بی‌توجهی دوباره مجلس به خاک کشاورزی
نقدی بر طرح پیشنهادی «ساماندهی ساخت‌وساز در محدوده حریم روستاها و مقابله با زمین‌خواری»
رئیس سابق سازمان محیط زیست می‌گفت ما در جنگ از مرزهای‌مان عقب ننشستیم، ولی از داخل کشور را کوچک کردیم. با تخریب مراتع و خاک مولد و مرغوب، بازدهی این خاک پایین آمده و شاید باز هم پایین بیاید و به قول آن مسئول سابق ظرفیت آن کوچک‌تر شود. تخریب خاک کشاورزی یک معضل مشترک جهان امروز است؛ تا جایی که سخن از «انقراض خاک کشاورزی» به میان آمده.
فرشید سامانپور: رئیس سابق سازمان محیط زیست می‌گفت ما در جنگ از مرزهای‌مان عقب ننشستیم، ولی از داخل کشور را کوچک کردیم. با تخریب مراتع و خاک مولد و مرغوب، بازدهی این خاک پایین آمده و شاید باز هم پایین بیاید و به قول آن مسئول سابق ظرفیت آن کوچک‌تر شود. تخریب خاک کشاورزی یک معضل مشترک جهان امروز است؛ تا جایی که سخن از «انقراض خاک کشاورزی» به میان آمده. متأسفانه ایران یکی از پیشگامان تخریب خاک کشاورزی است و با سرعتی بسیار بالاتر از متوسط جهانی مشغول انقراض خاک مولد است. وزیر سابق کشاورزی در جلسه‌ای می‌گفتند که همین حالا بهترین زمین‌های کشاورزی ایران (عمدتا با ساخت‌وساز) از بین رفته‌اند. نیاز به دلیل علمی نیست. کافی است قیمت گوشت و مرغ و برنج را در بازار رصد کنید تا نشانه‌ای از قیمت احتمالی نان و سیب‌زمینی و پیاز و... در آینده نه‌چندان دور بیابید. بنا بر شواهد با همه پیشرفت‌ها در مکانیزه‌کردن کشاورزی، تولید عمده محصولات کشاورزی و دامی در کشور بسیار پایین‌تر از زمانی است که جمعیت کشور کمتر از نصف حالا بوده است.
متأسفانه نمایندگان بیشتر ادوار مجلس به این موضوع کم‌توجه بودند؛ ولی از این نظر مجلس یازدهم احتمالا رکورد زده باشد. تصویب طرح‌های ضدقانون و اصرار بر تسریع تصویب آنها با قید فوریت و با نادیده‌گرفتن نظر نمایندگان و کمیسیون‌های تخصصی بارها مورد اعتراض نمایندگان همین مجلس بوده و هست. یک نمونه قانون «جهش تولید مسکن» بود که حتی پس از مقاومت‌های چندباره مرکز پژوهش‌های مجلس و شورای نگهبان، نهادها و برنامه‌های بسیار مهمی را از شورای عالی شهرسازی و معماری تا برنامه آمایش سرزمین دور می‌زند. اگر زمان تصویب آن قانون دوفوریتی، کارشناسان بارها و بارها ضعف این قانون را پیش‌بینی کرده بودند، امروز فقط کافی است روال اجرای آن و اثر منفی آن بر ساخت‌وساز خصوصی و قیمت مسکن را دید؛ اما نکته اینجاست که یک بخش از آن قانون ضعیف سر موقع و شاید حتی پیش از موعد اجرا شد: تملک و تغییر کاربری زمین‌های ملی! شیوه و محل تملک زمین خیلی سریع و تقریبا مخفی و غیرعلنی انجام می‌شد؛ چراکه نهادهای ناظر دور زده شده بودند. ناگفته پیداست که وقتی این تغییر کاربری و الحاق گسترده به سطح شهر و شهرستان برسد، چه زمینه‌هایی برای سوءاستفاده فراهم خواهد کرد. رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس هم چندی پیش بر وجود شواهدی از جهت‌دهی ذی‌نفعان خاص به امر تملک زمین پرده برداشت. این بار نمایندگان باز با قید دو فوریت زمین‌های بارور روستایی را با طرح دیگری نشانه گرفته بودند که باز هم بیش از قانون، ضدقانون بود. یکی از نمایندگان باسابقه مجلس در مخالفت با این طرح آن را لغوکننده چندین قانون مهم بالادستی عنوان کرد. بنا بر متن پیش‌نویس موجود در وبگاه مرکز پژوهش‌های مجلس، این طرح هم نهادهای مهمی مانند کمیسیون ماده 1 قانون حفظ اراضی کشاورزی و برنامه آمایش سرزمین و... را دور می‌زد و کمیسیونی محلی و عمدتا غیرتخصصی را به جای آنها و مقامات قضائی می‌نشاند که به صلاحدید خود عمل کنند. و همه می‌دانیم که ادارات و مقامات محلی تا چه اندازه متأثر از روابط قومی و محلی و خویشاوندی پیرامون خود هستند. طرح، همچنین محدوده‌ای را بدون هیچ قید و شرطی تعیین می‌کرد که خود باعث انواع تداخلات با منابع طبیعی و حریم شهرها و روستاهای مجاور و مشکلات حقوقی عدیده می‌شد. خوشبختانه این بار نمایندگان دو‌فوریت را نپذیرفتند و یک‌فوریت هم به شکل ناپلئونی تصویب شد. احتمال پذیرش آن از طرف شورای نگهبان به این شکل فعلی که مغایر با اصول 40 و 50 و بندهایی از اصول 3 و 43 به دلیل هزینه‌های زیاد مسائل جنبی و حقوقی آن با اصل 75 قانون اساسی و قوانین مهم بالادستی و اصول اقتصاد مقاومتی و راهبردهای اساسی کشور در حوزه کشاورزی و محیط زیست است نیز بسیار بعید است. از این دست طرح‌ها پیش‌تر هم با اتلاف وقت مجلس ارائه و رد شده است. امیدواریم که نگرانی چندانی از این بابت در میان نباشد.
