«شرق» از سفر هیئت حماس به عربستان گزارش می‌دهد
شکاف یا توازن‌بخشی؟
احیای روابط ایران و عربستان به‌مثابه موتور محرکه دور تازه‌ای از تحرکات و تحولات کم‌سابقه در منطقه غرب آسیا عمل می‌کند. در‌این‌میان سعودی‌ها با شتاب فراوان سیاست تنش‌زدایی را در دستور کار دارند.
احیای روابط ایران و عربستان به‌مثابه موتور محرکه دور تازه‌ای از تحرکات و تحولات کم‌سابقه در منطقه غرب آسیا عمل می‌کند. در‌این‌میان سعودی‌ها با شتاب فراوان سیاست تنش‌زدایی را در دستور کار دارند. هم‌زمان با حضور هیئت فنی عربستان در تهران برای بازگشایی مجدد سفارتخانه و کنسولگری این کشور در مشهد، هیئت مذاکره‌کننده‌ای در صنعا حضور پیدا می‌کند و به فاصله اندکی شاهد دو مرحله گسترده از تبادل اسرا بین انصارالله و عربستان هستیم.
در کنار آن شهر جده در عربستان روز جمعه میزبان نشست مشورتی با حضور اعضای شورای همکاری خلیج فارس به همراه مصر، اردن و عراق بود تا درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب رایزنی کند که البته با مخالفت پنج کشور عضو اتحادیه عرب از جمله مراکش، کویت، یمن و در رأس آن قطر این مهم صورت نگرفت. با‌این‌همه بیانیه پایانی این نشست مشورتی در روز شنبه این هفته حکایت از آن دارد که ریاض به هر طریقی در تلاش است که دمشق را به خود نزدیک کند. به موازات این تحرکات دیروز یکشنبه هم هیئتی از حماس بعد از سال‌ها به عربستان سعودی سفر کرد. پیش‌تر منابع رسانه‌ای فاش کردند که قرار است هیئتی از حماس به عربستان سفر کند. به گزارش خبرگزاری فلسطینی «سما»، برخی منابع اعلام کردند هیئت حماس شامل اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس در خارج از مرزهای فلسطین، موسی ابو مرزوق، مسئول روابط بین‌الملل و زاهر جبارین، مسئول دفتر اسرا و جانبازان است. به گفته منابع مذکور، انتظار می‌رود این هیئت ضمن انجام فریضه حج عمره دیدارهای مهمی با مقامات سعودی داشته باشد و به بررسی پرونده‌های مهم دوجانبه از جمله روابط حماس و عربستان و پایان‌دادن به مسئله بازداشت‌شدگان فلسطینی در عربستان بپردازد.
موسی ابومرزوق، مسئول روابط بین‌الملل حماس قبل‌تر عنوان کرده بود که تلاش این جنبش برای بستن پرونده اختلافات با عربستان سعودی ادامه دارد و مسائل حل‌نشده در حال برچیده‌شدن است. ابومرزوق همچنین عنوان کرده بود که حماس از گفتوگو و بازگردانی روابط با عربستان به حالت عادی استقبال می‌کند؛ اما نکته حائز اهمیت اینجاست که به موازات حضور این هیئت بلندپایه حماس در عربستان، موسی ابو مرزوق اعلام کرد که «حماس بخشی از هیچ محور سیاسی یا نظامی نیست». مسئول روابط بین‌الملل حماس در توییتی نوشت: «صرف‌نظر از نام و عنوان، حماس بخشی از هیچ محور سیاسی یا نظامی نیست. ما یک جنبش مقاومت اسلامی هستیم و به دنبال ارتباط با همه در سطح منطقه و جهان هستیم و با هیچ‌کسی جز با دشمن صهیونیستی دشمنی نداریم». موسی ابومرزوق در ادامه نوشت: «از همه کسانی که از ما حمایت می‌کنند، تشکر می‌کنیم و هیچ رابطه‌ای با هیچ حزبی به قیمت یک حزب دیگر وجود ندارد».
