اهرم اقتصادی ایران برای حقابه هیرمند

فرشید عابدی: درگیری‌های چند ماه اخیر میان مرزبانان طالبان و ارتش پاکستان منجر به انسداد مرزهای دو کشور و توقف مبادلات تجاری شده که این امر موجب شده کالاهای مورد نیاز افغانستان به سمت بندرعباس سوق پیدا کند. افزایش میزان پهلوگیری کشتی‌های باری در بندر‌عباس باعث کاهش شدید ناوگان جاده‌ای شده است و این مسئله باعث افزایش ساعت کار پایانه‌های مرزی رسمی ایران و افغانستان از‌جمله پایانه مرزی میلک شده است. با توجه به تنش میان دو کشور افغانستان و پاکستان، ایران تنها کشوری است که با دسترسی به آب‌های آزاد می‌تواند کالاهای اساسی افغانستان را از طریق سه مرز رسمی میلک، ماهیرود و دوغارون تأمین کند. اگر از دیدگاه سنتی یعنی دیپلماسی مساوی مذاکره فاصله بگیریم، با تأکید بر دیپلماسی نوین همان‌گونه که سامانه انحرافی بند کمال خان و دیگر رویکرد‌های هیدروپلیتیکی افغانستان ابزارهای دیپلماسی این کشور محسوب می‌شود، هم‌اکنون با توجه به شرایط، موقعیت ژئوپلیتیک ایران و ضرورت تأمین کالاهای اساسی افغانستان از طریق آب‌های آزاد ابزار مهم دیپلماسی ایران برای تأمین حقابه هیرمند است. تئوری تشکیل شورای همکاری کشورهای همسایه افغانستان برای مقابله با تنش آبی با این کشور نسخه تأمل‌برانگیزی است که می‌توان از این طریق با فشار به افغانستان حقابه کشورهای همسایه افغانستان از رودخانه‌های فرامرزی این کشور را مطالبه کرد. تنش فعلی افغانستان با پاکستان و دسترسی‌نداشتن کشورهای آسیای میانه به آب‌های آزاد، شرایط فوق‌العاده‌ای برای ایران فراهم کرده است. رفتار ایران در قبال این شرایط، می‌تواند اثبات کند که آیا تراز تجاری با افغانستان برای تصمیم‌گیران کشور مهم‌‌تر از سرنوشت سیستان و حقابه ایران از رودخانه هیرمند است یا خیر؟