شیمیایی اقتصادی

شرق: محدودیت تازه آلمان برای اقتصاد ایران بحث‌برانگیز شده است. وزارت اقتصاد این کشور به‌تازگی اعلام کرده صدور تضامین تجاری و سرمایه‌گذاری برای ایران را متوقف می‌کند. هرچند برخی با اشاره به تحریم ایران می‌گویند مضاعف‌شدن فشارهای تحریمی تأثیر چندانی ندارد و تحریم‌ها تأثیر خود را از دست داده است؛ اما برخی دیگر از فعالان تجاری می‌گویند تصمیم آلمان می‌تواند فتح بابی باشد تا دیگر کشورهای اروپایی نیز تصمیم مشابهی بگیرند. آنها تأکید می‌کنند که با وجود تحریم، حجم تجارت ایران و اروپا همچنان درخور‌توجه است و ایران از آلمان بیشتر ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی وارد می‌کند و این تحریم‌ها می‌تواند فعالیت خطوط تولید را دچار مشکلاتی تازه کند.

تحریم تازه اقتصاد ایران از سوی آلمان

اسوشیتدپرس از تصمیم تازه دولت آلمان برای مراودات تجاری با ایران خبر داد. بر اساس این گزارش، وزارت اقتصاد آلمان رسما اعلام کرد ضمانت‌های مربوط به سرمایه‌گذاری و اعتبار صادرات با ایران را به حالت تعلیق درآورده است. این رسانه همچنین توضیح داده است که «سایر فرمت‌های اقتصادی» از‌جمله گفت‌وگوها بر سر مسائل انرژی را هم «به دلیل شرایط بسیار جدی در ایران» به حالت تعلیق درآورده است. ضمانت‌های اعتبار صادرات از ضرر شرکت‌های آلمانی در شرایطی که مبلغ صادرات پرداخت نمی‌شود، جلوگیری می‌کند. ضمانت‌های سرمایه‌گذاری برای محافظت از سرمایه‌گذاری‌های مستقیم شرکت‌های آلمانی در برابر مخاطرات سیاسی در کشورهای مختلف اعطا می‌شوند. وزارت اقتصاد آلمان افزوده است که استفاده از این ابزارها برای پیشبرد برخی پروژه‌ها در ایران چندین دهه معلق بود تا در سال ۲۰۱۶ که در نتیجه توافق با ایران «گشایشی کوتاه‌مدت» حاصل شد، مجددا از سر گرفته شد. آلمان گفته در آن دوره (گشایش کوتاه‌مدت) برای چند پروژه ضمانت‌هایی اعطا شد یا ضمانت‌ها تمدید شدند؛ اما از سال ۲۰۱۹ چنین ضمانت‌هایی اعطا نشده‌اند. دولت آلمان تأکید کرده است اکنون تصمیم گرفته این ضمانت‌ها را به‌طور کامل تعلیق کند و تنها در صورت وجود دلایل محکم بشردوستانه، معافیت‌هایی برای آنها در نظر بگیرد. بنا بر توضیح وزارت اقتصاد آلمان، مبادلات تجاری ایران و آلمان در سال ۲۰۲۱ در مجموع به ۱.۷۶ میلیارد یورو رسید. این رقم در ۹‌ماهه نخست سال جاری هم به ۱.۴۹ میلیارد یورو رسید.

