نگاهی دوباره به طرح‌های اقتصادی تهران و کاراکاس و نتایج آن که شرایط مطلوب و مشخصی را نشان نمی‌دهند
پوچ‌بازی در ونزوئلا
گسترش تجارت با ونزوئلا، کشوری فقیر در قاره آمریکا که گرفتار بالاترین نرخ تورم در جهان است، بارها از پشت تریبون‌های کابینه سیزدهم شنیده شد تا آنجا که گفته می‌شد ایران با وجود تداوم تحریم‌ها، توانسته سال گذشته صادرات خود به ونزوئلا را به رقم حیرت‌انگیز سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار ارتقا دهد؛ اما اکنون گزارش‌های دیگری منتشر شده است، گزارش‌هایی که براساس آن ظاهرا نه پالایشگاه‌های فراسرزمینی به جایی رسیده است و نه کشت فراسرزمینی در ونزوئلا. از آن سو فعالان حمل‌ونقل هم می‌گویند که هر سه یا چهار ماه یک کشتی به سمت ونزوئلا حرکت می‌کند و معمولا هم امکان دریافت پول صادرات نیست و از آن سو ونزوئلا هم کالای خاصی برای تهاتر با ایران ندارد.
مهفام سلیمان‌بیگی: گسترش تجارت با ونزوئلا، کشوری فقیر در قاره آمریکا که گرفتار بالاترین نرخ تورم در جهان است، بارها از پشت تریبون‌های کابینه سیزدهم شنیده شد تا آنجا که گفته می‌شد ایران با وجود تداوم تحریم‌ها، توانسته سال گذشته صادرات خود به ونزوئلا را به رقم حیرت‌انگیز سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار ارتقا دهد؛ اما اکنون گزارش‌های دیگری منتشر شده است، گزارش‌هایی که براساس آن ظاهرا نه پالایشگاه‌های فراسرزمینی به جایی رسیده است و نه کشت فراسرزمینی در ونزوئلا. از آن سو فعالان حمل‌ونقل هم می‌گویند که هر سه یا چهار ماه یک کشتی به سمت ونزوئلا حرکت می‌کند و معمولا هم امکان دریافت پول صادرات نیست و از آن سو ونزوئلا هم کالای خاصی برای تهاتر با ایران ندارد.
هر 4 ماه یک کشتی به ونزوئلا می‌رود
درحالی‌که هر روز یک خبر جدید از پیشرفت ارتباط اقتصادی و رشد تجارت ایران و ونزوئلا روی خروجی برخی رسانه‌های داخلی قرار می‌گیرد، مسعود دانشمند، عضو هیئت‌مدیره کانون مؤسسات حمل‌ونقل، در اظهارنظری خبر می‌دهد که ایران پولی بابت فروش کالا به ونزوئلا دریافت نمی‌کند.
او درباره آخرین وضعیت نقل و انتقال بار بین ایران و ونزوئلا به ایلنا گفته: «پولی بابت فروش کالا به ونزوئلا دریافت نمی‌کنیم و معاملات تهاتر هستند، حال اینکه ونزوئلا کالایی برای تهاتر با ایران ندارد و تقریبا کشتی‌ها یک سر خالی برمی‌گردند». همچنین طبق اظهارات او اصلا خط منظمی با ونزوئلا برقرار نمی‌شود، چراکه حجم بار دو کشور زیاد نیست و در سال فقط سه نوبت بار جابه‌جا می‌شود. حدودا هر سه یا چهار ماه یک کشتی تجاری می‌تواند از بنادر ایران به سمت ونزوئلا حرکت کند و صاحب کالا اگر به این کشتی نرسد باید چهار ماه منتظر کشتی بعدی بماند و به طور قطع تا چهار ماه آینده بازار هدف را از دست می‌دهد.
عضو هیئت‌مدیره کانون مؤسسات حمل‌ونقل همچنین گفته است که ایران سرمایه‌اش در ونزوئلا را به جای ایجاد کارخانه، صرف خانه‌سازی کرده است. او با بیان اینکه احداث کارخانه در ونزوئلا نیاز به سرمایه‌گذاری و زمان دارد، ولی سرمایه‌ای برای احداث این کارخانه‌ها وجود ندارد، توضیح داده است: «در حالی که ایران می‌توانست در احداث کارخانه‌های روغن‌کشی در ونزوئلا سرمایه‌گذاری کند اما در حوزه خانه‌سازی سرمایه‌گذاری کرد که البته از این سرمایه‌گذاری هم راضی نبودند. در بخش دیگر شرکت اتکا نسبت به بازگشایی فروشگاه‌ها اقدام کردند با این هدف که کالاهای این فروشگاه‌ها را از ایران تأمین کنند، اما وقتی قفسه‌های این فروشگاه خالی می‌شود کشتی وجود ندارد که به سرعت از ایران کالا را به فروشگاه‌های اتکا در ونزوئلا برساند و تردد هر چهار ماه یک بار کشتی در این مسیر مدت‌زمان طولانی می‌خواهد و در این مدت هم این قفسه‌ها خالی می‌مانند».