پرسش این است که چرا بخشی از نمایندگان این مجلس و دیگر ادوار آن این‌قدر طبیعت‌ستیز و تسهیلگر تخریب خاک شده‌اند و با هر ابزاری می‌خواهند این صفت را بر کلیت مجلس تحمیل کنند؟ عنوان طرح پیشنهادی به شکل متناقضی است؛ «ساماندهی ساخت‌وساز در محدوده حریم روستاها و مقابله با زمین‌خواری»؛ ولی نمایندگان موافق بیشتر از لزوم تسهیل ساخت‌وساز در زمین‌های کشاورزی صحبت می‌کنند تا مقابله با زمین‌خواری! یکی از آنان ساخت‌وساز در پیرامون روستا را با کمبود آب در مناطق جنوبی کشور توجیه می‌کند و تعیین محدوده را عامل گرانی زمین در روستا می‌داند. از این توجیهات تکراری خسته شده‌ایم و پاسخ‌گفتن به آنها دیگر اتلاف وقت محض است. پاسخ‌های بهتر و کامل‌تر را مرکز پژوهش‌های همان مجلس بارها و بارها داده و می‌دهد، اگر قرار بر حل مشکل باشد. دیگر هر کودکی می‌داند که مرغوب‌ترین خاک کشاورزی در حریم بلافصل شهرها و روستاهاست و کم‌آبی قرار نیست ابدی باشد و انسان توان جایگزینی خاک نابوده‌شده را ندارد. دلیل گرانی زمین هم بی‌عملی دولت در کنترل تقاضا و عدم اعمال و اجرای سیاست‌های مالیاتی است. ولی آقایان و خانم‌ها به‌جای حل مسئله از همان مسائل برای توجیه منافع خاص استفاده می‌کنند؛ به‌ویژه حالا که در آستانه انتخابات و فصل جمع‌آوری رأی و حمایت انتخاباتی است. اتفاقا نمایندگان استان‌های سرسبز پای کار هستند؛ پنج نفر از هفت نماینده گلستان و شش نفر از 13 نماینده گیلان. تنها چهار نفر از 44 امضاکننده متعلق به استان‌هایی‌اند که به گفته همان نماینده غیرمتخصص گرفتار خشک‌سالی‌اند و امکان کشت در برخی از زمین‌های‌شان را ندارند.
از 22 عضو کمیسیون کشاورزی تنها شش نفر این طرح را امضا کرده‌اند که البته یکی از آنان هم در مخالفت یا این طرح سخن گفت! مگر این طرح تخصصی کشاورزی نیست که 38 نفر از امضاکنندگان آن از کمیسیون‌های دیگر هستند؟ چه اصراری بر فوریت پشت فوریت و دورزدن کمیسیون‌های مجلس است؟ چه عجله‌ای برای تخریب و قطعه‌قطعه کردن و فروش خاک کشاورزی است؟ این نمایندگان کم‌تعداد چرا به‌جای طرح فوریت‌های کاذب و تعویق برنامه‌های اصلی مجلس، در فکر اصلاح این اقتصاد خام‌خوار نیستند که با این قوانین شبیه به کسی می‌شود که کبد و کلیه‌اش را می‌فروشد تا جیبش را پر کند. تا کی می‌شود شاخص‌های اقتصادی را به زور خام‌فروشی و بهره‌کشی از منابع تجدید‌ناپذیر ارتقا داد تا اقلیتی را به ثروت و دولت رساند؟ اگر نگران روستاییان زحمتکش و شریف هستید، چرا جلوی دلالی ملک و ساخت بی‌رویه ویلاهای یک‌بار‌مصرف را نمی‌گیرید که روستاییان را در ملک خودشان تبدیل به شهروند درجه دو کرده و نظام خان‌خانی را احیا می‌کند؟ چرا از این ویلاسازی که امروز به جان امنیت غذایی کشور افتاده و از احتکار زمین‌های کشاورزی و مسکونی روستایی مالیات اخذ نمی‌کنید؟ اگر نمی‌کنید، دست‌کم راه سوءاستفاده را از این که هست، بازتر نکنید. حتی در روز اخذ رأی اعتماد وزیر جدید کشاورزی، نماینده‌ای به وزیر هنوز بر سر کار نیامده، هشدار می‌دهد که مبادا ویلاهای غیرقانونی قلع‌وقمع شوند.
همان‌گونه که گفتیم، این بار احتمالا تیر این اقلیت به نشانه مدنظرشان نخواهد رسید؛ اما هر نتیجه‌ای که حاصل بشود، نمایندگانی که مجلس خود را انقلابی می‌دانند، با عرضه و حمایت از چنین طرح‌هایی مسئولیتی همیشگی خواهند داشت. امروز عملکرد و گفتار نمایندگان جلوی چشم است و نمایندگانی که از شنیدن مشورت و نظرات تخصصی بازوهای علمی مجلس شانه خالی می‌کنند، با تصویب و حمایت از چنین طرح‌هایی مدیون خون کسانی خواهند بود که این خاک را از گزند اشغالگران بعثی حفظ کردند. آن خاکی که این‌همه شعارش را می‌دهید، همین خاکی است که امروز قصد تخریب و عرضه‌اش را در بازار دارید.
