دیوارکشی ترکیه تنوع زیستی گیاهی و جانوری ایران را تهدید می‌کند
منصوره محمدی: ترکیه اخیرا شروع به احداث دیواری بتنی در مرز خود با ایران به طول بیش از ۶۳ کیلومتر کرده که واکنش‌های سیاسی و امنیتی بسیاری را به همراه داشته است. ترکیه این اقدام را به‌منظور افزایش سطح امنیت مرزی در راستای مبارزه با تروریسم، قاچاق کالا و مهاجرت غیرقانونی اعلام کرده است، اما نادیده‌گرفتن مرز زیستی مشترک ایران و ترکیه و تأثیر این اقدام به نابودی محیط زیست در مرزهای دو کشور مسئله‌ای است که مورد توجه دو کشور قرار نگرفته است. ایران و ترکیه دارای مرزهای جغرافیایی مشترکی در یکی از نقاط داغ زیستی جهان هستند که توجه ویژه به این منطقه را بیش از پیش ضروری می‌کند. نقاط داغ زیستی یا هات‌اسپات‌های زیستی مناطقی هستند که تنوع زیستی بسیار باارزشی دارند و دارای تعداد بالای گونه‌های اندمیک هستند که فقط ساکن یک منطقه خاص جغرافیایی‌اند و در هیچ جای دیگری از جهان وجود ندارند؛ در دنیا فقط ۳۶ نقطه داغ زیستی وجود دارد که دو نقطه از آنها از جمله ایران-آناتولی و قفقاز در ایران واقع شده‌اند. در اهمیت نقاط داغ زیستی همین بس که تنوع زیستی زیربنای تمام حیات در کره زمین است و ازدست‌رفتن آن به معنی
ازدست‌رفتن حیات در کره زمین است. صیاد شیخی ئیلانلو، کارشناس تنوع زیستی، در گفت‌وگو با روزنامه «شرق» درباره اثرات این اقدام بر ازبین‌رفتن بخش قابل‌توجهی از حیات زیستی در بخش‌های مرزی ایران و ترکیه می‌گوید، او معتقد است محدوده‌های مرزی در اکثر مناطق دنیا تنوع زیستی مطلوبی دارند؛ چراکه حساسیت‌ها در مرزها بالاست، توسعه زیاد انجام نشده و به همین دلیل از یکی از آسیب‌های اصلی زیستگاه‌ها به دور مانده‌اند. از طرفی میزان شکار و بهره‌برداری نیز به دلیل شرایط خاص در این مناطق بسیار پایین است. در نتیجه می‌توان گفت که مناطق مرزی پتانسیل بالایی در حفظ تنوع زیستی دارند.
او با اشاره به ویژگی‌های منطقه‌ای که اکنون توسط ترکیه در‌حال دیوارکشی است، می‌گوید بخش عمده‌ای از این محدوده یک منطقه کوهستانی را شامل می‌شود و در قلب یکی از مناطق داغ زیستی دنیا قرار گرفته است و ادامه می‌دهد: ایران دو منطقه داغ تنوع زیستی قفقاز که نوار شمالی جنگل‌های هیرکانی را شامل می‌شود و منطقه داغ تنوع زیستی ایران-آناتولی که رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز را دربر می‌گیرد، در خود جای داده است که بخش عمده منطقه داغ تنوع زیستی ایرانو-آناتولی در ایران و ترکیه قرا دارد. شیخی با بیان اینکه مرز ایران و ترکیه در وسط این منطقه داغ تنوع زیستی قرار دارد، تأکید می‌کند: در دنیا تنها ۳۶ منطقه داغ تنوع زیستی داریم که در خطر تهدید هستند و بر حفاظت از این مناطق تأکید بسیار ویژه‌ای می‌شود. در نتیجه این مناطق جزء اولویت‌های تنوع زیستی در دنیا به شمار می‌آیند. محدوده‌ای که اکنون در معرض دیوارکشی ترکیه قرار گرفته است در قلب یکی از این مناطق داغ تنوع زیستی به نام ایرانو- آناتولی قرار گرفته است و بخش عمده آن نیز مرز مشترک بین دو کشور است.
