تخریب کامل 2 گورخمره نویافته در اهواز

ایلنا: حدود ۱۰ روز از کشف محوطه اشکانی در اهواز می‌گذرد؛ اما نه‌تنها مجوزی برای نجات‌بخشی محوطه صادر نشده؛ بلکه گفته می‌شود دو گورخمره از سه گورخمره کشف‌شده تخریب شده‌اند.

سه‌شنبه ۱۴ تیر ۱۴۰۱ خورشیدی بود که خبرها از کشف محوطه اشکانی حکایت کردند. این محوطه در عملیات حفاری نفتی در محله فاز ۴ کوروش در حدود ۱۵۰ متری ساحل کارون در شهر اهواز به دست آمد. مشاهدات اولیه از داده‌های فرهنگی گورستان بیانگر کشف چندین گور‌خمره به رنگ نخودی و اندود قیر طبیعی و بقایای انسانی است. این نوع تدفین که به نام تدفین گور خمره‌ای موسوم است، از دوران نوسنگی برای دفن اموات و به‌ویژه نوزادان و خردسالان استفاده می‌شد؛ اما اوج استفاده از این روش تدفین را می‌توان در دوره اشکانیان مشاهده و پیگیری کرد.

مجتبی گهستونی، فعال میراث‌ فرهنگی، با اشاره به آنکه حدود ۱۰ روز از کشف محوطه موسوم به دوره اشکانی می‌گذرد، گفت: درحال‌حاضر یگان حفاظت اداره کل میراث‌ فرهنگی خوزستان و حراست شرکت نفت از این محوطه به صورت شبانه‌روزی مراقبت می‌کنند. این در حالی است که شهرستان اهواز بیش از سه ماه است فاقد یگان حفاظت میراث‌ فرهنگی است. قرار‌دادن کانکست و وجود محوطه کارگاهی به واسطه فعالیت شرکت نفت در این منطقه شرایط حفاظت و حراست از این نویافته‌های اشکانی را دشوار می‌کند. وجود گرد‌و‌خاک از یک سو و گرمای شدید هوا از دیگر سو، نگرانی‌هایی بابت وضعیت این محوطه، اشیای کشف‌شده و البته استخوان‌هایی که در خمره‌ها قرار دارند، ایجاد کرده است. شاهد فرسایش شدید خمره‌ها و بقایای به‌جامانده از تدفین‌ها هستیم. تصاویری که در اختیار داریم، از زمان کشف و اکنون نشان از آن دارد که برخی متلاشی و اکسیده شده‌اند و باید این وضعیت بررسی شود. شاید اگر یک سایه‌بان برای این محوطه تعبیه می‌شد، این شرایط تا حدودی بهتر می‌شد.

او با تأکید بر آنکه اهواز تشنه انجام کاوش‌های باستان‌شناسی است، گفت: اهواز می‌تواند تبدیل به بهشت باستان‌شناسی خوزستان و حتی ایران شود؛ اما به آن بی‌توجهی شده و تنها برخی اقدامات شناسایی و بررسی باستان‌شناسی انجام شده. حتی کاوش‌های انجام‌شده بدون خروجی خاصی انجام گرفته است.

گهستونی با ابراز نگرانی از وضعیت محوطه و تعیین تکلیف نشدن برای آن گفت: نیاز است کاوش نجات‌بخشی در این محوطه صورت گیرد؛ البته نباید به حال خود رها شود. باید کاوش باستان‌شناسی انجام گیرد. شاید شاهد شکل‌گیری نوعی ماراتن بین باستان‌شناسان برای کاوش در این محوطه باشیم؛ اما این امر نباید تبدیل به پر‌کردن رزومه برای باستان‌شناسان شود. باید خروجی کاوش کامل و جامع و مشخص باشد. نام شرکت نفت، بزرگ است و ممکن است برخی از باستان‌شناسان برای بستن قراردادی سنگین دورخیز کرده باشند. بهتر است در انتخاب هیئت باستان‌شناسی برای کاوش در این محوطه دقت زیادی صورت گیرد.

به گفته او، گورخمره‌ها و اسکلت‌ها هنوز در همان‌جا هستند؛ چراکه موزه اهواز در حال ساخت است و جایی برای انتقال آنها درحال‌حاضر وجود ندارد. انتظار می‌رود برخورد خوب و البته سریع با این محوطه شود تا از تخریب بیشتر جلوگیری به عمل آید.

کوروش روستایی، رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری نیز با تأکید بر آنکه محوطه نویافته در اهواز نیازمند کاوش نجات‌بخشی است، به ایلنا گفت: استان خوزستان پروپوزال مربوط به کاوش نجات‌بخشی را به پژوهشکده ارسال کرده و ما نیز جواب آن را ارائه داده‌ایم و به‌نوعی می‌توان گفت مجوز کار صادر شده است. البته ایرادی در پروپوزال وجود داشت که باید حل و کار آغاز شود. این کار ساده‌ای است. امور مربوط به حفاظت از محوطه‌های باستانی در مرحله نخست بر عهده اداره کل استان‌هاست. پژوهشکده نیز امور پژوهشی را بر عهده دارد.