با این حال آن‌گونه که از اخبار این روزها برمی‌آید تجارت و سرمایه‌گذاری ایران و ونزوئلا تنها شعار توخالی بوده است.
پالایشگاه فراسرزمینی؛ به اخبار محدود شد
به‌تازگی بلومبرگ خبر داده است که همه پالایشگاه‌های ونزوئلا به جز یکی از واحدهای کوچک تولید بنزین پالایشگاه پورتولاکروز از کار افتاده‌اند. با انتشار این خبر تحلیلگر دویچه‌وله در تحلیلی ادعا می‌کند که متخصصان اعزامی ایران عامل اصلی از مدار خارج‌شدن پالایشگاه‌های ونزوئلا هستند اما فارس در گفت‌وگو با فرهاد احمدی، مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران، بلافاصله این مسئله را تکذیب کرد. احمدی در این گفت‌وگو با اشاره به آخرین وضعیت پروژه‌های ایران در پالایشگاه‌های ونزوئلا گفت که ادعای از مدار خارج‌شدن پالایشگاه‌های ونزوئلا به دلیل حضور ایران کاملا کذب است، چراکه ونزوئلا شش پالایشگاه دارد و تعاملات ایران با ونزوئلا فقط محدود به دو پالایشگاه است؛ در پالایشگاه ال‌پالیتو هنوز ایران وارد مرحله تعمیرات اساسی نشده و در پالایشگاه پاراگوانا نیز هنوز قراردادی امضا نشده است که مقصر آنها ایران باشد. طبق گفته او اولین پروژه در پالایشگاه‌های ونزوئلا، مربوط به پالایشگاه 140 هزار بشکه‌ای ال‌پالیتو بوده که تاکنون تنها 73 درصد آن پیش رفته و ایران هنوز وارد تعمیرات اساسی آن نشده است.
او تأکید کرده بود تا آنجایی که او اطلاع دارد، این پالایشگاه در مدار تولید است و فقط شاید توقفی کوتاه برای انجام برخی تعمیرات داشته باشد که آن هم ربطی به پروژه ایران ندارد. پروژه پالایشگاه پاراگوانا هم طبق اظهارات او به هلدینگ خلیج فارس سپرده شده و هنوز حتی به مرحله انعقاد قرارداد هم نرسیده است.
با این حال شاید بد نباشد که نگاهی به اخبار گذشته بیندازیم. طبق گزارش تارنمای شرکت ملی پالایش و پخش نفت ایران، قرارداد 100 میلیون یورویی بازسازی و راه‌اندازی پالایشگاه ال پالیتو در ونزوئلا در سفر وزیر نفت و در اردیبهشت سال گذشته به این کشور منعقد شد. 22 خرداد سال 1402 هم ایرنا، به نقل از رویترز از راه‌اندازی دوباره عملیات پالایشگاه ال پالیتو توسط شرکت نفت دولتی ونزوئلا با مشارکت ایران خبر داد.
در متن این خبر آمده بود که ایران به دولت نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا، سوخت و رقیق‌کننده‌ها برای تبدیل نفت خام فوق‌سنگین خود به انواع صادراتی عرضه کرده است و از سال ۲۰۲۰ هم قطعاتی را برای تعمیر مدار پالایش ونزوئلا تأمین می‌کند. دومین پروژه پالایشگاهی ایران در ونزوئلا هم که پالایشگاه پاراگواناست، مدت‌هاست تیتر رسانه‌های داخلی است.
پروژه‌ای با ارزش 460 میلیون دلار که منبع اعلام آن رویترز بود. بهمن سال گذشته رویترز، به نقل از منابع مطلع اعلام کرد که شرکت‌های دولتی ایران و ونزوئلا در هفته‌های آینده بازسازی 100 روزه بزرگ‌ترین مجتمع پالایشی این کشور آمریکای جنوبی را برای بازگرداندن ظرفیت تقطیر خام آن آغاز خواهند کرد.
حالا اما با وجود گذشت شش ماه از جنجال خبری رسانه‌های نزدیک به دولت درباره این پروژه، مقامات دولتی به طور کلی وجود این پروژه‌های پالایشگاهی را منکر شده و می‌گویند هنوز برای آن قراردادی هم منعقد نشده است!
