90 ثانیه تا آخرالزمان

سخنرانی سالانه رئیس‌جمهور روسیه در دوما، چنان‌که انتظار می‌رفت متمرکز بر جنگ اوکراین بود و از این نظر سخن تازه‌ای در بر نداشت. عمده اظهارات ولادیمیر پوتین تکرار ادعاهای او درباره اوکراین و غرب بود. در آستانه یک‌سالگی جنگ اوکراین و در‌حالی‌که وضعیت برای روسیه آن‌طور‌که پوتین انتظار داشت، پیش نمی‌رود، سخنان پوتین نشانی از ندامت وجود نداشت و او مسئولیت جنگ را بر گردن غرب و ایالات متحده انداخت.‌اما آنچه در سخنرانی پوتین تازگی داشت، اعلام این موضوع بود که روسیه مشارکت خود در «پیمان استارت نو» مبنی بر خلع تسلیحات هسته‌ای را تعلیق می‌کند و «اگر آمریکا در انجام آزمایش‌های هسته‌ای پیش‌دستی کند، روسیه نیز چنین آزمایش‌هایی را انجام خواهد داد». ‌پوتین تأکید کرد که تعلیق مشارکت روسیه در پیمان «استارت نو» و آمادگی برای انجام آزمایش‌ تسلیحات هسته‌ای جدید به‌معنای بیرون‌رفتن کرملین از این پیمان نیست. وزارت خارجه روسیه هم پس از این سخنرانی گفت که مسکو به محدودیت وضع‌شده برای تعداد کلاهک‌های هسته‌ای در این پیمان همچنان پایبند می‌ماند. پیمان «استارت نو» آخرین معاهده دوطرفه خلع تسلیحات هسته‌ای میان روسیه و آمریکا، دو کشور دارای بزرگ‌ترین زرادخانه‌های هسته‌ای جهان است.

‌این پیمان از سوی باراک اوباما، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا و دیمیتری مِدوِدِف، رئیس‌جمهوری وقت روسیه، در ۸ آوریل ۲۰۱۰ در پراگ، پایتخت جمهوری چک، امضا شد. پیمان «استارت نو» جایگزین پیمان‌های «استارت ۱» و «سورت» است. پیمان استارت‌۱ (START 1)، پیمان کاهش تسلیحات استراتژیک در سال ۱۹۹۳ از سوی جورج بوش و میخائیل گورباچف و پیمان سورت (SORT)، پیمان کاهش تسلیحات تهاجمی در سال ۲۰۰۲ امضا شد. پیمان «استارت نو» زرادخانه‌های این دو کشور که ۹۰ درصد تسلیحات هسته‌ای دنیا را در خود جای داده‌اند، به حداکثر ۱۵۵۰ کلاهک مستقر در هر دو طرف محدود می‌کند. این میزان کاهشی ۳۰‌درصدی در مقایسه با پیمان قبلی در سال ۲۰۰۲ است. این پیمان همچنین علاوه‌ بر اینکه تعداد پرتابگرها (لانچرها) و بمب‌افکن‌های سنگین را به ۸۰۰ فروند محدود می‌کند، شامل مجموعه‌ای از بازرسی‌های متقابل از سایت‌های نظامی هم می‌شود. ولادیمیر پوتین، در ژانویه ۲۰۲۱ پیش از پایان مدت این پیمان، آن را برای پنج‌سال یعنی تا سال ۲۰۲۶ تمدید کرد. این پیمان پس از ماه‌ها مذاکره با هدف ازسرگیری روابط با کرملین امضا شد و بر‌اساس‌آن، ایالات متحده باید استقرار سپرهای ضد‌موشکی در لهستان و جمهوری چک را کنار می‌گذاشت. دولت جورج دبلیو بوش پیش‌تر خواهان استقرار این سپرهای موشکی بود.

فیلیپ ژلی، معاون سردبیر روزنامه فیگارو، این تعلیق در مشارکت در «پیمان استارت نو» را بیش از آنکه معنی‌دار باشد، رسمی می‌داند و می‌گوید: «گفت‌وگو درباره این موضوع، اگرچه قرار است که پیمان مجددا تمدید شود، یک‌سالی است که به حالت تعلیق در‌آمده. آمریکایی‌ها و روس‌ها درست پس از انتخاب جو بایدن بر سر تمدید آن موافقت کردند تا بتوانند دوباره درباره‌اش مذاکره کنند. درواقع این مذاکرات مجدد است که تضعیف می‌شوند که خیلی هم عجیب نیست؛ چون منطق خاصی برای تعلیق مذاکرات کاهش زرادخانه‌ها وجود دارد».