او با تأکید بر آنکه برای آغاز کار کاوش نجات‌بخشی باید محل تأمین بودجه مشخص باشد و بعد کار میدانی شروع شود، گفت: بدون بودجه نمی‌توان چنین کاری را آغاز کرد. باید منبع اجرائی بودجه مشخص باشد و نمی‌توان با حرف و بدون مشخص‌بودن منابع کار را شروع کرد. هر باستان‌شناسی که صلاحیت انجام کار را داشته باشد، با شرط تأمین بودجه می‌تواند کار نجات‌بخشی را شروع کند.

احمدرضا حسینی‌بروجنی، معاون میراث‌ فرهنگی اداره کل میراث و گردشگری استان خوزستان، با اشاره به آنکه محوطه کشف‌شده در محدوده محصور‌شده شرکت نفت قرار دارد، گفت: در محدوده ۲۰ متری این محوطه چاه نفتی با قدمت بیش از ۸۰ سال قرار دارد و این محوطه نیز طی جاده‌سازی و خاک‌برداری و... حول این چاه‌های نفتی به دست آمد؛ ضمن آنکه این محوطه به واسطه این فعالیت‌ها دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده و بسیاری از بخش‌ها تسطیح شده‌اند.

او ادامه داد: گویا به منظور احداث پل در جاده خاکی که به چاه نفتی ختم می‌شد، بولدوزر با این گورخمره‌ها برخورد کرده و کار متوقف شده است. کارشناسان ما در بررسی‌های اولیه مطرح کردند که این محوطه احتمالا به اواخر دوره اشکانی و اوایل ساسانیان می‌رسد. نیروهای یگان حفاظت در محوطه مستقر شده‌اند و به صورت شبانه‌روزی کشیک می‌دهند تا دخل و تصرفی صورت نگیرد.

حسینی‌بروجنی با تأکید بر آنکه برای چنین محوطه‌هایی در مرحله نخست نیازمند حفاظت اولیه هستیم، خاطرنشان کرد: از آنجا که گستره محدوده را نمی‌دانیم نیازمند دریافت مجوز از پژوهشکده باستان‌شناسی به منظور کاوش و نجات‌بخشی هستیم. پروپوزال آماده و ارسال شده است تا مجوزها دریافت شود. شاید به دلیل تعجیلی که رخ داد، پروپوزال با مشکل روبه‌رو شده باشد و هنوز مجوزهای لازم را دریافت نکرده‌ایم. مکاتباتی نیز با اداره کل موزه‌ها برای دریافت مجوز برای جابه‌جایی و انتقال گورخمره‌های سالم و اشیای کشف‌شده به آزمایشگاه مرمت اداره کل استان انجام شد.

او درباره رفع مشکلات پروپوزال ارسالی به پژوهشکده باستان‌شناسی نیز گفت: بر‌اساس توافقات انجام‌شده تمام هزینه‌ها از سوی شرکت نفت پرداخت خواهد شد؛ چراکه این محوطه در محدوده این شرکت قرار دارد و ورود و خروج به آن محدود است. ضمن آنکه شرکت ملی حفاری مجوز کار عملیاتی و عمرانی نداشت و مسئله حقوقی با آنها خواهیم داشت؛ از‌این‌رو تمام هزینه‌ها را تأمین خواهند کرد. بنا بر توافقات انجام‌شده، نیروهای کارشناسی و تأمین و امکانات اولیه انتقال از میراث استان و نیروهای کارگری و ایاب و ذهاب از سوی شرکت نفت تأمین می‌شود. شاید در همان ۸۰ سال پیش هنگام کار در این محوطه به آثار باستانی رسیده باشند؛ اما به آن توجه نشده. اکنون نیز به واسطه برخورد بیل مکانیکی به این گورخمره‌ها ما متوجه وجود چنین محوطه‌ای شدیم.

او درخصوص وضعیت حفاظت از یافته‌های اخیر گفت: شرایط محوطه به دلیل آنکه بارندگی نداریم و مشکل خاصی نیست، سعی کردیم با کاور‌کردن و پوشش خاک، از گورخمره‌های سالم حفاظت کنیم. به این شکل حفاظت انجام شده. با توجه به آنکه بیل مکانیکی در محوطه کار می‌کرد، از سه گورخمره به‌دست‌آمده، دو گورخمره کامل تخریب شده. این محوطه کاملا زیر جاده قرار دارد و تحت‌العرضی قابل مشاهده نیست. نیاز است محوطه کاوش و نجات‌بخشی شود تا اگر گورخمره‌ها و اشیای دیگری در محوطه وجود داشته باشد، شناسایی و حفاظت شود. حتی احتمال می‌دهیم که یک گورستان در این محوطه به دست آید.

معاون میراث‌ فرهنگی خوزستان، انجام کاوش و نجات‌بخشی در این محوطه نویافته را آغازی برای انجام کاوش‌های بیشتر در این استان دانست و گفت: امید است بتوانیم خروجی خوبی از این کاوش به دست آوریم و در پی آن بتوانیم محوطه را ثبت ملی کنیم. ضمن آنکه نیاز است تا مقالات و مطالب بیشتری درخصوص باستان‌شناسی خوزستان و اهواز منتشر شود. نخستین قدم ساماندهی وضع موجود است و بعد از دریافت مجوز از پژوهشکده، به‌زودی کار را آغاز خواهیم کرد.