خستگی استارت‌آپ‌ها، مرگ ایده‌های نوآورانه
انسان‌ها، سازمان‌ها و تمدن‌ها می‌میرند، تنها نه به دلیل پیری و ضعف، بلکه مهم‌‌تر از آن، به دلیل ناتوانی در نوزایی، اصلاح و بازآفرینی خویش. جوان‌مرگی سازمان، معلول تصمیم‌گیری نادرست و نبود سیاست‌های مؤثر در بزنگاه‌های تاریخی است.
علی شعبانی
الف- انسان‌ها، سازمان‌ها و تمدن‌ها می‌میرند، تنها نه به دلیل پیری و ضعف، بلکه مهم‌‌تر از آن، به دلیل ناتوانی در نوزایی، اصلاح و بازآفرینی خویش. جوان‌مرگی سازمان، معلول تصمیم‌گیری نادرست و نبود سیاست‌های مؤثر در بزنگاه‌های تاریخی است. فناوری بی‌نهایت پویا و در قیاس با آن، نظم پارادایمی (رویکرد غالب بر هدایت سازمان) بی‌نهایت ایستاست. تدابیر نوآورانه و افزاینده بهره‌وری می‌تواند حرکت سازمان را با تحول شتابان جهان پیرامون هماهنگ و مانایی آن را تضمین کند. فورد، نوکیا و کداک شرکت‌های پیشرفته و موفقی بودند ولی به دلیل عدم نوآوری، سهم و جایگاه خود را در بازار از دست دادند.
ب- ساختار نامنعطف، سرمایه ناکافی، نیروی غیرحرفه‌ای، بهره‌وری اندک، کیفیت پایین محصول، اطلاع ناکافی از بازار، تمرکزنداشتن روی کار، بی‌توجهی به بازخوردها، غرق‌شدگی در رقابت، استهلاک انرژی با کارهای غیر‌ضرور، کاهش انگیزه و پشتکار، درک نادرست از موقعیت و... را از علل خستگی، شکست و مرگ استارت‌آپ‌ها برشمرده‌اند. حدود ۹۰ درصد کسب‌وکارها در پنج سال اول شکست می‌خورند.
ج- ایران از نظر دوام بیش از سه سال استارت‌آپ‌ها، در جهان رتبه ۴۸ و بین ۱۵ کشور همسایه رتبه پنجم را دارد. 90 درصد استارت‌آپ‌های ایرانی کمتر از سه سال عمر می‌کنند. بنا بر اطلاعات مرکز توانمندسازی و تسهیلگری فاوا، ۸۰ درصد استارت‌آپ‌های ایرانی در سال نخست تولدشان می‌میرند. در بررسی چرایی موضوع، به مشکلاتی مانند تأمین مالی، ضعف سیاست‌گذاری دولت، نبود نهادهای پشتیبان و همکاری بین‌سازمانی، نبود نیروی انسانی ماهر، ناتوانی استارت‌آپ‌ها در فرصت‌سنجی، ناکامی در تجاری‌سازی و... اشاره شده است. ۶۴ درصد مشکلات استارت‌آپ‌ها را مرتبط با دولت دانسته‌اند. این در حالی است که راهبردهای کلان دولت در حوزه فناوری و نوآوری، فرصت‌های ویژه‌ای فراهم می‌کند تا استارت‌آپ‌ها با اتخاذ سیاست‌های مؤثر، ارتقا و تداوم یابند.
د- بنا بر اعلام دکتر شهیکی‌تاش، معاون فناوری و نوآوری، «ارتقای خدمات با ارزش‌افزوده، توانمندسازی، مانیتورینگ، بیزنس‌کوچ، بسترسازی تنوع در سبد تأمین منابع و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، نهادسازی (ایجاد دفاتر جذب سرمایه‌گذاری، دفاتر انتقال فناوری، سازمان‌های سرمایه‌گذاری در پارک‌های پیشرو)، ایجاد نسخه متناسب با زیست‌بوم هر منطقه، ترویج و فرهنگ‌سازی و تبدیل توسعه فناوری به اولویت راهبردی کشور، اجرای طرح نوآفرین (جذب و افزایش مهارت دانشجویان سال‌پایانی و فارغ‌التحصیلان جدید)، توسعه فن‌بازارها و پیوند پارک‌ها با بازار، نوآور‌های خوشه‌ای استانی و منطقه‌ای، قرار‌گیری در سیستم یادگیری جهانی و زنجیره ارزش بین‌المللی و تشکیل شبکه هم‌افزا با همکاری مجموعه نهادهای دست‌اندرکار فناوری، از راهبردهای کلان دولت در جهت حمایت، تقویت و تجاری‌سازی استارت‌آپ‌ها و عمق‌بخشی به پارک‌های علمی و فناوری است» (شهیکی‌تاش، گفت‌وگو، پایگاه خبری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، ۲۳ دی ۱۴۰۳). به‌ویژه، تربیت ۵۰ هزار نیرو با استانداردهای مورد نیاز در طرح نوآفرین که مخاطب آن دانشجویان سال‌پایانی و فارغ‌التحصیلان جدید هستند و همچنین پیش‌بینی ۵۰۰ هزار اشتغال‌زایی در استارت‌آپ‌های کشاورزی، آب و خشک‌سالی، ورزش و سلامت، زنان سرپرست خانوار، پسماند، مدیریت آلودگی هوا و... فرصت بزرگی را برای جوانان خلاق و استارت‌آپ‌ها فراهم کرده تا با برنامه‌ریزی درست و نوآوری و تعمیق سرمایه، به هدف‌های خود جامه عمل بپوشانند.
