آسیب کلاس‌های مجازی مدارس و کیفیت پایین آموزش بر پیکر سیستم آموزشی کشور
تلاش برای حذف مدرسه
کیفیت آموزشی مدارس هر سال نزولی‌تر می‌شود و از نگاهی، به نظر رو به نابودی است؛ موضوعی که به شکل مستقیم بر کیفیت تخصص همین افراد در سال‌های بعد اثر خواهد گذاشت. طی این چند ماه، مادرها و حتی پدرهای بسیاری از کیفیت کلاس‌های مجازی فرزندانشان گله داشتند. بسیاری از آنها به مشکل قطع و وصلی اینترنت اشاره داشتند و برخی دیگر به عدم تمرکز کافی فرزندانشان در کلاس درسی که پشت صفحه گوشی همراه برگزار می‌شود؛
نسترن فرخه: کیفیت آموزشی مدارس هر سال نزولی‌تر می‌شود و از نگاهی، به نظر رو به نابودی است؛ موضوعی که به شکل مستقیم بر کیفیت تخصص همین افراد در سال‌های بعد اثر خواهد گذاشت. طی این چند ماه، مادرها و حتی پدرهای بسیاری از کیفیت کلاس‌های مجازی فرزندانشان گله داشتند. بسیاری از آنها به مشکل قطع و وصلی اینترنت اشاره داشتند و برخی دیگر به عدم تمرکز کافی فرزندانشان در کلاس درسی که پشت صفحه گوشی همراه برگزار می‌شود؛
تجربه‌ای که از سال اول شیوع ویروس کرونا شروع شد و به نوعی به یک رسم در سیستم آموزشی بدل شد. دانش‌آموزان در تمام مقاطع این روش تدریس را تجربه کردند و هر‌کدام به نوعی با آسیب‌های آن روبه‌رو شدند. یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها که به کیفیت پایین کلاس درس برمی‌گردد، آماده‌نشدن کودکان برای ورود به سال بعد است.
طی گفت‌وگوی «شرق» با تعدادی از معلم‌ها، والدین و حتی دانش‌آموزان، این مهم به‌خوبی دیده می‌شود که هر سال با نزول سطح سواد دانش‌آموزان در سیستم آموزشی روبه‌رو هستیم. حتی نتایج آزمون تیمز 2023 از رتبه پایین دانش‌آموزان ایران حکایت دارد که بر‌اساس آن، از هر پنج دانش‌آموز ایرانی، دو نفر هیچ‌چیز یاد نمی‌گیرند. نتایج این آزمون در سال‌های قبل هم چندان چنگی به دل نمی‌زد و در این مدت نه‌تنها کیفیت آموزشی بیشتر نشده، بلکه سال به سال روند کاهشی هم پیدا کرده است.
کلاس آنلاین مدارس خوب نیست
استرس قطع‌و‌وصل‌شدن کلاس آنلاین و صداهای بریده‌بریده‌ای که بعد از چند دقیقه کامل قطع می‌شود، همه بخشی از دغدغه معلم و والدین در روزهای تدریس مجازی است. پنچ مادر که دانش‌آموز مقطع ابتدایی دارند، در مورد این موضوع با «شرق» گفت‌وگو کردند.
همه آنها از کیفیت اپلیکیشن شاد گله دارند و فرزندان برخی از آنها چون در مدارس غیردولتی درس می‌خوانند، این امکان را دارند تا از برنامه‌های بهتری برای برگزاری کلاس استفاده کنند. هرچند همه از دانش کم فرزندانشان نسبت به کلاس درس می‌گویند که در صورت توان مالی، مجبورند بعدا کلاس جبرانی برای دانش‌آموزان خود در نظر بگیرند. یکی از آنها که مادر کودکی کلاس‌سومی است، به نگرانی از بی‌سوادماندن کودکش اشاره می‌کند که از اول ابتدایی پسرم، کرونا اوج گرفته بود و بیشتر کلاس‌های درس بچه‌ها مجازی بود.
کرونا هم که تمام شد، حالا آلودگی و کم‌بودن انرژی باعث شده بیشتر روزهای سال بچه‌ها به صورت آنلاین در کلاس حاضر شوند. با وجودی که ما برای مدرسه فرزندم هزینه خوبی کردیم ولی می‌دانم حداقل از ریاضی چیز چندانی نمی‌داند. اصلا درست درس‌ها را یاد نگرفت. در طول کلاس مدام از کلاس بیرون می‌آید و مدیریت این ماجرا بسیار سخت است.