این کارشناس تنوع زیستی با اشاره به مطالعات انجام‌شده در زمینه حفاظت از تنوع زیستی می‌گوید نتایج مطالعات نشان داده است که این منطقه مرزی بین ایران و ترکیه در اولویت‌های بالای حفاظتی قرار دارد که نشان‌دهنده اهمیت آن است؛ چراکه در یک دهه گذشته دست‌اندازی و تخریب در این محدوده بیشتر شده است و از این جهت نیازمند توجه و حفاظت بیشتری هستند. زیستگاه‌های کوهستانی بسیار شکننده و به‌شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند و اگر عامل انسانی نیز به‌عنوان یکی‌دیگر از تهدیدات زیستگاهی بر روی آنها اثرات بزرگی بگذارد منجر به نابودی آن خواهد شد و در نتیجه نیازمند توجه ویژه هستند.
او در اهمیت حفظ این نقاط داغ زیستی می‌گوید: این قبیل اکوسیستم‌ها سرمنشأ حیات هستند و مانند یک زنجیره به‌هم‌پیوسته در حفظ سایر اکوسیستم‌ها عمل می‌کنند. اگر حیات را در بالادست این نقاط از دست دهیم، اکوسیستم‌های پایین‌دست نیز دچار آسیب خواهند شد که مهم‌ترین آسیب آنها را در تالاب‌ها و رودخانه‌ها و اکوسیستم‌های استپی باید دید. حتی معیشت مردم در پایین‌دست نیز دچار مخاطره و تهدید خواهد شد. بخش ویژه‌ای در این محدوده داریم که در قسمت شمالی مرز بین دو کشور به‌صورت مشترک قرار دارد و اکوسیستم‌های آبی و تالاب‌هایی از جمله تالاب بورالان را شامل می‌شوند که برای ثبت به‌عنوان تالاب‌های بین‌المللی معرفی شده و یکی از تالاب‌های بسیار مهم است که جمعیت چندهزارتایی از گونه‌های در خطر انقراض را در خود جای داده است و تخریب‌ها می‌تواند به خاطر اثرات بسیار منفی بر حیات اکوسیستمی آن ثبت بین‌المللی و حیات زیستی آن را به مخاطره بیندازد.
شیخی تأثیر این دیوارکشی بر اقلیم ایران و ترکیه را این‌گونه توضیح می‌دهد: دیوارکشی منجر به تکه‌تکه‌شدن و تخریب زیستگاه خواهد شد. معضل بزرگی که قبل از دیوارکشی داشتیم، مسئله جاده‌کشی بود که به‌عنوان یک عامل انسانی تهدیدکننده زیستگاه در نظر گرفته می‌شد. با جاده‌کشی مسئله تلفات جاده‌ای را داشتیم اما پستانداران بزرگ می‌توانستند از جاده عبور کنند اما جاده‌کشی عملا انتقال مهره‌داران کوچک جثه در زیستگاه را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد اما ما با دیوارکشی یک مرحله در بحث تخریب زیستگاه و تکه‌تکه‌شدن فراتر می‌رویم و عملا پستانداران بزرگ‌جثه نیز نمی‌توانند از این سازه‌ها گذر کنند.
مشکل دیگر مسئله گستره خانگی این گونه‌هاست؛ چراکه گونه‌های بزرگ‌جثه گستره خانگی وسیعی دارند و نیاز به جابه‌جایی در مساحت وسیعی را دارند و عملا بخشی از گستره خانگی آنها از بین می‌رود. گونه‌هایی همچون پلنگ و خرس که در رأس هرم غذایی هستند، گستره خانگی آنها قطعا بخش‌هایی از ایران و ترکیه را در مناطق مرزی شامل می‌شود و این دیوار به‌شدت زیستگاه آنها را تخریب کرده و باعث تغییر رفتار گونه و ورود آنها به سمت زیستگاه‌ها انسانی می‌شود که در‌نهایت تعارض جامعه محلی با حیات وحش را افزایش می‌دهد و آسیب به حیات‌وحش را بالا می‌برد.