واکنش ناتو و آمریکا

ولادیمیر پوتین در توضیح تصمیم خود برای تعلیق تعهدات روسیه در پیمان «استارت نو» گفت: «آمریکا و متحدانش در ناتو می‌خواهند به ما یک شکست استراتژیک را تحمیل کنند. آنها هم‌زمان تلاش می‌کنند تا به تأسیسات هسته‌ای ما دست یابند. در نتیجه، امروز باید اعلام کنم که روسیه همکاری خود در پیمان سلاح‌های تهاجمی استراتژیک را به حالت تعلیق در‌می‌آورد».

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، این اقدام ولادیمیر پوتین را «عمیقا تأسف‌بار و غیرمسئولانه» دانست و تأکید کرد که آمریکا با دقت فعالیت‌های روسیه را زیر نظر دارد. او همچنین گفت: «البته ما در‌هر‌صورت از امنیت خود و متحدان‌مان اطمینان حاصل خواهیم کرد. در‌عین‌حال آماده‌ایم تا درمورد محدود‌کردن تسلیحات استراتژیک در هر زمانی صرف‌نظر از هر اتفاقی که در روابط دوجانبه‌مان یا در دنیا رخ دهد، با روسیه مذاکره کنیم. فکر می‌کنم باید به عملکرد مسئولانه خود در این موضوع ادامه دهیم. بقیه کشورهای دنیا از ما چنین انتظاری دارند».

ینس استولتنبرگ، دبیر‌کل ناتو، نیز با اظهار تأسف درمورد این اقدام ولادیمیر پوتین گفت: «با تصمیم امروز درباره استارت نو، تمام ساختار کنترلی تسلیحات از بین رفت. من به‌شدت از روسیه می‌خواهم که در تصمیم خود تجدید‌نظر کند و به توافقات موجود احترام بگذارد». پوتین می‌گوید د‌رحالی‌که ایالات متحده بر ازسرگیری بازرسی از تأسیسات هسته‌ای روسیه ذیل این معاهده مُصر است، ناتو اوکراین را در انجام حملات پهپادی به پایگاه‌های هوایی روسیه که محل استقرار بمب‌افکن‌های استراتژیک با قابلیت حمل تسلیحات هسته‌ای هستند، پشتیبانی می‌کند. حتی پیش از اقدام اخیر روسیه، اعضای «بولتن دانشمندان اتمی» نزدیک به یک ماه پیش «ساعت آخرالزمانی» (Doomsday Clock) را که خطر جنگ اتمی را هر‌سال محاسبه می‌کند، 30 ثانیه به جلو کشیدند: حالا 90 ثانیه تا قیامت فاصله است. به زبان ساده برای درک بهتر این زمان و مقایسه آن با تحولات مهم گذشته می‌توان گفت: خطر جنگ هسته‌ای بیش از هر زمانی حتی دوران بحران موشکی کوبا در اوایل دهه 60 میلادی است. دو‌هفته‌ای که احتمال جنگ هسته‌ای بین شوروی و ایالات متحده با استقرار موشک‌های بالستیک مسکو در خاک کوبا بسیار بالا می‌نمود و حالا «بولتن دانشمندان اتمی» خطر جنگ هسته‌ای را با ادامه جنگ اوکراین بالاتر تخمین زده‌اند. آن‌هم در‌حالی‌که هنوز چهار هفته پیش، پوتین پیمان نیو استارت را معلق نکرده بود.

چین وارد می‌شود

در‌حالی‌که قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها خود درگیر این منازعه خونین هستند، جای خالی قدرتی با وزن سیاسی و نظامی کافی برای میانجیگری روشن می‌نماید. چین، قدرتی بزرگ و با سودای ابرقدرت‌شدن که در منازعات بین‌الملل اغلب محافظه‌کارانه وارد می‌شود و معمولا تلاش می‌کند میانه را نگه دارد، این‌بار هم اعلام بی‌طرفی کرده است. با‌این‌همه مراودات سیاسی، تسلیحاتی و اقتصادی روسیه و چین در یک‌سال جنگ اوکراین، بر جهان پوشیده نیست؛ هرچند‌ همین مسئله شاید بتواند وزنه نفوذ پکن بر مسکو را سنگین‌تر کند.