واردات ایران از اروپا نصف واردات از چین

هرچند برخی اعتقاد دارند تحریم‌ها تأثیر خود را از دست داده و تحریم مضاعف ایران تأثیر چندانی بر مراودات تجاری کشور ندارد، ولی مروری بر آمار تجارت ایران و شرکای خارجی نشان می‌دهد همچنان سطح تجارت ایران و اروپا و به‌ویژه سطح تجارت ایران و آلمان درخور‌توجه است. نگاهی به گزارش‌های تجاری نشان می‌دهد میزان واردات ایران از اتحادیه اروپا تقریبا نصف واردات چین و یک‌چهارم واردات از امارات است. بر اساس گزارش یورو استات، میزان واردات ایران از اتحادیه اروپا در ۹‌ماهه نخست سال ۲۰۲۲ حدود سه میلیارد دلار بوده و بر اساس گزارش گمرک چین، واردات ایران از چین در این مدت حدود ۵.۳ میلیارد دلار گزارش شده است. گمرک ایران هم واردات ۹‌ماهه کالا از امارات را حدود ۱۱ میلیارد دلار اعلام کرده است. آمارهای منتشر‌شده از یورو استات نشان می‌دهد مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا در ۹‌ماهه ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۲ با رشد ۳۰‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به سه‌میلیارد‌‌و ۹۴۷ میلیون یورو رسیده است. بر اساس این گزارش، صادرات اتحادیه اروپا به ایران در ۹‌ماهه نخست امسال با رشد ۳۱‌درصدی مواجه شده و به سه‌میلیارد‌و ۱۴۸ میلیون یورو رسیده است. اعضای این اتحادیه در ۹‌ماهه نخست سال ۲۰۲۱ بالغ بر دو‌میلیارد‌و ۴۰۲ میلیون یورو کالا به ایران صادر کرده بودند. همچنین ۲۷ عضو اتحادیه اروپا در ۹‌ماهه نخست سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۷۹۹ میلیون یورو کالا از ایران وارد کرده‌اند که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۲۸‌درصدی داشته است. کل واردات اتحادیه اروپا از ایران در ۹‌ماهه سال قبل ۶۲۳ میلیون یورو اعلام شده بود. نگاهی به مبادلات تجاری ایران و چین در ۹‌ماهه ابتدای سال ۲۰۲۲ نیز نشان می‌دهد که حجم تجارت ایران و چین در این مدت با رشد ۱۲‌درصدی بالغ بر ۲۱ میلیارد دلار بوده است. گمرک چین اعلام کرده است مبادلات تجاری ایران و چین در ۹ ماه نخست سال جاری میلادی به ۱۲‌میلیارد‌و ۳۲۰ میلیون دلار رسیده است و واردات چین از ایران در ۹ ماه نخست سال جاری میلادی به پنج‌میلیارد‌و ۳۷۰ میلیون دلار رسیده که این رقم با رشد ۱۱‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده است. همچنین صادرات چین به ایران در ماه‌های ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۲ رشد ۲۳‌درصدی داشته و به شش‌میلیارد‌‌و ۹۵۰ میلیون دلار رسیده است. به‌جز این، گمرک ایران حجم واردات ۹‌ماهه کشور از امارات را حدود ۱۱ میلیارد دلار تخمین زده است که البته مبدأ بسیاری از کالاهای وارد‌شده از امارات، کشورهای اروپایی هستند و امارات نقش واسطه را ایفا می‌کند.‌

ایران تحریم ها را دور می زند

برخی فعالان اقتصادی اعتقاد دارند تحریم تازه آلمان تأثیر چندانی روی تجارت ایران ندارد و امارات همچنان می‌تواند به‌‌عنوان کشور واسطه، تحریم‌های ایران را دور بزند. در همین زمینه میدل‌ایست‌نیوز چندی پیش نوشته بود که تحریم‌های واشنگتن علیه تهران، مانع از واردات بسیاری از برندهای آمریکایی و اروپایی به ایران شده است. از این‌رو، تجارتی در ایران شکل گرفته که مصرف‌کنندگان ایرانی، کالاها را به‌صورت آنلاین سفارش می‌دهند و آن کالاها توسط واسطه‌هایی در امارات متحده عربی برایشان به ایران ارسال می‌شود. بر اساس این گزارش، داده‌های گمرک ایران در سال منتهی به 31 مارس 2022 نشان می‌دهد امارات متحده عربی، یکی از متحدان اصلی ایالات متحده در خاورمیانه، با ارسال 16.5 میلیارد دلار کالا که 68 درصد از واردات غیر‌نفتی ایران را تشکیل می‌دهد، از چین به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده به ایران پیشی گرفته است و بسیاری از وب‌سایت‌های تجارت الکترونیک ایرانی، محصولات شرکت‌های غربی را در کنار کالاهای ژاپنی و کره‌جنوبی عرضه می‌کنند. این وب‌سایت‌ها سفارش‌ها را در ایران دریافت و به شرکای خود در امارات متحده عربی اعلام می‌کنند. سپس شرکت‌های اماراتی این اقلام را به‌صورت محلی خریداری می‌کنند یا حتی از آمازون سفارش می‌دهند و از طریق کشتی‌ به ایران می‌فرستند. شرکت‌های تجارت الکترونیک ایرانی معمولا پول را از طریق به‌اصطلاح سیستم حواله، به شرکای امارات متحده عربی خود انتقال می‌دهند. شرکت‌های غربی و توزیع‌کنندگان آنها در منطقه می‌گویند محصولاتشان با تجارت‌ قانونی در امارات متحده عربی فروخته می‌شود. آنها می‌گویند تقریبا غیرممکن است که بفهمند آیا برخی از این کالاها سپس به ایران ارسال می‌شود یا نه. یکی از سخنگویان شرکت اچ‌پی گفت این شرکت با ایران تجارت نمی‌کند و به‌طور قراردادی از توزیع‌کنندگان خود می‌خواهد که به این سیاست پایبند باشند. بر اساس گزارش بانک جهانی، ایران در میان شرکای تجاری امارات در رتبه دوازدهم قرار دارد. تجار اماراتی و کشتی‌رانان ایرانی می‌گویند صادرات آنها به ایران اغلب به مسئولان اماراتی اعلام نمی‌شود. 

