روی دیگر «شی جین‌پینگ» که کسی انتظارش را نداشت

روچیر شارما . ترجمه مسعود یوسف‌حصیرچین: در اواخر اکتبر 2022، هنگامی که در کنگره پنج‌ساله حزب کمونیست چین شی تسلطش را بر این حزب تثبیت کرد، تمام جهان به خود لرزید. چنین به نظر می‌رسید که شی مصمم است چین را به عصر مائو تسه‌تونگ، الگویش، عقب ببرد. ایدئولوژی سخت‌گیرانه‌اش را بر دومین اقتصاد بزرگ جهان مسلط‌تر کرد که پیامدهای وخیمی برای باقی جهان داشت.

آخرین چیزی که از چنین رئیس‌جمهور مستبدی در آغاز یازدهمین سال حضورش در قدرت انتظار می‌رود، عقب‌گردی ناگهانی است. با‌این‌حال، در چند هفته اخیر دولت شی تلاش‌هایش را برای کنترل کووید‌‌19، شرکت‌های بزرگ فناوری، بازار املاک و دیگر چیزها برعکس کرد. حمایتش از جنگ روسیه در اوکراین را هم به میزان چشمگیری کاهش داده و از تنش‌هایش با ایالات متحده و از مناقشات مرزی‌اش در دریای چین جنوبی کاسته است. این نرم‌خویی هیچ شباهتی به شی نداشت؛ حتی بعضی گمانه‌زنی کردند او دیگر سیاست دولت را مشخص نمی‌کند.

چنین چیزی بعید است. در کنگره، شی دشمنانش را در سرتاسر حزب تصفیه و متحدانش را منصوب کرد. اما چرخش 180‌درجه‌ای در چند سیاست قطعا اتفاق افتاد و باعث شد جهان درباره چیزهایی که فکر می‌کرد درباره شی می‌داند، اینکه تندرویی انعطاف‌ناپذیر است، دچار شک و تردید شود. او حالا در برابر مسئولان نگران، افکار عمومی و اقتصاد در حال افول انعطاف نشان می‌دهد؟

پاسخ شاید تمام موارد بالا باشد. در سال 2022، سیاست کووید، سرکوب فناوری و سقوط املاک شی، اقتصاد را به رکود کشاند. اقتصاد ظاهرا در چهارمین فصل است که منقبض شده و احتمالا رشد سالانه را تا سه درصد پایین می‌آورد. این بر اساس داده‌های رسمی چین است؛ واقعیت احتمالا بدتر باشد. از دهه 1970 به این سو، رشد چین آن‌قدر پایین نبوده است و حالا سرعت رشدش بیش از باقی جهان نیست که این مسئله هم از دهه 1970 به این سو بی‌سابقه است.

چنین عملکرد ضعیفی تهدیدی جدی علیه حکومت اقتدارگرایی است که مشروعیتش را بر بنیان رونق چین و جایگاه جهانی‌اش بنا نهاده است. در‌حالی‌که این کاهش رشد، تجمعات خیابان علیه «کووید صفر» را تشدید می‌کرد، بعضی معترضان جرئت کردند خواهان کناره‌گیری شی شوند. گفته می‌شود مسئولان درون دولتش تشویقش می‌کنند اقتصاد را نجات دهد. با این همه، اگر هم از میان ناظران چین کسانی فکر می‌کردند که رهبر بزرگ تغییر مسیر خواهد داد، تعدادشان کم بود. کسانی که بیش از 10 سال در قدرت می‌مانند، معمولا از انعطافشان کم می‌شود و به مرور زمان آثار بدتری بر اقتصاد می‌گذارند؛ حتی در دموکراسی‌ها. بسیاری از دیکتاتورها، از مائو تا فیدل کاسترو، روز به روز بر فجایع دامن می‌زدند. در میان مصلحان ثابت‌قدم و نادر می‌توان به لی کوان یو در سنگاپور و دنگ شیائوپینگ اشاره کرد که پس از سال 1980، مائویسم را بیرون و عمل‌گرایی را وارد کرد و چین را در مسیر رونق قرار داد. حالا به نظر می‌رسد شی وارد منطقه خاکستری طیف رهبران میانسال شده است؛ مایل به اصلاح، دست‌کم در اعماق بحران. دولت شی که پس از کنگره به دنبال احیای اقتصاد بود، کمتر مائویستی به نظر می‌رسد. «سه خط قرمز» مربوط به وام‌گرفتن شرکت‌های ساختمان‌سازی را کنار گذاشت و اعلام کرد کارزار «اصلاح» فین‌تک (فناوری مالی) تقریبا کامل شده است. پس از سال‌ها تنگ‌کردن کنترل دولتی، حالا برای بخش خصوصی پیام حمایت می‌فرستد و حتی جزئیات بازار داده‌های جهانی‌اش را هم ارائه کرده که نشان از احترام به مالکیت داده خصوصی دارد.

نکته جالب اینکه شاید شی به سختی و به شکلی غیرممکن به دنبال احیای رشد باشد. برنامه‌هایش برای ساخت «یک اقتصاد سوسیالیستی مدرن» به‌صورت ضمنی به معنای هدف‌گذاری برای رشد سالانه پنج‌درصدی تولید ناخالص داخلی است که دیگر ممکن نیست. سرعت رشد جمعیت چین شدیدا کم شده است و رشد بهره‌وری نیز همین‌طور. با وجود کارگران کمتر و سقوط بهره‌وری کارگران، نرخ رشد بالقوه کشور دو‌و‌نیم درصد است. پس از این سال، مصرف‌کنندگان چینی رها‌شده از قرنطینه شاید رشد را به‌طور موقت بالا ببرند، اما پنج درصد هدفی غیرواقع‌بینانه است. همچنین تأمین مالی از طریق وام هم فقط بر بار بدهی چین می‌افزاید که همین حالا هم بسیار گران است.

سرمایه‌گذاران جهانی که رفتارشان نسبت به چین معمولا مثل یک آهنگ در حال تغییر است، بار دیگر تغییر نگرش داده‌اند؛ این بار برای در آغوش گرفتن شیِ جدید. پیش از نوامبر، بازار بورس سهام این کشور همراه اقتصاد افت می‌کرد. مدیران صندوق‌ها، دستورات تازه‌ای صادر می‌کردند که چین را کنار می‌گذاشت. حالا به امید رونق «بازگشایی» پساپاندمی در بازار بورس سهام چین پول‌پاشی می‌کنند. شاخص اِم‌اِس‌سی‌آی چین به میزان شگفت‌انگیزی نسبت به اکتبر 50 درصد بالا آمده است. با این همه، پرسش‌ها درباره جهت سیاست چین باقی می‌ماند. سیاست کانونی شی تصحیح دوره عمل‌گرایی است، اما همین مسئله پرسش‌هایی را درباره انعطاف‌ناپذیری‌اش مطرح می‌کند. شاید وقتی اقتصاد بهبود یافت، میلش به کنترل دوباره خودش را نشان دهد؛ واکنشی که در میان رهبران پا‌به‌سن‌گذاشته، بسیار رایج‌تر از زایش مجددشان در مقام مصلحانی ثابت‌قدم است. با این همه، باید بابت این شیِ جدید خوشحال باشیم، اگر دوام بیاورد؛ برای جهان شیِ جدید بسیار بهتر از شیِ قبلی است.

 منبع: Financial Times