در گزارش‌های رسانه‌های عربی و بین‌المللی معمولا «حماس» بخشی از «محور مقاومت» شامل ایران، سوریه، حزب‌الله و جنبش جهاد اسلامی قلمداد می‌شود؛ اما این جنبش بارها اعلام کرده که به دنبال روابط با همه قدرت‌های منطقه و جهان است. از این منظر توییت ابومرزوق هم‌زمان با انجام سفر هیئت حماس به عربستان می‌تواند شائبه گسل سیاسی با تهران را به ذهن متبادر کند؛ کمااینکه جواد ملکیان در گفتوگو با «شرق» از «شکاف» می‌گوید؛ اما علی لقمانی برخلاف او معتقد است این دست موضع‌گیری‌ها و توییت‌زنی‌های مقامات حماس بیشتر «با هدف توازن‌بخشی بین تهران و ریاض» از سوی اعضای این جنبش صورت گرفته است؛ چرا‌که او تأکید دارد توییت ابومرزوق و جملات و عبارات به کار رفته او لزوما به معنای شکاف حماس با محور مقاومت ایرانی نیست. این کارشناس حوزه بین‌الملل در تبیین چرایی عدم شکاف حماس با محور مقاومت به این نکته اشاره دارد که این جنبش قبل‌تر تجربه گسل با تهران در آغاز جنگ سوریه را دارد که چالش‌هایی را برایش ایجاد کرد؛ به‌همین‌دلیل حماس به سمت تکرار این گسل نمی‌رود. با این حال جواد ملکیان برخلاف گفته‌های لقمانی تأکید دارد زمانی که حماس تجربه یک بار شکاف سیاسی و دورزدن ایران را در جنگ سوریه دارد، نشان می‌دهد حماس پتانسیل تکرار این شکاف را هم خواهد داشت. ملکیان مؤید این موضوع را توافق ایران و عربستان و احیای مناسبات دوجانبه می‌داند؛ چرا‌که از نگاه این کارشناس با وجود ازسرگیری مناسبات تهران و ریاض هنوز چالش‌ها و مشکلات بین دو طرف به قوت خود باقی است؛ بنابراین احتمال وزن‌کشی منطقه‌ای وجود دارد. همچنان که این تحلیلگر متذکر می‌شود که سعودی‌ها سعی دارند با بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب در مسیر ایجاد شکاف بین دمشق و تهران گام بردارند. در مقابل علی لقمانی فضای فعلی ناشی از احیای روابط ایران و عربستان را به طور کلی با اقتضائات سیاسی و امنیتی سال ۲۰۱۱ و آغاز جنگ سوریه متفاوت می‌داند. با این خوانش، تحلیلگر حوزه بین‌الملل یادآور می‌شود اکنون همه طرف‌ها، چه تهران، چه ریاض، چه دمشق و... از جنگ نیابتی و فرسایشی‌شدن تقابل در منطقه خسته شده‌اند. علی لقمانی در ادامه گفت‌وگوی خود با «شرق» دوباره به موضوع حماس بازمی‌گردد و ضمن اذعان بر این نکته که این جنبش فلسطینی به برقراری روابط با دو قطب جهان اسلام یعنی ایران و عربستان سعودی به طور هم‌زمان نیاز دارد، یادآور می‌شود که با قدرت‌گیری مجدد بی‌بی و روی‌کارآمدن افراطی‌ترین کابینه تاریخ اسرائیل، یقینا تمام جریان‌های مقاومت فلسطینی و به طور اخص حماس بیش از هر زمان دیگری سعی دارند تمام ابزارها و امکانات لازم را به کار گیرند تا حمایتی همه‌جانبه و متوازن را از سوی همه کشورهای جهان اسلام و جهان عرب داشته باشند. با این نگرش، کارشناس حوزه بین‌الملل بدیهی می‌دانند که مقامات حماس برای کسب رضایت عربستان موضع‌گیری‌هایی نظیر این را که حماس عضو هیچ محوری نیست، مطرح کنند.