چین و روسیه می‌توانند جای غرب را پر کنند؟

در‌عین‌حال، برخی دیگر از فعالان اقتصادی اعتقاد دارند تحریم جدید آلمان چالش‌های تازه‌ای برای اقتصاد ایران ایجاد می‌کند. فریال مستوفی، رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران، درباره تأثیر محدودیت جدید آلمان بر تجارت و اقتصاد ایران به «شرق» توضیح می‌دهد: حجم تجارت آلمان و ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی حدود دو میلیارد دلار بوده و از ابتدای سال خورشیدی تا آذر امسال حدود ۱.۶ میلیارد گزارش شده است. او ادامه می‌دهد: بنابراین حجم تجارت ایران و آلمان با وجود تحریم، درخور‌توجه بوده و عمده این تجارت واردات ماشین‌آلات صنعتی و تجهیزات مورد نیاز صنعت بوده است. این فعال بازرگانی تأکید می‌کند با تصمیم جدید دولت آلمان، آلمانی‌ها دیگر هیچ‌گونه تضمینی بابت پرداخت‌های مالی و کیفیت به تاجران ایرانی ارائه نمی‌دهند و این ریسک تجارت بین دو کشور را به‌شدت بالا می‌برد؛ چرا‌که در این صورت طرفین تجارت می‌توانند پرداخت‌های مالی را انکار کنند یا در صورت معیوب‌بودن محصول از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی کنند. بنابراین این مسئله می‌تواند تأثیر زیادی بر تجارت ایران و آلمان داشته باشد. مستوفی در ادامه تأکید می‌کند: این رویه آلمان می‌تواند از سوی سایر کشورهای اروپایی نیز اجرا شود و از آنجا که چین و روسیه در بسیاری از موارد از لحاظ فنی و تکنولوژی به غرب وابسته هستند؛ بنابراین نمی‌توانند جای خالی مبادله با غرب را برای ایران پر کند.

خطوط تولید هدف آلمانی‌ها

همچنین مهراد عباد، رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق بازرگانی تهران، در واکنش به تصمیم تازه آلمان برای تجارت با ایران گفته است: «آلمان در سال‌های اخیر در زمینه انتقال فناوری به ایران کمک شایسته‌ای کرده است و بسیاری از تجهیزات در عسلویه و ماهشهر از لینده آلمان تأمین می‌شود و خروج آلمان تأثیر خود را در این صنعت خواهد گذاشت». او در گفت‌وگو با ایلنا تأکید کرده است: «ارتباط سازنده تجاری با اکثر کشورها می‌تواند ایران را در مسیر توسعه قرار بدهد. در این سال‌ها به‌واسطه‌ تحریم‌ها، مشکلات عدید‌ه‌ای در زمینه تأمین فناوری‌های نوین و ماشین‌آلات مدرن داشتیم و این فناوری‌ها در شرایط تحریم نتوانستند به ایران بیایند و این موضوع تأثیر خود را در تمام ابعاد اقتصادی کشور گذاشته است». نایب‌رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: «ماشین‌آلات و ابزارهای استخراج صنایع نفت و گاز در ایران قدیمی هستند، از این‌رو امکان بهره‌برداری کاهش پیدا کرده است. ایران در چند تکنولوژی توانست مستقل شود و برای ورود دانش روز در زمینه تکنولوژی به آلمان نیاز دارد و چین، روسیه، عراق و سوریه نمی‌توانند در زمینه انتقال تکنولوژی به ما کمک کنند».