چین در جدیدترین واکنش، بدون نام‌بردن، از «شماری» از کشورها خواسته بر آتش جنگ ندمند. وزیر امور خارجه چین گفته است که پکن به‌شدت نگران تشدید جنگ در اوکراین است و با هشدار درباره اینکه جنگ ممکن است از کنترل خارج شود، گفت «بعضی کشورها» باید فورا دمیدن بر آتش جنگ را متوقف کنند. وزیر خارجه چین گفت: «ما از برخی کشورها می‌خواهیم که فورا از دامن‌زدن به آتش‌سوزی دست بردارند، تقصیر را به گردن چین نیندازند و از هیاهوی اوکراین امروز و فردا تایوان دست بردارند». پکن می‌گوید، در چند روز آینده پیشنهاد صلحی را بر روی میز خواهد گذاشت. پیشنهادی که باید دید چه اندازه می‌تواند برای دو طرف پذیرفتنی باشد و در رؤیای پایان جنگ بتواند آنها را سر میز مذاکرات ترک مخاصمه بیاورد. در‌همین‌حال روزنامه وال‌استریت ژورنال به نقل از منابع مطلع نزدیک به پکن خبر داد که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، در ماه‌های آینده خود را برای سفر به مسکو و دیدار با ولادیمیر پوتین، آماده می‌کند. این دیدار احتمالی در‌حالی انجام می‌شود که روسیه به جنگ در اوکراین ادامه می‌دهد و تلاش می‌کند خود را در‌برابر فشار غرب مقاوم نشان دهد. پکن می‌گوید قصد دارد نقش فعال‌تری در پایان‌دادن به درگیری در اوکراین بازی کند. افرادی که از این دیدار مطلع‌ هستند می‌گویند ملاقات شی جین‌پینگ با ولادیمیر پوتین به‌عنوان بخشی از فشارها برای مذاکرات صلح چندجانبه عمل خواهد کرد. این امر به چین اجازه می‌دهد تا موضع خود را درمورد ضرورت خودداری از استفاده از تسلیحات اتمی در جنگ تکرار کند. پایتخت‌های غربی نسبت به این ابتکار دیپلماتیک چین ابراز تردید کرده‌اند. دیپلمات های مطلع از برنامه سفر شی جین‌پینگ می‌گویند برنامه‌ریزی برای این بازدید در مراحل اولیه است و زمان نهایی سفر هنوز تعیین نشده است. به گزارش وال استریت ژورنال، از زمانی که پوتین سال گذشته دستور حمله به اوکراین را صادر کرد، ده‌ها هزار نفر در این جنگ کشته و میلیون‌ها نفر دیگر آواره شده‌اند. علاوه بر تلفات بالای انسانی، جنگ پوتین در اوکراین به بازارهای انرژی و اقتصاد جهانی نیز شوک وارد کرده است.

به گفته وزارت امور خارجه چین، وانگ‌یی، وزیر امور خارجه این کشور، روز سه‌شنبه برای بحث درمورد روابط چین و روسیه و بررسی «مسائل مهم بین‌المللی و منطقه‌ای و مسائل مشترک» به مسکو سفر کرد. وانگ در این سفر درمورد سفر شی بحث خواهد کرد. وزارت امور خارجه چین به درخواست اظهارنظر در این زمینه پاسخی نداده است.

درهمین‌حال، دمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین، در مقر ناتو گفت که او با وانگ‌یی ملاقات کرده و از عناصر کلیدی طرح چین مطلع است. او گفت کی‌یف، پیش از نتیجه‌گیری در‌این‌باره منتظر متن کامل این ابتکار از طرف چین خواهد ماند؛ اما افزود که اصل حفظ تمامیت ارضی اوکراین باید محور این طرح باشد. او تصریح کرد: اگر هر کشوری به روسیه کمک کند تا به تمامیت ارضی اوکراین آسیب بزند، کشور دیگری نیز می‌تواند این کار را در هر نقطه دیگر از جهان انجام دهد.

شی و پوتین چند هفته پیش از شروع جنگ روسیه در اوکراین و در حاشیه بازی‌های المپیک زمستانی با هم دیدار کردند. آنها بیانیه مشترکی صادر کردند که نظم جهانی به رهبری آمریکا را به چالش می‌کشید و دوستی «بدون محدودیت» دو کشور را اعلام می‌کرد. پکن از آن زمان نه‌تنها از مسکو حمایت دیپلماتیک کرده است؛ بلکه به یک جلیقه نجات اقتصادی برای روسیه طی تحریم‌های غرب تبدیل شده است. از زمان شروع جنگ اوکراین، چین، نفت و گاز روسیه را خریداری می‌کند و تراشه‌های نیمه‌هادی و دیگر فناوری‌های پیشرفته را به روسیه می‌فروشد که کرملین در جنگ اوکراین از آنها استفاده می‌کند.