او تأکید دارد حجم تخریب این سازه بتونی قابل تصور نیست و ادامه می‌دهد: درحالی‌که به‌نظر می‌رسد تمهیدات لازم هم برای گذر گونه‌ها از سازه‌های بتونی نیز در نظر گرفته نشده است. نقطه داغ تنوع زیستی ایرانو-آناتولی در صورت اتمام این دیوارکشی بیش از ۸۰ درصد محدوده‌اش دو تکه شده است و آسیب بزرگی را به آن وارد می‌کند.
شیخی به این نکته اشاره می‌کند که تلاش ایران نسبت به ترکیه در حفظ و شناسایی محدوده‌هایی حفاظتی خود خیلی بهتر است و ادامه می‌دهد: ترکیه درمورد محدوده مناطق حفاظت‌شده خیلی کار نکرده است و ایران گستره خیلی بیشتری را نسبت به ترکیه حفاظت می‌کند و نشان می‌دهد دیدگاه‌های حفاظتی ایران نسبت به ترکیه بالاتر است و باید دربرابر این مسئله حساس‌تر باشیم. ایران باید به این مسئله از طریق دستگاه دیپلماسی و بخش بین‌الملل سازمان حفاظت محیط زیست اعتراض کند و مشکلات و آسیب‌های این مسئله را به مقامات ترکیه اعلام کند و در نتیجه ما باید اقدامات و پیشنهادات حفاظتی را ارائه دهیم که اثرات این دیوارکشی به کمترین میزان ممکن برسد و در قسمت‌هایی از این دیوار رفت و آمد گونه‌های حیات وحش تسهیل شود.
شیخی درباره تعداد گونه گیاهی و جانوری که در معرض خطر قرار می‌گیرند، می‌گوید: از آنجایی که در این حوزه‌ها مطالعات چندانی انجام نشده دقیقا نمی‌شود به تعداد گونه‌هایی که در معرض قرار می‌گیرند، استناد کرد اما در منطقه ایران-آناتولی حدود دوهزار و ۵۰۰ گونه گیاهی اندمیک داریم و در جامعه جانوری نیز بیش از هزار گونه در این محدوده وجود دارند و حداقل بیش از هزار گونه گیاهی و جانوری تنها در محدوده حصار کشی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.
منصوره محمدی: ترکیه اخیرا شروع به احداث دیواری بتنی در مرز خود با ایران به طول بیش از ۶۳ کیلومتر کرده که واکنش‌های سیاسی و امنیتی بسیاری را به همراه داشته است. ترکیه این اقدام را به‌منظور افزایش سطح امنیت مرزی در راستای مبارزه با تروریسم، قاچاق کالا و مهاجرت غیرقانونی اعلام کرده است، اما نادیده‌گرفتن مرز زیستی مشترک ایران و ترکیه و تأثیر این اقدام به نابودی محیط زیست در مرزهای دو کشور مسئله‌ای است که مورد توجه دو کشور قرار نگرفته است. ایران و ترکیه دارای مرزهای جغرافیایی مشترکی در یکی از نقاط داغ زیستی جهان هستند که توجه ویژه به این منطقه را بیش از پیش ضروری می‌کند. نقاط داغ زیستی یا هات‌اسپات‌های زیستی مناطقی هستند که تنوع زیستی بسیار باارزشی دارند و دارای تعداد بالای گونه‌های اندمیک هستند که فقط ساکن یک منطقه خاص جغرافیایی‌اند و در هیچ جای دیگری از جهان وجود ندارند؛ در دنیا فقط ۳۶ نقطه داغ زیستی وجود دارد که دو نقطه از آنها از جمله ایران-آناتولی و قفقاز در ایران واقع شده‌اند. در اهمیت نقاط داغ زیستی همین بس که تنوع زیستی زیربنای تمام حیات در کره زمین است و ازدست‌رفتن آن به معنی
ازدست‌رفتن حیات در کره زمین است. صیاد شیخی ئیلانلو، کارشناس تنوع زیستی، در گفت‌وگو با روزنامه «شرق» درباره اثرات این اقدام بر ازبین‌رفتن بخش قابل‌توجهی از حیات زیستی در بخش‌های مرزی ایران و ترکیه می‌گوید، او معتقد است محدوده‌های مرزی در اکثر مناطق دنیا تنوع زیستی مطلوبی دارند؛ چراکه حساسیت‌ها در مرزها بالاست، توسعه زیاد انجام نشده و به همین دلیل از یکی از آسیب‌های اصلی زیستگاه‌ها به دور مانده‌اند. از طرفی میزان شکار و بهره‌برداری نیز به دلیل شرایط خاص در این مناطق بسیار پایین است. در نتیجه می‌توان گفت که مناطق مرزی پتانسیل بالایی در حفظ تنوع زیستی دارند.