ما باید هر روز تمام‌وقت کنارش باشیم تا کلاس قطع نشود یا خودش بیرون نیاید. در طول تدریس، خیلی از تمرین‌ها را هم اشتباه حل می‌کند؛ چون معلم نمی‌تواند نظارتی بر همه‌چیز داشته باشد. همه اینها در‌حالی است که یک عکس یا صوتی که معلم برای بچه‌ها می‌فرستد تا مدت‌ها طول می‌کشد آپلود شود. حالا ما مدتی است از برنامه شاد استفاده نمی‌کنیم؛ چون این اپلیکیشن واقعا افتضاح است و خودش یک آسیب مضاعف برای آموزش کودکان به حساب می‌آید.
با‌این‌حال بیش از شش دانش‌آموز ابتدایی و متوسطه اول در گفت‌وگو با «شرق» داده‌های قابل تأملی دادند. بیشتر آنها از اینکه صبح‌ها می‌توانند کمی بیشتر بخوابند خرسند بودند، اما چون در کلاس آنلاین تجربه زنگ تفریح و بازی با همکلاسی‌های خود را ندارند، احساس ناراحتی می‌کردند. دانش‌آموزان متوسطه اول حتی به نبود امکان هم‌صحبتی با همکلاسی‌های خود سر کلاس درس هم اشاره می‌کردند.
در بین این گفت‌وگوها، یک موضوع بسیار مهم، نبود تمرکز کافی در کلاس آنلاین است که این دانش‌آموزان به اشکال مختلف به آن اشاره کردند. کودکان کمی بزرگ‌تر اشاره کردند که گاهی در بین کلاس مجازی وارد برنامه‌های دیگر گوشی می‌شوند و همین منجر به پرت‌شدن کامل حواسشان می‌شود. کوچک‌تر‌ها هم معمولا بدون محدودیت ذهنی هر زمان که مناسب می‌بینند، از پای صفحه گوشی بلند می‌شوند و کلاس را نیمه رها می‌کنند که همین به مدیریت کامل والدین در طول کلاس درس نیاز دارد. هرچند باعث زحمت مضاعف برای اعضای خانه، مخصوصا مادر و پدر خواهد شد.
کلاس آنلاین خلاقیت معلم را خاموش می‌کند
با وجود تمام این چالش‌ها که دانش‌آموزان و والدین را درگیر می‌کند، معلم‌ها هم شرایط مشابه و چه‌بسا پیچیده‌تری دارند. یکی از معلم‌های پایه ابتدایی در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، از دانش‌آموزان کلاس اولی می‌گفت که حین کلاس درس اسباب‌بازی‌هایشان را جلوی دوربین می‌آورند یا در بغل می‌گیرند که همین منجر به بی‌نظمی کلاس می‌شود.
در صورتی که اگر همین کودکان در کلاس درس بودند، تعامل بینشان قابل کنترل‌تر بود. معلم کلاس سومی دیگر اشاره می‌کند که ما خوشبختانه با موافقت مدرسه دیگر از اپلیکیشن شاد استفاده نمی‌کنیم و برای همین میزان قطعی برنامه خیلی کم شده، اما موضوع مهم میزان تمرکز کودکان زیر 10 سال است. ما چطور باید از این بچه‌ها توقع داشته باشیم تا به یک صفحه گوشی برای چند ساعت زل بزنند؟
پتانسیل و انرژی این بچه‌ها را در نظر بگیریم. کنترل بچه‌ها در کلاس حضوری هم دشوار است چه برسد به کلاس آنلاین. ما در کلاس حضوری با شاگردانمان مدام بازی می‌کنیم، شعر می‌خوانیم که هم مدیریت کلاس راحت‌تر است و هم با این روش درس یاد می‌گیرند، ولی در کلاس مجازی من دستم برای این کارها بسته است و مدام نگران سطح دانش بچه‌ها در پایان سال هستم. هرچند تمام تلاشم را می‌کنم تا کلاس جبرانی برایشان بگذارم ولی چقدر این موضوع جبران‌کننده است؟
فرد دیگری که معاون آموزش آنلاین مدرسه ابتدایی و متوسطه اول است، از کیفیت آموزش دانش‌آموزان گله دارد و می‌گوید: «طبق چیزی که ما در این مدت دیدیم، کلاس‌های آنلاین اول برای معلم و بعد هم برای مادرها خیلی سخت‌تر است. باز اینجا تفاوت‌های بین مدارس دولتی و غیرانتفاعی وجود دارد که در مدارس پولی مثلا با اسکای‌روم کار می‌کنند و راحت‌تر محتواها را معلم و دانش‌آموزان به اشتراک می‌گذارند.