به گفته افراد مطلع از سفر شی به روسیه، چین نگران است که روسیه به‌عنوان یک شریک کلیدی پکن، طی رقابت خود با غرب به‌طور درخور‌توجهی تضعیف شود و با شکست سنگینی در اوکراین مواجه شود. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفته است چین قصد دارد به روسیه اسلحه تحویل دهد؛ اقدامی که بلینکن نسبت به عواقب آن هشدار داد. وزارت امور خارجه چین در پاسخ به سخنان آنتونی بلینکن گفت: آمریکا کشوری است که برای جنگ در اوکراین سلاح تأمین می‌کند. کامالا هریس، معاون رئیس‌جمهوری آمریکا، در سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ هشدار داد که افزایش حمایت چین از روسیه در اوکراین تنها در خدمت «ادامه کشتار و تضعیف نظم جهانی» خواهد بود.

بایدن در لهستان:

حمایت از اوکراین قطع نمی‌شود

رئیس‌جمهور ایالات متحده در جریان سفر خود به لهستان و در آستانه گذشت یک سال از حمله روسیه به اوکراین در یک سخنرانی گفت: «یک سال پیش، جهان انتظار سقوط کی‌یف را داشت. اما من به‌تازگی از کی‌یف برگشتم و می‌توانم به شما بگویم که کی‌یف هنوز هم سربلند است». جو بایدن در ورشو گفت پوتین فکر می‌کرد «سرسخت» است، اما با «اراده آهنین آمریکا» روبه‌رو شد. او گفت که اوکراین به دفاع از خود ادامه می‌دهد و ایالات متحده و متحدانش نیز به حمایت از اوکراین ادامه می‌دهند و مسئولان این جنگ را پاسخ‌گو خواهند کرد. او به سخنان اخیر پوتین نیز پاسخ داد و گفت: «ما به دنبال کنترل روسیه نیستیم. پوتین این جنگ را انتخاب کرد و می‌توانست امروز با یک کلمه به آن پایان دهد». رئیس‌جمهوری ایالات متحده در بخشی از سخنانش گفت که جنگ در اوکراین «امری ضروری نیست بلکه یک تراژدی است» و اگر روسیه حمله به اوکراین را متوقف کند، جنگ به پایان می‌‌رسد. بایدن افزود: «اما اگر اوکراین دفاع از خود را متوقف کند، پایان کار اوکراین خواهد بود و به همین دلیل است که ایالات متحده به ارائه تسلیحات و کمک به آنها ادامه می‌دهد». جو بایدن همچنین گفت که ولادیمیر پوتین هنوز و تقریبا یک‌سال پس از آغاز جنگ، باور ندارد که ناتو در حمایت مستمر از اوکراین، مصمم است. او افزود: «نباید شک کرد که ما به حمایت از اوکراین ادامه می‌دهیم و خسته نخواهیم شد». بایدن گفت پوتین فکر می‌کرد که در ناتو اختلاف خواهد افتاد‌ اما در عوض، کشورهای عضو این پیمان بیش از هر زمان دیگری متحدتر شدند. پوتین فکر می‌کرد می‌تواند انرژی را به سلاح تبدیل کند و اروپا را به شکست بکشاند‌ اما در عوض «ما در تلاشیم تا به وابستگی اروپا به سوخت‌های فسیلی روسیه پایان دهیم».

سفر اخیر رئیس‌جمهور آمریکا به ورشو به‌منظور جلب حمایت بیشتر متحدان کی‌یف در بحبوحه نارضایتی فزاینده از درگیری یک‌ساله است که منجر به افزایش هزینه‌های انرژی و کاهش موجودی تسلیحات اروپا شده است. نظرسنجی‌های اخیر حاکی از کاهش حمایت از جنگ در اروپا و ایالات متحده است و قانون‌گذاران جمهوری‌خواه در واشنگتن که سال گذشته کنترل مجلس نمایندگان را به دست آوردند، مخالفت فزاینده‌ای را با ادامه کمک به کی‌یف اعلام کردند.