او با اشاره به ویژگی‌های منطقه‌ای که اکنون توسط ترکیه در‌حال دیوارکشی است، می‌گوید بخش عمده‌ای از این محدوده یک منطقه کوهستانی را شامل می‌شود و در قلب یکی از مناطق داغ زیستی دنیا قرار گرفته است و ادامه می‌دهد: ایران دو منطقه داغ تنوع زیستی قفقاز که نوار شمالی جنگل‌های هیرکانی را شامل می‌شود و منطقه داغ تنوع زیستی ایران-آناتولی که رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز را دربر می‌گیرد، در خود جای داده است که بخش عمده منطقه داغ تنوع زیستی ایرانو-آناتولی در ایران و ترکیه قرا دارد. شیخی با بیان اینکه مرز ایران و ترکیه در وسط این منطقه داغ تنوع زیستی قرار دارد، تأکید می‌کند: در دنیا تنها ۳۶ منطقه داغ تنوع زیستی داریم که در خطر تهدید هستند و بر حفاظت از این مناطق تأکید بسیار ویژه‌ای می‌شود. در نتیجه این مناطق جزء اولویت‌های تنوع زیستی در دنیا به شمار می‌آیند. محدوده‌ای که اکنون در معرض دیوارکشی ترکیه قرار گرفته است در قلب یکی از این مناطق داغ تنوع زیستی به نام ایرانو- آناتولی قرار گرفته است و بخش عمده آن نیز مرز مشترک بین دو کشور است.
این کارشناس تنوع زیستی با اشاره به مطالعات انجام‌شده در زمینه حفاظت از تنوع زیستی می‌گوید نتایج مطالعات نشان داده است که این منطقه مرزی بین ایران و ترکیه در اولویت‌های بالای حفاظتی قرار دارد که نشان‌دهنده اهمیت آن است؛ چراکه در یک دهه گذشته دست‌اندازی و تخریب در این محدوده بیشتر شده است و از این جهت نیازمند توجه و حفاظت بیشتری هستند. زیستگاه‌های کوهستانی بسیار شکننده و به‌شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند و اگر عامل انسانی نیز به‌عنوان یکی‌دیگر از تهدیدات زیستگاهی بر روی آنها اثرات بزرگی بگذارد منجر به نابودی آن خواهد شد و در نتیجه نیازمند توجه ویژه هستند.
او در اهمیت حفظ این نقاط داغ زیستی می‌گوید: این قبیل اکوسیستم‌ها سرمنشأ حیات هستند و مانند یک زنجیره به‌هم‌پیوسته در حفظ سایر اکوسیستم‌ها عمل می‌کنند. اگر حیات را در بالادست این نقاط از دست دهیم، اکوسیستم‌های پایین‌دست نیز دچار آسیب خواهند شد که مهم‌ترین آسیب آنها را در تالاب‌ها و رودخانه‌ها و اکوسیستم‌های استپی باید دید. حتی معیشت مردم در پایین‌دست نیز دچار مخاطره و تهدید خواهد شد. بخش ویژه‌ای در این محدوده داریم که در قسمت شمالی مرز بین دو کشور به‌صورت مشترک قرار دارد و اکوسیستم‌های آبی و تالاب‌هایی از جمله تالاب بورالان را شامل می‌شوند که برای ثبت به‌عنوان تالاب‌های بین‌المللی معرفی شده و یکی از تالاب‌های بسیار مهم است که جمعیت چندهزارتایی از گونه‌های در خطر انقراض را در خود جای داده است و تخریب‌ها می‌تواند به خاطر اثرات بسیار منفی بر حیات اکوسیستمی آن ثبت بین‌المللی و حیات زیستی آن را به مخاطره بیندازد.
