ایران یا عراق؛ کدام کشور هاب بزرگ ترانزیت منطقه خواهد شد؟

حسن ارگی*: کریدورهای ارتباطی ایران‌ به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی و پتانسیل ژئوپلیتیکی آن، یکی از مهم‌ترین عوامل در تقویت اقتدار اقتصادی و سیاسی کشور محسوب می‌شوند. این کریدورها به‌ویژه با توجه به رقابت‌های منطقه‌ای و پروژه‌های عظیم کشورهای همسایه، مانند بندر فاو در عراق، اهمیت بیشتری یافته‌اند. ایران و کشورهای مجاور آن وارد مرحله‌ای از رقابت کریدوری و رقابت زیرساختی شده‌اند که هر‌کدام به دنبال افزایش نفوذ خود در منطقه و بهره‌برداری از مسیرهای ترانزیتی هستند.

دلایل اهمیت کریدورهای ایران و تحولات اخیر منطقه‌ای

1. موقعیت جغرافیایی ممتاز و ژئوپلیتیک ایران: قرارگیری ایران میان خلیج فارس، دریای عمان، دریای خزر و هم‌مرزی با آسیای مرکزی و غرب آسیا، این کشور را به نقطه تلاقی مهمی میان شرق و غرب و همچنین شمال و جنوب جهان تبدیل کرده است. این موقعیت، ظرفیت اقتصادی و راهبردی بزرگی را برای ایران فراهم کرده و باعث شده‌ توسعه کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب، برای اتصال چین و هند به اروپا و روسیه، از طریق ایران بسیار حیاتی باشد.

2. پروژه‌های ترانزیتی رقیب، مانند بندر فاو: عراق با پروژه عظیم توسعه بندر فاو، به دنبال ایجاد هاب ترانزیتی جدیدی است که بتواند از طریق آن کالاها را از خلیج فارس به اروپا منتقل کند. این پروژه که از طریق شرکت‌های بین‌المللی مانند دوو و وبیلد انجام شده و شامل راه‌آهن و جاده‌های ترانزیتی متعدد است، تلاش می‌کند عراق را به قطب تجاری بزرگی در منطقه تبدیل کند. عراق با سرمایه‌گذاری در مسیرهای موازی و ایجاد کانال خشک، قصد دارد جایگاه ویژه‌ای در حمل‌ونقل بین‌المللی داشته باشد و از تنگناهای ژئوپلیتیکی مثل تنگه هرمز و کانال سوئز فاصله بگیرد.

3. کاهش وابستگی به مسیرهای ترانزیتی ایران: پروژه‌های عراق مانند بندر فاو و کانال خشک با حمایت کشورهای منطقه، از‌ جمله امارات و ترکیه، به نوعی تلاش می‌کنند‌ مسیرهای ایران را دور بزنند و دسترسی مستقیمی به اروپا و آسیای مرکزی ایجاد کنند. در همین راستا، عراق تمایلی به گسترش همکاری‌ها با ایران، مانند راه‌آهن شلمچه-بصره نشان نمی‌دهد؛ زیرا نمی‌خواهد از اهمیت استراتژیک بندر فاو کاسته شود.

4. ضرورت ارتقای زیرساخت‌های ترانزیتی ایران: ایران برای حفظ جایگاه خود به ‌عنوان هاب ترانزیتی منطقه، باید در بهبود زیرساخت‌های خود گام‌های جدی بردارد. در‌حالی‌که ایران هنوز به تکمیل پروژه‌هایی مانند شلمچه-بصره و کرمانشاه-بغداد نپرداخته، رقبا با پیشروی در ساخت کریدورهای جایگزین، برای حذف ایران از زنجیره ترانزیت منطقه‌ای تلاش می‌کنند. برای تقویت جایگاه ایران، توسعه راه‌آهن و جاده‌های مواصلاتی به ترکیه و کردستان عراق، از مسیرهایی مانند سنندج-سلیمانیه می‌تواند اهمیت استراتژیک بالایی داشته باشد.

5. نقش کریدورها در اقتدار و امنیت ملی: گسترش کریدورهای ارتباطی ایران نه‌تنها برای اقتصاد کشور، بلکه برای اقتدار ژئوپلیتیکی نیز ضروری است. این کریدورها با افزایش دسترسی به بازارهای جهانی و ایجاد ارتباطات تجاری با کشورهای منطقه، به ایران این امکان را می‌دهند که قدرت چانه‌زنی بیشتری در مقابل رقبا و در شرایط سیاسی و امنیتی حساس داشته باشد.

نتیجه‌گیری

به‌ طور کلی، با پیشرفت‌های ترانزیتی کشورهای همسایه مانند عراق و رقابت‌های شدید زیرساختی، اهمیت کریدورهای ارتباطی ایران بیشتر نمایان شده است. ایران با بهبود و توسعه مسیرهای استراتژیک خود می‌تواند جایگاه خود را در شبکه‌های ترانزیتی حفظ کرده و به‌ عنوان پل ارتباطی مهم میان آسیا و اروپا، جایگاه برجسته‌ای در اقتصاد جهانی و منطقه‌ای به دست آورد. این امر به‌ویژه در شرایطی که کشورها بیشتر به چشم‌انداز آینده و امکانات راهبردی توجه می‌کنند، می‌تواند به اقتدار ملی و ثبات اقتصادی و امنیتی ایران کمک شایانی کند.

* رایزن بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در مجارستان