اند. به علت ماهیت و انعطاف‌پذیری برنامه کرسی‌های یونسکو/ دانشگاه‌های همزاد، دانشگاه‌ها اختیار و آمادگی بیشتری برای پاسخ‌گویی به نیازهای جدید یادگیری و پژوهشی خواهند داشت، آن هم در دنیایی که با تغییرهای سریع فناوری، اجتماعی و اقتصادی روبه‌روست. کرسی یونسکو در مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی به‌عنوان نخستین کرسی یونسکو در حوزه علوم زمین کشور در سایه پشتیبانی‌های ساختاری بین‌المللی با تبادل دانش و اشتراک آن می‌تواند ابزاری برای ظرفیت‌سازی در شبکه آموزشی و پژوهشی به شمار آید. بنابراین همسو با راهبرد سازمان یونسکو، راهبرد کلان این کرسی نیز برای توسعه ساختارهای علمی، ترویج همکاری‌های بین‌المللی بین کشورها و طرفین بیشتر برخوردار و نابرخوردار خواهد بود. رویداد بزرگ در اخذ کرسی جهانی یونسکو در «مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی» با توجه به توانایی‌های بین‌المللی و ساختاری کرسی‌ها و دانشگاه‌های همزاد در بازسازی زیرساخت، توسعه، نوگرایی و بهروزآمدی می‌تواند نقطه عطفی در هدایت علمی، شبکه‌سازی منطقه‌ای و بین‌المللی با هدف اشتراک دانش و زیرساخت، انتقال دانش و فناوری و بومی‌سازی آن به شمار آید. افزون بر هدف‌گذاری بر طراحی و توسعه شبکه‌های دانشگاهی - پژوهشی، همسویی و همکاری گسترده غیرانتفاعی نهادهای علمی فرهنگی کشور همچون انجمن‌های علمی، بنیادهای فرهنگی، خبرگزاری‌ها، نشریات و جراید از پیش‌نیازهای موفقیت در پویایی جریان اطلاعات و البته پایبندی و حفظ بنیان فکری چیره بر نهاد کرسی‌های یونسکو به‌شمار می‌رود. در تأمین این مهم، کرسی مخاطرات زمین‌شناختی ساحلی در آغاز با هدف شفافیت و اطلاع‌رسانی نامحدود، ضمن راه‌اندازی وبگاه‌های خبری رسمی و عقد توافق با روزنامه علمی، فرهنگی «شرق» در طراحی، تشکیل و بهره‌‌مندی شبکه‌ای بین‌المللی از دانشمندان حوزه علوم زمین در چارچوب شورای راهبری علمی کرسی از خرد جمعی اندیشمندان ایرانی در همکاری با پژوهشگران آسیایی و اروپایی موفق بوده است.