پیرو ارزیابی علی لقمانی از ریل‌گذاری حماس برای کسب حمایت هم‌زمان ایران و عربستان، رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی حماس هم تأکید کرد که جنبش متبوعش برای تعامل با تحولات راهبردی داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی سعی دارد در سه جهت حرکت کند. اسماعیل هنیه شنبه در ضیافت افطار حماس در دوحه با حضور سفرای حدود ۳۰ کشور اسلامی و عربی و برخی کشورهای خارجی دوست، این سه محور را مشتمل بر آمادگی دائمی برای رویارویی، تحقق وحدت ملی حقیقی در فلسطین و نهایتا تقویت همکاری و مشورت با کشورهای اسلامی و عربی و آزادگان جهان دانست. افزون بر اینها زیاد النخاله، دبیر کل جنبش جهاد اسلامی، در رأس یک هیئت فلسطینی در یک سفر رسمی که طی دهه‌های اخیر برای اولین‌بار است که انجام می‌شود، روز چهارشنبه وارد عراق شد و با چند نفر از سران و مقامات عراق از جمله رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر این کشور دیدار کرد. علی لقمانی از منظر دیگری هم سفر هیئت حماس به عربستان را ارزیابی می‌کند و به «شرق» از تلاش ریاض در راستای تعامل و هماهنگی هرچه بیشتر جریان‌های فلسطینی می‌گوید. به‌ویژه آنکه سفر هیئت حماس به ریاض با حضور محمود عباس هم‌زمان شده است. اشاره این کارشناس به سفر دیروز رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین به عربستان سعودی است. آن‌طورکه وبگاه روزنامه «العربی الجدید» به نقل از برخی منابع آگاه خبر داده است، محمود عباس دیروز یکشنبه هم‌زمان با سفر هیئتی بلندپایه از جنبش حماس به عربستان، وارد این کشور شد. طبق این گزارش گفته می‌شود که سفر عباس به ریاض تا ۱۹ آوریل ادامه خواهد داشت و «حسین الشیخ»، دبیر کل کمیته اجرائی سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) و «ماجد فرج»، رئیس دستگاه اطلاعات فلسطین او را در این سفر همراهی می‌کنند.البته عربستان سعودی حدود دو هفته پیش از عباس برای حضور در یک ضیافت افطار دعوت به عمل آورده بود. این در حالی است که در ماه دسامبر گذشته، در جریان حضور او در نشست سران کشورهای عربی و چین که در عربستان برگزار شد، او موفق به دیدار با هیچ مقام رسمی سعودی نشده بود.
تل‌آویو نگران از تبعات سفر هیئت حماس به ریاض
سفر اعلام‌شده دیروز (یکشنبه) هیئتی از جنبش حماس به سرپرستی و ریاست اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی این جنبش به شهر ریاض، پایتخت عربستان نگرانی محافل رسانه‌ای اسرائیلی را به همراه داشته است. در‌این‌باره شبکه تلویزیونی «آی۲۴نیوز» اسرائیل، روز شنبه در گزارشی سفر هیئت حماس به ریاض را شکست دیپلماسی اسرائیل و شکست پروژه عادی‌سازی روابط با اعراب ارزیابی کرد.
این گزارش درباره سفر اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس به عربستان گفت: «اسرائیل نگران این دیدار است و سفر هیئت حماس به ریاض نشان می‌دهد که سعودی‌ها از سیاست‌های کابینه حاکم (بر رژیم صهیونیستی) راضی نیستند». این رسانه اسرائیلی درباره اهداف سفر هیئت حماس نیز اعلام کرد: «هیئت حماس با این سفر قصد دارد ریاض را به حمایت بیشتر از آرمان فلسطین ترغیب کند». شبکه تلویزیونی اسرائیلی «آی۲۴نیوز»، حضور هیئت حماس در قطر پیش از سفر به عربستان را یادآور شد و گفت: «هنیه در دیدار با سفرای کشورهای عربی و اسلامی در قطر، هتک حرمت مسجدالاقصی در ماه رمضان امسال را اعلام جنگ علیه تمام اعراب و مسلمانان اعلام کرد. این موضع‌گیری نشان می‌دهد که او قصد دارد از تحولات اخیر برای تضعیف معاهده (سازش موسوم به) ابراهیم (پروژه عادی‌سازی روابط اسرائیل و دولت‌های عرب) استفاده کند». این رسانه صهیونیستی با بیان اینکه هدف سفر هیئت حماس به ریاض و دوحه، انزوای دیپلماتیک بیشتر برای اسرائیل است، افزود: «سفر هیئت حماس ضربه‌ای به دیپلماسی تل‌آویو در آسیای غربی است».
با توجه به این ارزیابی‌ها، جواد ملکیان اعتقاد دارد که سفر هیئت حماس به عربستان سعودی لزوما به معنای کنار گذاشته‌شدن طرح عادی‌سازی روابط از سوی ریاض با تل‌آویو نخواهد بود؛ چون از منظر این تحلیلگر، سعودی‌ها سعی دارند با برقراری روابط سیاسی و دیپلماتیک با جریان‌های فلسطینی وزن و چانه‌زنی خود را در عادی‌سازی روابط با اسرائیل تا جایی بالا ببرند که امتیازات مدنظر خود را کسب کنند. با این حال علی لقمانی تحلیلی کاملا متفاوت دارد و بر این باور است که در شرایط کنونی مجموعه اقدامات، جنایات و تجاوزات نتانیاهو و برخی چهره‌های افراطی کابینه‌اش مانند بن گویر عملا باعث شده است کشورهای جهان اسلام و جهان عرب که قبلا در شکاف سیاسی با جریان‌های مقاومت فلسطینی بوده‌اند، اکنون به سمت پرکردن این شکاف بروند.