به نظر من برنامه‌های ایتا و شاد برای برگزاری کلاس آنلاین و اشتراک‌گذاری داده‌ها خیلی ناکارآمد است. الان در مدرسه ما روزهای تعطیل که بچه‌ها کلاس آنلاین دارند، هر مطلبی گفته می‌شود، باز در کلاس حضوری هم باید تکرار شود؛ یعنی جایگزین مدرسه و کلاس درس نخواهد بود. الان برخی از دانش‌آموزان ما اصلا تا آخر کلاس آنلاین نمی‌نشینند و باید کسی کنارشان باشد و مراقب باشد از کلاس بیرون نروند.
کودکان کلاس ششمی داریم که صفحه کلاس آنلاین جلوی‌شان باز است اما در برنامه‌های دیگر گوشی سرک می‌کشند و ایجاد تمرکز در بین آنها برای نشستن سر کلاس آنلاین واقعا سخت است. از طرفی ما با ماجرای کندی اینترنت و قطع آن هم روبه‌رو بودیم. وقتی برق می‌رفت، معمولا اینترنت هم ضعیف‌تر می‌شد. بین آموزش آنلاین و آموزش حضوری که معلم و دانش‌آموزان سر کلاس هستند، تفاوت بسیاری وجود دارد که قابل مقایسه نیست».
کلاس آنلاین یک وقت‌گذرانی آموزشی است
شاید بتوان گفت با وجود آلودگی هر‌ساله، بسیاری از روزهای فصل سرد با تعطیلی همراه خواهد بود که این موضوع باعث برپا‌شدن کلاس‌های آنلاین مدارس خواهد شد. نرگس ملک‌زاده، کارشناس آموزشی، به همین موضوع اشاره می‌کند و به «شرق» می‌گوید: «درباره مجازی‌شدن کلاس‌های درس انتقادات بسیاری مطرح است که بیشتر آن به ساختار آموزش مجازی برمی‌گردد. باید برنامه‌هایی داشته باشیم تا این حجم ترافیک دانش‌آموزی را در تعطیلات و در اپلیکیشن شاد مدیریت کنیم.
متأسفانه ما این امکانات را نداریم و در زمان آلودگی هوا، سرمای زیاد یا چالش ناترازی انرژی که کلاس‌ها بیشتر مجازی می‌شود، این انتقادات از کلاس آنلاین هم بیشتر می‌شود. کلاس آنلاین در جایگاه رسمی کشور ما نمی‌تواند قرار گیرد و نمی‌توانیم آموزش رسمی را در شاد برگزار کنیم. تا الان فقط از این ابزار به عنوان یک یاری‌رسان و کمک آموزش می‌توان استفاده کرد. به‌ویژه افت شدید دانش‌آموزان در سال‌های بعد از کرونا؛ زمانی که ما شعار می‌دادیم آموزش تعطیل نیست، ولی آموزش با‌کیفیتی هم نداشتیم، یعنی آموزشی را که بتوان از آن برداشت کرد و همراه با یادگیری باشد، نداشتیم».
ایشان به تعداد زیاد تعطیلات در سال تحصیلی و اهمیت بررسی دقیق اشاره می‌کند و می‌گوید: «در‌حال‌حاضر می‌توانیم بیشتر تعطیلات را پیش‌بینی کنیم. مثلا می‌دانیم هر سال در فصل سرما تعطیلات خواهیم داشت، بنابراین باید از همه جهات آمادگی برای این تعطیلات را داشته باشیم.
از طرفی در زمان کلاس آنلاین کودکان و حتی معلم تمرکز کافی بر مباحث ندارند. در زمان کلاس حضوری اگر حس کنیم کودک متوجه مفاهیم نشده، سریع ورود می‌کنیم، اما در فضای مجازی و آموزش آنلاین چنین دسترسی‌ای به دانش‌آموزان نداریم و کودکان را فقط از طریق صفحه گوشی می‌توانیم مدیریت کنیم. یکی از نتایج این آموزش بی‌کیفیت را ما در آزمون‌های تیمز و پرلز می‌بینیم که در این سال‌ها دانش‌آموزان ایرانی چقدر دچار افت شدند. در آخرین مورد کشور ما از بین 58 کشور، رتبه 54 را به دست آورد که انتقاداتی به همراه داشت و دستور بررسی این موضوع داده شد.
