فرارسیدن زمان مناسب برای توافق جامع ایران و آمریکا

اخیرا دونالد ترامپ ابراز امیدواری کرده که بحران هسته‌ای ایران بدون حملات اسرائیل حل‌و‌فصل شود. با این حال، او در دوره اول ریاست‌جمهوری خود با خروج یک‌‌جانبه از برجام، بازگرداندن تحریم‌های اقتصادی، انتصاب مشاورانی همسو با استراتژی تحریم و ترور سردار قاسم سلیمانی، سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران را در پیش گرفته بود. اما چرا دونالد ترامپ که نماد سخت‌گیری علیه ایران محسوب می‌شود، چنین اظهارنظری کرده است؟

شرایط برای ازسرگیری مذاکرات مهیاست

چندین عامل نشان می‌دهد که زمینه برای مذاکرات جدید فراهم شده است. نخست، ایران سال ۲۰۲۵ دیگر ایران سال ۲۰۱۸ نیست. وضعیت اقتصادی و سیاسی داخلی کشور به ‌طور قابل‌ توجهی تغییر کرده است. ایران تحت تأثیر تحریم‌های اعمال‌‌شده طی هشت سال گذشته، از نظر اقتصادی در تنگنا قرار گرفته است. در حالی که تورم به حدود ۳۵ درصد رسیده، تهران با سقوط تاریخی ارزش پول ملی و کمبودهای مکرر مواجه است. جوانان که بین ۲۰ تا ۳۵ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند و همچنین قشر تحصیل‌کرده که در بین آنان ۶۵ درصد فارغ‌التحصیلان را زنان تشکیل می‌دهند، با نرخ بالای بی‌کاری دست‌‌وپنجه نرم می‌کنند. علاوه بر این، چالش‌های بی‌سابقه‌ای نیز کشور را دربر گرفته است. پیروزی دکتر مسعود پزشکیان، وزیر سابق بهداشت در دولت 

سید‌محمد خاتمی، بیانگر تمایل مردم ایران برای پایان‌دادن به انزوای بین‌المللی کشور است. دوم، شرایط منطقه‌ای پس از ۷ اکتبر متحول شده است. جنگ غزه، حملات اسرائیل به حزب‌الله در لبنان و سقوط حکومت بشار اسد، ضربات سنگینی به گروه‌های نیابتی وارد کرده است. این گروه‌ها ابزارهای بازدارندگی و نفوذ منطقه‌ای محسوب می‌شوند. امضای توافق همکاری میان ایران و روسیه قابل‌توجه است، اما سقوط حکومت اسد نشان می‌دهد که روسیه دیگر توان پیشبرد جاه‌طلبی‌های خود در خاورمیانه را ندارد، زیرا به ‌شدت درگیر جنگ اوکراین است. این امر ایران را قانع می‌کند که در سیاست‌های خود تجدید نظر کند. در چنین شرایطی، ایران که تمایلی به یک درگیری گسترده با اسرائیل ندارد، از طریق وزیر امور خارجه خود اعلام کرده که آماده ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای است.

فرصتی برای کشورهای منطقه

کشورهای منطقه نیز می‌توانند از کاهش نفوذ ایران برای رسیدن به توافقی استفاده کنند که در ازای رفع تحریم‌ها و بازگشت تهران به سیستم مالی بین‌المللی، به نقش ایران در خاورمیانه پایان دهد. علاوه بر این، جاه‌طلبی‌های کشورهای عربی حوزه خلیج ‌فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، شرایط را برای مذاکرات مساعد می‌کند. نخست، این کشورها تمایل ندارند ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، زیرا این امر برتری نظامی تهران در منطقه را تثبیت می‌کند. عربستان سعودی بارها تأکید کرده که در صورت دستیابی ایران به بمب اتم، خود نیز به این سلاح مجهز خواهد شد. دوم، ریاض در حال برنامه‌ریزی برای دوران پس از نفت است و قصد دارد اقتصاد خود را مشابه الگوی امارات متحده عربی متنوع کند. توسعه گردشگری، ایجاد استراحتگاه‌های ساحلی در دریای سرخ و ساخت شهر آینده‌نگر «لاین» که فعلا با چالش‌های زیادی روبه‌روست، نیازمند ثبات پایدار در منطقه است.

جمع‌بندی

کاهش نفوذ ایران، تغییر معادلات منطقه‌ای و اهداف اقتصادی کشورهای عربی حوزه خلیج‌ فارس، همگی انگیزه‌ای برای دونالد ترامپ ایجاد کرده‌ تا به دنبال دستیابی به یک توافق هسته‌ای جدید با ایران باشد. از سوی دیگر، احتمال دارد ترامپ برای یافتن راه‌حلی سیاسی برای جنگ غزه و گسترش توافقات ابراهیم، به تمایلات کشورهای عربی خلیج ‌فارس برای مصالحه با ایران توجه نشان دهد. با‌این‌‌حال، همان‌طور که همواره در سیاست‌های دونالد ترامپ مشاهده شده، هیچ‌ چیز قطعی نیست و شرایط بسیار ناپایدار است، چنان‌که اظهارات اخیر او درباره اسکان‌دادن فلسطینی‌های غزه در مصر و اردن، واکنش‌های شدیدی در منطقه برانگیخته است.