«شرق» کلیدخوردن دوباره ادعاهایی درباره آمادگی دولت بایدن برای احیای برجام با ایران را بررسی میکند
شانتاژ رسانهای برجام
در روزهایی که مسعود پزشکیان خود را برای ورود به پاستور آماده میکند، گزارشهای ضدونقیض رسانهای درباره آمادگی دولت جو بایدن در جهت مذاکره با تهران برای احیای توافق هستهای سال ۲۰۱۵ مطرح شده است. دراینباره روزنامه کویتی الجریده به نقل از منابع خود مدعی شد «نمایندگان طرف آمریکایی سهشنبه گذشته به ایرانیها ابلاغ کردهاند که دولت جو بایدن آماده گفتوگو برای بازگشت سریع به توافق هستهای امضاشده در سال ۲۰۱۵ میلادی پس از واردکردن اصلاحات ساده در آن است».
مالک مصدق: در روزهایی که مسعود پزشکیان خود را برای ورود به پاستور آماده میکند، گزارشهای ضدونقیض رسانهای درباره آمادگی دولت جو بایدن در جهت مذاکره با تهران برای احیای توافق هستهای سال ۲۰۱۵ مطرح شده است. دراینباره روزنامه کویتی الجریده به نقل از منابع خود مدعی شد «نمایندگان طرف آمریکایی سهشنبه گذشته به ایرانیها ابلاغ کردهاند که دولت جو بایدن آماده گفتوگو برای بازگشت سریع به توافق هستهای امضاشده در سال ۲۰۱۵ میلادی پس از واردکردن اصلاحات ساده در آن است». آنطور که شفقنا به نقل از این روزنامه گزارش داده است، گویا الجریده از قول منبع خود خبر داده «مذاکرات برای بازگشت به توافق شفاهی غیرالزامآور برای دو طرف در سطح دیپلماتیک بود که حوادث هفتم اکتبر رخ داد، جایی که طرف آمریکایی اصرار داشت که نمیتواند هیچ تفاهمی را تا زمان برگزاری انتخابات ریاستجمهوری در واشنگتن امضا کند، اما آمریکا سهشنبه گذشته از این موضوع پا پس کشید». در ادامه مطلب این روزنامه آمده است «بایدن آماده امضای این توافق قبل از پایان دوران ریاستجمهوری خود است اما ایرانیها خواهان بازگشت فوری به اجرای تعهداتشان در توافق هستهای هستند. مواردی وجود دارد که باید دو طرف قبل از این موضوع بر سر آن به توافق برسند». منبع الجریده در ادامه گفته است «موضوعات حلنشده عموما موضوعات مرتبط با کاهش سطح اورانیوم غنیشده و سانتریفیوژهای پیشرفتهای است که بهتازگی تولید شده است. همچنین ایرانیها از رئیسجمهور دموکرات میخواهند ضمانت بدهد که در صورت پیروزی نامزد جمهوریخواه، بار دیگر از این توافق خارج نشود». روزنامه یادشده در ادامه سراغی از پیششرطهای تهران گرفته و ادعا کرده «ایران اصرار دارد که بازگشت آمریکا به توافق هستهای باید مشروط به قید و شرطهایی نظیر نبود امکان استفاده واشنگتن از بند ماشه باشد که امکان بازگشت همه تحریمها علیه ایران را فراهم میآورد و این همان چیزی است که ترامپ پس از خروج یکطرفه از توافق هستهای به دنبال اجرای آن بود». پیشتر هم علی باقریکنی، سرپرست وزارت امور خارجه، ۱۶ جولای (۲۶ تیر) اعلام کرد «تهران برای ازسرگیری مذاکرات با واشنگتن برای بازگشت به توافق هستهای آماده است». باقریکنی این خبر را در جریان سفرش به نیویورک و در سخنرانی شورای امنیت سازمان ملل متحد در نیویورک مطرح و مشابه همین اظهارات را در گفتوگو با نشریه نیوزویک تکرار کرد. سرپرست وزارت امور خارجه خبر داده بود «مسیر مذاکرات [احیای برجام] رو به جلو است و تلاش داریم تا رویکارآمدن دولت چهاردهم، زمینههای مناسبی را برای حرکت جدی در دولت جدید فراهم کنیم». در سوی دیگر، «فرایند مذاکرات از طریق گفتوگوهای غیرمستقیم به واسطه عمان در جریان است» که این را هم خود علی باقری ۲۰ تیر ماه بیان کرد.
سرپرست دستگاه سیاست خارجی کشورمان، همچنین اعلام کرد: «روندی که مذاکرات طی کرده، هیچ سایشی با قانون اقدام راهبردی مجلس برای لغو تحریمها نداشته و گفت که وقتی طرف مقابل در مذاکرات خواستههایی را مطرح میکرد و میگفتیم که خلاف این قانون نمیشود عمل کرد، مجبور بود که بپذیرد». ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، هم ۱۸ تیر با بیان اینکه «کانالهای گفتوگوی دیپلماتیک ما به صورت غیرمستقیم با طرفهای مذاکرهکننده ازجمله آمریکا برقرار است»، تصریح کرد «دولت سیزدهم در چارچوب رویکردهای اصولی نظام تلاشها و ابتکارات دیپلماتیک خود را تا این لحظه به کار بسته و تا روزی که مسئولیت دارد تلاشهای خود را در چارچوب سازوکارهای تعریفشده، ادامه خواهد داد».