ه- مؤلفه‌های متعدد سیاستی، اقتصادی، مالی و برنامه‌ای برای جهش استارت‌آپ باید مدنظر قرار گیرد. از‌جمله:
۱- توجه به نوآوری
تغییر فرایندهایی که نهاده‌ها، نیروی کار، سرمایه، مواد و اطلاعات را تبدیل به کالاها و خدمات ارزشمند می‌کند. نویسندگان کتاب معمای شکوفایی از سه گونه نوع‌آوری سخن گفته‌اند. نوآوری تداوم‌بخش، کیفیت محصولات را بهبود بخشیده و مقداری رشد و توسعه را امکان‌پذیر می‌کند.
نوآوری کارایی‌بخش، باعث سودآوری، ارزش و پول بیشتر از منابع موجود می‌شود و در شرایط رقابتی، برای ماندگاری شرکت‌ها حیاتی است.
اما نوآوری بازارآفرین به آینده‌نگری و دیدن آنچه دیگران نمی‌بینند، متکی است و از دل کارهای زمین‌مانده بیرون می‌آید. پتانسیل آفریدن مشاغل محلی و جهانی را دارد. شتابگر و بنیانی برای ایجاد توسعه اقتصادی است (معمای شکوفایی، ترجمه جعفر خیرخواهان، ۱۳۹۸، صندوق کارآفرینی امید). ژاپن در رقابت جدی برای برتری در بازار جهانی، آینده پایدار و بدون وابستگی به سوخت‌های فسیلی، فناوری جدید ارائه کرده است.
شرکت ژاپنی کانن با کشف یک لایه محافظ جدید، عمر پنل‌های خورشیدی پرکوسکیت را دو برابر و به 30 سال مداوم بدون نیاز به تعمیرات ویژه فعال نگه می‌دارد. این فناوری 30 سال انرژی رایگان برای خانه‌های ژاپنی تأمین می‌کند (همشهری آنلاین، ۲۷دی ۱۴۰۳).
نوآوری، ضامن بقای استارت‌آپ‌هاست.
۲- توجه به بهره‌وری
گزارش ۲۰۲۱ بانک جهانی می‌گوید در سال ۱۹۶۰ بهره‌وری نیروی کار در چین ۴۲۳ دلار، کمی کمتر از بهره‌وری نیروی کار در بورکینافاسو در همان سال، ۴۲۷ دلار، بود. در سال ۲۰۱۸ بهره‌وری نیروی کار در چین به 13هزارو ۹۱۹ دلار یعنی هشت برابر بورکینافاسو، هزارو ۶۴۱ دلار، رسید.
پل کروگمن، اقتصاد‌دان نوبل ۲۰۰۸ می‌گوید: «بهره‌وری همه چیز نیست، اما در بلندمدت تقریبا همه چیز است».
۳- ایجاد شبکه‌های هم‌افزا و همکاری‌های استراتژیک
جان نش (صاحب نظریه تئوری بازی‌ها) می‌گوید دو استارت‌آپ که یکی طراح لباس و مد و دیگری بازاریابی و فروش خوبی دارد، اگر به جای رقابت، همکاری کنند و پلتفرم مشترک طراحی، تولید و فروش آنلاین ایجاد کنند، سود مشترک خوبی می‌برند. افزایش دامنه بازار، کاهش هزینه‌های تولید و بازاریابی، بهبود تجربه مشترک و مزایای مالی و استراتژیکی کسب می‌کنند.
۴- ریسک و رهایی از پدیده اثر اینشتلونگ Einstollung Effect
مغز برای انتخاب راه‌حل و تصمیم‌گیری، برای راه‌حل‌های آشنا ارجحیت قائل است تا گزینه‌های نا‌آشنا. گاهی اطمینان در شجاعت پرسیدن اینکه آیا روش بهتر و متفاوت‌تری برای این کار وجود دارد، است. به چالش کشیدن روش‌های رایج و زیر سؤال بردن آنها، مقدمه رهایی از اثر اینشتلونگ است. موفقیت‌های بزرگ، نیازمند ریسک‌های بزرگ است. پایان سخن اینکه پارک‌های فناوری و استارت‌آپ‌ها برای تداوم و بقا، توان رقابت، پیوستن به زنجیره ارزش بین‌المللی، اقتصادی‌بودن و تبدیل‌شدن به یونیکورن، ناچار از تمرکز بر نوآوری، بهره‌وری، رشدمحوری، داشتن چشم‌انداز، داشتن مدل کسب‌وکار مشخص و جذب سرمایه‌گذار هستند. منطق نگاه به استارت‌آپ‌ها را تغییر دهیم.
