محیط سخت دیپلماتیک علیه ایران

مگر معجزه‌ای رخ دهد و تهران و واشنگتن برای رسیدن به یک توافق در دسترس، ابتکار به خرج داده و حتی به گفت‌‌وگوی مستقیم تن دهند. در غیر این صورت امید به توافق در هر شکل و اندازه حتی پس از نوامبر آینده، اگرنه بعید، بلکه سخت و دشوارتر از آن خواهد بود که هست.

روشن است که «جو بایدن» از امتیاز توافق هسته‌ای برای فروش آن در انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره چشم پوشیده و به‌ظاهر ترجیح تهران نیز ادامه صبر و انتظار برای زمستان سختی است که به گفته روس‌ها دامن اروپا را‌ خواهد گرفت. به‌این‌ترتیب طرف‌های غربی به انعطاف بیشتر در برابر خواست‌های تهران تن خواهند داد. این وضع، خوش‌بینانه‌ترین گمانی است که می‌توان از رویکرد تهران به دست داد. این پیش‌بینی که به‌گونه‌ای ساده‌کردن صورت مسئله است، تنها به یک روی سکه نگاه می‌کند و روی دیگر آن را در پرتو همان ساده‌انگاری نادیده گرفته یا به آن بهای لازم را نمی‌دهد. روی دیگر سکه، می‌تواند ایجاد شرایط دیپلماتیک سخت‌تر را برای تهران در تعاملات آینده‌ ایجاد کند.

توقف ‌مذاکرات ‌هسته‌ای و استمرار وضع انجمادی کنونی با لحاظ آنچه در جامعه بین‌المللی پیش‌روست، ظرفیت کافی را برای تنگ‌کردن اوضاع علیه ایران با خود دارد. نشانه‌های این وضع را می‌شود از مجموعه هجمه‌های تبلیغاتی، سیاسی و اقتصادی به‌راه‌افتاده علیه ایران نه‌تنها در کشورهای اروپایی بلکه به‌ویژه در ایالات متحده مشاهده کرد. صفحات نخست رسانه‌های غربی این روزها پر است از اخبار مربوط به ایران که همه آنها یک مفهوم تأثیرگذار بر افکار عمومی دارد؛ اینکه ایران چهره‌ای متفاوت و غیرمعمول از خود در جامعه جهانی بروز می‌دهد. علاوه‌براین، نشست فصلی این هفته شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با چاشنی گزارش ۱۶ شهریور مدیرکل این نهاد، مستعد تنگ‌تر کردن فضای تنفسی ایران است. در نشست گذشته این شورا که با قطع‌نامه توبیخی تروئیکای اروپایی علیه ایران همراه شد، ترکیب آرای موافق و مخالف تصویب آن حائز تأمل بود. ۳۰ کشور عضو به قطع‌نامه رأی موافق دادند، تنها دو کشور چین و روسیه مخالف و سه کشور هند، لیبی و پاکستان آرای ممتنع خود را به صندوق ریختند. در قطع‌نامه پیشین از ایران خواسته شده بود که به پرسش‌های آژانس درباره سه مرکز مورد اختلاف پاسخ دهد. حال «رافائل گروسی» که گزارش اخیر خود را پس از سفر به اسرائیل ارائه کرده، مدعی است: «ذخایر غیرمجاز در ایران به بیش از مقدار مورد نیاز برای ساخت بمب اتم رسیده است». مدیرکل آژانس همچنین ادعا دارد که ایران پاسخ‌گوی چرایی وجود آثار ذرات اورانیوم در تأسیسات مورد اختلاف نیست؛ از‌این‌رو نمی‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را به تمامی صلح‌آمیز بخواند.

اگرچه پیش‌بینی شده ممکن است شورا همچنان به صدور قطع‌نامه توبیخی -البته با لحن هشداردهنده بیشتر به تهران در مقایسه با قطع‌نامه خرداد گذشته- اکتفا کند اما انتشار این گزارش در آستانه نشست فصلی شورای حکام و در توالی نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به ایجاد محیط دیپلماتیک سخت و پر‌تنش علیه ایران خواهد انجامید. علاوه‌براین، ادعای دولت آلبانی مبنی بر حمله هکرهای ایرانی به زیرساخت‌های این کشور، موج تازه ضد‌ایرانی را میان کشورهای عضو ناتو برانگیخته است. واشنگتن به‌عنوان جلودار ادعای دولت آلبانی و تشویق ایران‌هراسی میان کشورهای عضو ناتو، می‌کوشد بر هزینه‌های تهران در مخالفت با توافق بیفزاید.

واشنگتن و متحدان اروپایی و خاورمیانه‌ای آن خواهند کوشید تریبون مجمع عمومی سازمان ملل متحد را به امکانی برای ایجاد تشویش نه‌تنها علیه روسیه در پی جنگ اوکراین بلکه علیه سیاست‌های ایران تبدیل کنند. قطع‌نامه‌های پیشنهادی در‌این‌باره اگرچه فاقد ضمانت اجرائی است ولی فضا را بیش‌از‌پیش برای علاقه‌مندان به ایجاد یا گسترش روابط خارجی‌-تجاری با ایران تنگ و هول‌آور خواهد کرد.

تهران اما براساس آنچه مخالفان داخلی توافق مدام برطبل آن می‌کوبند، اگر تنها به استیصال اروپا در مواجهه با زمستان سخت و بدون گاز روس‌ها چشم دوخته است، به از‌دست‌رفتن فرصت‌هایی تن می‌دهد که ممکن است پس از انتخابات نوامبر و حتی عبور از زمستان پیش‌رو به نتیجه دلخواه نینجامد. 

 مهم‌تر اینکه اکنون طرف اصلی تهران در مذاکرات برجامی، واشنگتن است که برخلاف اروپا نه به گاز، نه نفت و نه مشتقات نفتی محتاج است. در ‌این ‌حال بایدن و تیم او نیز اکنون رغبت گذشته را برای دستیابی به توافق فوری با تهران ندارند. البته ایجاد چنین توافقی ممکن است در آینده برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ به کارشان بیاید. ابتکار تهران پیدا‌کردن راه میان‌بری است که از یک ‌سو به توافق با حاصل جمع متغیر و برد‌‌-برد دست یابد و از سوی دیگر خود را از صفحات نخست رسانه‌های تبلیغاتی غرب خلاص کند. این کار با رویکردهایی که نگرش‌های ماجراجویانه و هزینه‌بردار پیشنهاد می‌کنند، متفاوت است. آنان همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد استیصال احتمالی اروپا در زمستان سخت و تسلیم در برابر اراده روسیه قرار می‌دهند؛ راهکاری که در صورت ناکامی هیچ چاره بدیلی را ارائه نمی‌کند.‌ «آندره فونتن» در عصر تنش‌زدایی میان آمریکا، اتحاد جماهیر شوروی و چین کمونیست و در فرجام جنگ ویتنام، جمله‌ای تعبیری و پر‌مغز داشت؛ او نوشت وقتی مسکو و پکن با واشنگتن آشتی کردند، این تنها ویتنام بود که هزینه داد. دور‌شدن از توافق به ‌معنای آسان‌شدن حتمی اوضاع در آینده نیست.