شیخی تأثیر این دیوارکشی بر اقلیم ایران و ترکیه را این‌گونه توضیح می‌دهد: دیوارکشی منجر به تکه‌تکه‌شدن و تخریب زیستگاه خواهد شد. معضل بزرگی که قبل از دیوارکشی داشتیم، مسئله جاده‌کشی بود که به‌عنوان یک عامل انسانی تهدیدکننده زیستگاه در نظر گرفته می‌شد. با جاده‌کشی مسئله تلفات جاده‌ای را داشتیم اما پستانداران بزرگ می‌توانستند از جاده عبور کنند اما جاده‌کشی عملا انتقال مهره‌داران کوچک جثه در زیستگاه را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد اما ما با دیوارکشی یک مرحله در بحث تخریب زیستگاه و تکه‌تکه‌شدن فراتر می‌رویم و عملا پستانداران بزرگ‌جثه نیز نمی‌توانند از این سازه‌ها گذر کنند.
مشکل دیگر مسئله گستره خانگی این گونه‌هاست؛ چراکه گونه‌های بزرگ‌جثه گستره خانگی وسیعی دارند و نیاز به جابه‌جایی در مساحت وسیعی را دارند و عملا بخشی از گستره خانگی آنها از بین می‌رود. گونه‌هایی همچون پلنگ و خرس که در رأس هرم غذایی هستند، گستره خانگی آنها قطعا بخش‌هایی از ایران و ترکیه را در مناطق مرزی شامل می‌شود و این دیوار به‌شدت زیستگاه آنها را تخریب کرده و باعث تغییر رفتار گونه و ورود آنها به سمت زیستگاه‌ها انسانی می‌شود که در‌نهایت تعارض جامعه محلی با حیات وحش را افزایش می‌دهد و آسیب به حیات‌وحش را بالا می‌برد.
او تأکید دارد حجم تخریب این سازه بتونی قابل تصور نیست و ادامه می‌دهد: درحالی‌که به‌نظر می‌رسد تمهیدات لازم هم برای گذر گونه‌ها از سازه‌های بتونی نیز در نظر گرفته نشده است. نقطه داغ تنوع زیستی ایرانو-آناتولی در صورت اتمام این دیوارکشی بیش از ۸۰ درصد محدوده‌اش دو تکه شده است و آسیب بزرگی را به آن وارد می‌کند.
شیخی به این نکته اشاره می‌کند که تلاش ایران نسبت به ترکیه در حفظ و شناسایی محدوده‌هایی حفاظتی خود خیلی بهتر است و ادامه می‌دهد: ترکیه درمورد محدوده مناطق حفاظت‌شده خیلی کار نکرده است و ایران گستره خیلی بیشتری را نسبت به ترکیه حفاظت می‌کند و نشان می‌دهد دیدگاه‌های حفاظتی ایران نسبت به ترکیه بالاتر است و باید دربرابر این مسئله حساس‌تر باشیم. ایران باید به این مسئله از طریق دستگاه دیپلماسی و بخش بین‌الملل سازمان حفاظت محیط زیست اعتراض کند و مشکلات و آسیب‌های این مسئله را به مقامات ترکیه اعلام کند و در نتیجه ما باید اقدامات و پیشنهادات حفاظتی را ارائه دهیم که اثرات این دیوارکشی به کمترین میزان ممکن برسد و در قسمت‌هایی از این دیوار رفت و آمد گونه‌های حیات وحش تسهیل شود.
شیخی درباره تعداد گونه گیاهی و جانوری که در معرض خطر قرار می‌گیرند، می‌گوید: از آنجایی که در این حوزه‌ها مطالعات چندانی انجام نشده دقیقا نمی‌شود به تعداد گونه‌هایی که در معرض قرار می‌گیرند، استناد کرد اما در منطقه ایران-آناتولی حدود دوهزار و ۵۰۰ گونه گیاهی اندمیک داریم و در جامعه جانوری نیز بیش از هزار گونه در این محدوده وجود دارند و حداقل بیش از هزار گونه گیاهی و جانوری تنها در محدوده حصار کشی تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.