هرچند هر سال بعد از اعلام این نتایج این دستورات برای پیگیری داده می‌شود و سال بعد از آن که دوباره شاهد نتایج این آزمون‌های بین‌المللی هستیم، تغییر خاصی نکرده است و روند همچنان نزولی بوده. این آزمون‌ها اصلا سخت نیست و همه عملیات اصلی ریاضی است که بچه‌ها در همان ابتدا یاد می‌گیرند. مثل جمع و تفریق ساده یا خواندن نمودار است. نتایج این آزمون‌ها هم می‌تواند به آموزش نادرست ما مربوط باشد یا سیاست‌های نادرست باعث می‌شود که ما نتایج آن را در آزمون بین‌المللی ببینیم.
طبق این نتایج، 21 درصد دانش‌آموزان ایرانی عملکرد ضعیفی داشتند و حتی 70 درصد دانش‌آموزان پسر به حداقل یادگیری نرسیده بودند؛ درحالی‌که این حداقل یادگیری پایین‌ترین سطح یادگیری خواهد بود. اعلام شده بود که 41 درصد دانش‌آموزان ایرانی به نقطه 400 که همان پایین‌ترین سطح یادگیری است نمی‌رسند. این 41 درصد، تقریبا نیمی از دانش‌آموزان ما را شامل می‌شود. همه اینها نشان از بی‌نتیجه‌بودن آزمون‌های کلاس آنلاین است.
حتی با وجودی که معلم‌ها در این زمینه به‌روز شدند، ما مشکل سخت‌افزاری و نرم‌افزاری داشتیم و دانش‌آموزانی که گوشی یا تبلت نداشتند که الان این مشکل را تقریبا ندارند، اما هنوز هم نتیجه مطلوبی را از آموزش آنلاین نمی‌گیریم. یکی از دلایلی که باعث آسیب به کودکان دانش‌آموز ما شده، همین است که آموزش ما به دلیل تعطیلات به سمت آنلاین رفته است. تمرکزی که نه دانش‌آموز دارد و نه معلم و تقریبا یک وقت‌گذرانی آموزشی است.
شاید اگر مثل برخی مدارس خاص یک نرم‌افزاری غیر از شاد داشتیم، نتیجه بهتری می‌گرفتیم. در روزهای شلوغ و پیک حضور در این برنامه، حتی امکان ارسال پیام متنی و صوتی هم مقدور نیست. اپلیکیشن شاد واقعا ملال‌آور است و با توجه به وجود تعطیلی‌های بعدی که خواهیم داشت، بهتر است برای این موضوع برنامه‌ریزی شود».
مدرسه در خطر است
شاید بتوان گفت آموزش مهم‌ترین مسئله در هر جامعه به حساب می‌آید. در ساده‌ترین شکل آن، سیستم آموزشی و مدرسه وظیفه تربیت و آموزش به کودکان را دارد تا به افرادی متخصص تبدیل شوند، اما در‌حال‌حاضر با توجه به نتیجه آزمون‌های بین‌المللی، از وضعیت سواد دانش‌آموزان ایرانی تقریبا ما با دانش‌آموزان بی‌سوادی سروکار داریم که به دلیل خلأهای سیستم آموزشی هر روز این میزان سوادشان بهبود که پیدا نمی‌کند که هیچ، بلکه حالت نزولی‌تری هم به خود می‌گیرد.
در هر حال بعد از سال‌های همه‌گیری کرونا که شاهد افت تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان بودیم، جبران خسارتی برای این افراد انجام نشد و حالا هم با افزایش تعطیلات و مجازی‌شدن کلاس‌ها، دوباره شاهد خسارتی جدید بر دانش این کودکان و کلاس درس هستیم. در این بین خانواده‌هایی هستند که امکان جبران این خسارت را دارند و با هزینه برای معلم خصوصی و وقت‌گذراندن با فرزند خود راه‌حل این مسئله را تا حدی پیدا می‌کنند.
اما باید در نظر گرفت که خانواده‌های بسیاری هم هستند که هر سال با زحمت حتی هزینه مدارس دولتی فرزندان خود را تهیه می‌کنند و توان جبران عقب‌ماندگی فرزندشان را ندارند. موضوعی که مقصر اصلی آن نه خانواده و نه حتی دانش‌آموزان هستند، بلکه سیستم آموزشی و سازمان‌های مربوط به آن هستند که به دلیل نبود مدیریت صحیح در پست یا مقامی که دارند، منجر به قربانی‌شدن دانش‌آموزان کشور شدند. مسیر پیش‌رو از نظر بسیاری از کارشناسان چندان روشن به نظر نمی‌رسد.