ماجرا اینجا تمام نمی‌شود و ایران در سال 1399 هم اقدام به تعمیر پالایشگاه ال‌پالیتو کرد اما ظاهرا موفقیت‌آمیز نبوده است. هم‌زمان کاردون دومین پالایشگاه بزرگ نفتی ونزوئلا را در دست تعمیر داشت اما این پالایشگاه هم یک ماه پس از تعمیر و راه‌اندازی آتش گرفت و برخی رسانه‌ها خبر دادند که نهایتا ونزوئلا مجبور شد برای تعمیر آن دست‌به‌دامان چین و روسیه شود.
حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی ایران، درباره جزئیات این ماجرا اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. او در گفت‌وگو با «شرق» توضیح می‌دهد: «رسانه‌ای نوشته که ایران در هشت کشور پالایشگاه‌های فراسرزمینی دارد که دو تا از آنها در ونزوئلاست. در این اخبار معمولا اطلاعات کاملی نیست چون ممکن است قرارداد ما صرفا در حد تعمیرات یا تأمین خوراک باشد و به این معنا نیست که ما صاحب پالایشگاه شده‌ایم. هرچند از سال گذشته وزارت نفت به طور جدی به سمت پالایشگاه‌های ونزوئلا رفت که اولی ال‌پالیتو و دومی کاردون بود اما واقعا مشخص نیست کدام اخبار درباره این پالایشگاه‌ها صحیح است چون وزارت نفت، اطلاعات کاملی در این زمینه منتشر نمی‌کند. با این حال حجم روابط تجاری ایران و ونزوئلا نشان می‌دهد پیش‌بینی‌ها درباره ارسال 100 بشکه به ال‌پالیتو و 150 بشکه به کاردون تحقق پیدا نکرده است. چون اگر این‌گونه باشد حجم روابط تجاری دو کشور باید خیلی بیشتر از این باشد».
او ادامه می‌دهد: «من خبر ازکارافتادن پالایشگاه‌های ونزوئلا را برای سفیر ایران در ونزوئلا فرستادم و او تکذیب کرد. به گفته او هیچ مشکلی رخ نداده، ما در حال کار در پالایشگاه‌های ونزوئلا هستیم و اتفاقی هم نیفتاده است. با این حال من امیدوار هستم وزارت نفت در این زمینه اطلاع‌رسانی کامل داشته باشد تا تمام ابهامات مطرح‌شده برطرف شود»
حسینی همچنین می‌گوید: «انتقال پول از ونزوئلا همواره با حرف‌و‌حدیث همراه بوده، حتی پالایشگاه‌هایشان وقتی از ما خوراک می‌گرفتند پرداخت‌هایشان شش‌ماهه بود».
کشت فراسرزمینی در حد حرف باقی ماند
در کنار پالایشگاه فراسرزمینی، کشت فراسرزمینی در ونزوئلا هم اتفاق دیگری بود که از سمت کابینه سیزدهم بارها شنیده شد. هرچند اخبار منتشرشده در این زمینه حاکی از آن است که از سال 96 تاکنون برای توسعه کشت فراسرزمینی با 28 کشور جهان قرارداد بسته شده، اما از گفته‌های علی رضوانی‌زاده، عضو هیئت‌مدیره انجمن کشت فراسرزمینی، این‌گونه برمی‌آید که کشت فراسرزمینی در ونزوئلا هم وضعیت مبهمی مثل پالایشگاه‌های فراسرزمینی در این کشور دارد.
او به «شرق» توضیح می‌دهد: «که وعده‌ها در این زمینه در حد حرف بوده است و در سه، چهار هفته گذشته هم تلاش بر این بوده است که نقشه راهی با مشورت بخش خصوصی تدوین کنند».
رضوانی‌زاده تأکید می‌کند که «همکاری اقتصادی ایران و ونزوئلا بیشتر در دست شرکت‌های خصولتی است نه خصوصی‌ها».
او همچنین تذکر می‌دهد که گرچه اندر خم یک کوچه کشت فراسرزمینی مانده‌ایم، اما رقبا یعنی کشورهای دیگر به سرعت نور در حال حرکت در این زمینه هستند و این موجب شده شرایط سرمایه‌گذاری سخت‌تر شود و قیمت زمین‌ها رو به افزایش باشد.
رضوانی‌زاده در ادامه تأکید دارد که برخی زیرساخت‌ها باید بین ایران و ونزوئلا مورد توافق واقع شود تا سرمایه‌گذار ایرانی با امنیت خاطر بتواند سرمایه‌گذاری کند. اگر این اتفاق بیفتد می‌شود بسیاری از سرمایه‌ها را که تبدیل به خانه در امارات و ترکیه می‌شود، در کشور نگه داریم و آنها هم بتوانند به بهره‌برداری مطلوب برسند.