برجام ۲۰۱۵ میلادی قابلیت احیا دارد؟
با توجه به آنچه مطرح شد، اکنون سؤال اساسی اینجاست که در شرایط کنونی تا چه اندازه امکان احیای توافق هستهای سال ۲۰۱۵ وجود دارد، آنهم در وضعیتی که تقریبا بیشتر کارشناسان، ناظران و تحلیلگران اذعان دارند، برجام توان پاسخگویی به هیچکدام از شرایط کنونی طرفین را ندارد بنابراین از بنیان توافق هستهای قابلیت احیا را ندارد. در این زمینه احمد نصر در گفتوگو با «شرق»، ضمن یادآوری این نکته که «سایه سنگین دو جنگ اوکراین و جنگ غزه، عملا زمینه هرگونه گفتوگو، مذاکره و توافقی را بین ایران با غرب به حالت تعلیق درآورده است»، تأکید دارد «اساسا در شرایط کنونی تلاش برای احیای برجام سال ۲۰۱۵ موضوعیت خود را از دست داده است» چراکه به باور این تحلیلگر ارشد مسائل بینالملل، «علاوه بر آثار مخرب دو جنگ غزه و اوکراین، درگیری شدید سیاسی و فضای دوقطبی در ایالات متحده آمریکا به واسطه انتخابات ریاستجمهوری و همچنین نقشآفرینی مخرب روسیه و چین در مذاکرات تا زمان تعیین تکلیف جنگ اوکراین، اجازه مذاکره برای دو طرف آمریکا و ایران را نمیدهد». از طرف دیگر این مفسر حوزه سیاست خارجی اذعان دارد «توافق هستهای سال ۲۰۱۵ با توجه به پیشرفت صنعت هستهای ایران از غنیسازی بالای ۶۰ درصد گرفته تا استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته نسل ششم و در سوی دیگر خواستهها و انتظارات غرب و بهویژه آمریکا، موجب شده که برجام از حیز انتفاع خارج شود» بنابراین در مجموع احمد نصر نتیجه میگیرد «آنچه از طریق روزنامه کویتی (الجریده) مطرح شده است، چیزی بیش از یک شانتاژ یا گمانهزنی رسانهای نباشد».
در مقابل قاسم مولایی دیگر کارشناسی بود که در گپوگفت خود با «شرق» نظری متفاوت دارد و بر این باور است «پس از کنارهگیری جو بایدن از انتخابات ریاستجمهوری آمریکا و ورود کامالا هریس، اکنون دموکراتها سعی دارند مذاکره با ایران و توافق موقت با تهران را بهعنوان یک دستاورد در سبد رأی خود قرار دهند» پس اگرچه این تحلیلگر ارشد مسائل بینالمللی اذعان دارد «به واسطه انتخابات ریاستجمهوری آمریکا یک دوقطبی و درگیری شدید سیاسی در ایالات متحده شکل گرفته و در سوی دیگر جریان جمهوریخواه و مشخصا دونالد ترامپ و به موازاتش کنگره این کشور، ترمز مذاکرات احتمالی پیشرو و هرگونه توافقی بین دولت بایدن و تهران را خواهند کشید»، اما او یادآور میشود «راهکار دولت بایدن ذیل کلیدواژه «تفاهم» یا «توافق نانوشته» میتواند تمام مخالفان داخلی آمریکا برای مذاکره با ایران و احیای برجام را دور بزند».
مولایی در ادامه ارزیابی خود این را هم متذکر میشود «نباید این پیشفرض را در تحلیلها بگنجانیم که توافق هستهای سال ۲۰۱۵ قابلیت احیا ندارد» چراکه به نظر او «از یک سو با اصلاحات مدنظر هرکدام از طرفین، ایران و آمریکا میتوانند دوباره این توافق را از سر بگیرند» و در سوی دیگر تحلیلگر ارشد مسائل بینالملل تصریح میکند «اگر هم بنایی برای مذاکرات جدید با هدف رسیدن به توافق دیگر در دستور کار دولتهای جدید تهران و واشنگتن باشد، باز هم مبنا روی مذاکرات صورت گرفته و متن توافق برجام سال ۲۰۱۵ خواهد بود». با توجه به نکات یادشده قاسم مولایی در این بخش از تحلیل خود یقین دارد «برجام سال ۲۰۱۵ همچنان تأثیرگذاری و تعیینکنندگی خود را خواهد داشت».
بنابراین به گفته این کارشناس «حتی اگر ادعای الجریده برای آمادگی دولت بایدن در راستای مذاکره با تهران و احیای برجام واقعیت هم نداشته باشد، باز اکنون مذاکرات چراغ خاموش عمان در جریان است که خط مذاکره و تنشزدایی را با غربیها حفظ کرده است». این نکته از منظر تحلیلگر ارشد مسائل هستهای از آن نظر اهمیت دارد که «غرب و بهویژه سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی آلمان، فرانسه و انگلستان تا پیش از اکتبر سال ۲۰۲۵ (مهرماه ۱۴۰۴) که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل بهعنوان ضامن اجرائی برجام به انقضا میرسد، مترصد آن هستند که یا مذاکرات جدید در دستور کار باشد یا فعالکردن مکانیسم ماشه و بازگشت شش قطعنامه را در پیش خواهند گرفت». اینجاست که مولایی در مقام نتیجهگیری، «کماکان برجام را دارای پتانسیل لازم برای ریلگذاری در مذاکرات پیشروی ایران و آمریکا و ایران و اروپا میداند».
