خودکفایی کاغذ با توسعه پایدار همراه نیست

به‌تازگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر از جشن شکرانه کاغذ داده و اشاره کرده است که ما 80 درصد کاغذ مورد نیاز آموزش و پرورش را در داخل تولید می‌کنیم و داریم به‌سرعت به خودکفایی در تولید کاغذ نزدیک می‌شویم. شاید ظاهر این مطلب کلماتی داشته باشد که جذابیتی برای مخاطب خاص ایجاد کند؛ کلماتی مانند «خودکفایی»، «تأمین کاغذ در درون کشور»؛ اما دغدغه‌ها و نگرانی‌ها با توجه به شرایط خاصی که در کشور وجود دارد و محدودیت منابعی که دچارش هستیم، خبر ناخوشایند و نگران‌کننده‌ای برای جنگل‌های کشور و توسعه پایدار کشور است. شاید اگر از این منظر به قضیه بپردازیم، بیشتر ابعاد آن را توضیح دهیم؛ ما باید به مزیت نسبی محصولات و کالاهایی که در داخل کشور به آن نیاز داریم، بپردازیم. ما باید ببینیم تولید هر محصول چه مزیتی برای ما دارد.

ما کشوری هستیم در محدوده آب‌و‌هوایی گرم و خشک، در سه دهه اخیر با کمبود بارش‌های فراوان بسیاری از زمین‌های کشورمان با محدودیت منابع آبی روبه‌رو شده‌اند. همین امروز 35 درصد ظرفیت سدهای کشورمان پر است و ما با مشکل تأمین آب شرب روبه‌رو هستیم.

منبع تأمین‌کننده کاغذ چیست و کجاست؟ چوب‌های جنگلی که در مناطق غربی و شمالی کشورمان داریم که با توجه به کم‌توجهی و اشتهای سیری‌ناپذیر سوداگران در حال کاهش است. از یک سو با آتش‌سوزی‌های جنگلی در فصل تابستان به دلیل هوای گرم و خشک و تغییرات اقلیمی روبه‌رو هستیم؛ پس دارای منابع محدودی هستیم. هر‌از‌چندگاهی که طرح‌هایی مانند انتقال آب از خزر به سمنان یا جاده ابر، مطرح می‌شود که دست‌درازی به منابع محدود جنگلی ما نیز محسوب می‌شود، با این شرایط آیا صحبت از خودکفایی کاغذ، مقوله درستی در این شرایط کشور است؟ ما در کشوری هستیم که با منابع محدود آب و جنگل روبه‌روست و شکل‌گیری جنگل‌ها سال‌های سال زمان می‌برد. امروز در بعضی از کشورهای جهان از منابع درختی، برای تولید کاغذ استفاده می‌کنند. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کاغذ، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، اروپا و کشورهایی مانند چین و اندونزی و ژاپن هستند با توجه به منابع جنگلی و منابع سبزی که درون کشورشان موجود است.

برای تولید یک تن کاغذ نیاز است تا 15 اصله درخت قطع شود. این به معنای آن است که از درختان قدیمی خود باید گذشت؛ یعنی علاوه بر اینکه با معضلاتی مانند آتش‌سوزی، قطع درختان به دست سوداگران و... روبه‌رو هستیم، خودمان نیز بخش دیگری از منابع جنگلی خود را برای تأمین کاغذ از بین خواهیم برد. درواقع این درختان برای تولید کاغذ در درون کشور یا حتی صادرات قطع خواهند شد، با این وضعیت به نظر می‌رسد که صحبت‌کردن از «خودکفایی کاغذ» نگران‌کننده است. ما باید به این سمت حرکت کنیم که از ظرفیت‌های موجود در جهان استفاده کنیم. امروزه با انجام برخی تغییرات شیمیایی کاغذهایی از سنگ تولید می‌کنند یا درست است که در واقع کتاب و کاغذ منابع فرهنگی ما هستند؛ حتی می‌توان از ظرفیت‌های دنیای مجازی استفاده کرد که کمتر کاغذ مصرف کرد. تولید کاغذ، دامن جنگل‌ها را می‌گیرد و ظرفیت‌های محدود محیط‌زیستی ما را کاهش می‌دهد؛ از‌این‌رو می‌توان یا با واردات مشکل کاغذ را برطرف کنیم یا با کمک استارت‌آپ‌ها و نوآوری‌های جهانی از ظرفیت‌های جدید برای تولید کاغذ استفاده کنیم، نه اینکه منابع محدود قدیمی مانند چوب را مدنظر داشته باشیم. در سال 2018 میزان تولید کاغذ در جهان حدود 390 میلیون تن بوده و پیش‌بینی شده که در 2020 به 490 تن برسد و با فرض درست‌بودن همین پیش‌بینی به نظر می‌رسد امسال حداقل 600 میلیون تن تولید سالانه کاغذ در جهان انجام می‌شود. این آماری است که فائو (سازمان غذا و خواروبار سازمان ملل) اعلام کرده است و پیش‌بینی می‌شود حداقل 700 میلیارد دلار گردش مالی در این صنعت وجود داشته باشد. در جهان چنین رخدادها و نگرش‌هایی در زمینه کاغذ وجود دارد. ما اگر موضوع «خودکفایی» را به‌عنوان مسئله‌ای حیاتی و حیثیتی ندانیم و به مزیت‌هایی که در کشورمان وجود دارد، توجه کنیم، خیلی بهتر می‌توانیم چرخه اقتصاد کشور را بگردانیم. در کشورمان مزیت‌هایی نظیر وجود آبراهی مانند خلیج فارس وجود دارد، چهار فصل و دارایی‌هایی مانند نفت و گاز را داریم. لازم نیست همه چیز را در کشورمان تولید کنیم؛ بلکه می‌توانیم از ظرفیت‌های دیگر کشورها استفاده کنیم. در مقوله کاغذ باید به‌شدت نسبت به آن نگران بود، هم باید به مسئولان نسبت به آن هشدار داد و هم از همفکری کارشناسان و اهالی صنعت و استارت‌آپ‌ها و... سود برد. تأمین کاغذ در کشور نه‌تنها سود و فایده‌ای ندارد؛ بلکه آسیب‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت محیط‌زیستی هم دارد. در نهایت این نکته به نظر من می‌رسد که واردات کاغذ به نفع کشورمان ایران است، استفاده از جنگل‌ها برای تأمین چوب مورد نیاز کاغذ نگرانی در کشور ایجاد می‌کند و لازم است با توجه به ظرفیت‌های‌مان از صنایع نوین و راهکاری جدید برای تکنولوژی استفاده کرد.