کدام نیروگاه‌‏ها مازوت می‏‌سوزانند؟

زینب رحیمی: در چنین وضعی انتظار رفع آلودگی هوا را نداشته باشید؛ هفت میلیون خودروی فرسوده و 10‌ونیم میلیون موتورسیکلت فرسوده در شهرهای ایران تردد می‌‌کنند. با وجود این سال قبل فقط 15 هزار خودروی فرسوده از رده خارج شده است، همچنین در سه سال گذشته فقط 50 هزار خودروی فرسوده اسقاط شده است. کیفیت سوخت اعم از بنزین، گازوئیل و مازوت هم همچنان در هاله ابهام است.

نیمه دوم پاییز هرسال برای کلان‌شهرهای ایران به‌ویژه تهران، اصفهان، البرز و اراک ارمغانی ندارد جز تاریکی، آسمان تیره و دودزده. وضع آلودگی هوا هرسال بدتر می‌شود اما تاکنون هیچ دولتی حاضر نشده قدمی برای رفع این بحران قابل‌حل بردارد. بلندترین گام، تصویب قانون هوای پاک بود که در سال 96 برداشته شد با این وجود با گذشت پنج سال از وضع این قانون، همچنان نهادهای دولتی از اجرای آن طفره می‌‌روند.

در شهری مثل تهران منابع متحرک یعنی انواع خودروها و موتورسیکلت‌‌ها بالاترین سهم را در تولید و انتشار آلودگی هوا دارند؛ یعنی با نوسازی ناوگان فرسوده می‌توان بزرگ‌‌ترین گام را برای کاهش آلودگی هوا برداشت اما وزارت صنعت، خودروسازها و شرکت‌های موتورسیکلت‎‌ساز زیر بار اجرای قوانین نمی‌‌روند. سال‌‌هاست که آیین‌‌نامه و مصوبات کاهش آلودگی هوا را هر بار به بهانه‌‌ای به تعلیق و تأخیر می‌‌اندازند. وزارت نفت هم گویا نص صریح قانون را درباره تولید و توزیع بنزین، گازوئیل و مازوت استاندارد حداقل در همه کلان‌شهرها اجرا نمی‌کند. برای همین هوایی که تنفس می‌‌کنیم، به عامل مرگ خاموشمان تبدیل شده است. کلان‌شهرها در پاییز و زمستان هر‌سال با آلودگی هوا درگیرند. شرایط جوی ساکن و پدیده اینورژن یا وارونگی دما باعث تجمع آلاینده‌‌ها در سطوح پایین جو، بالارفتن شاخص کیفیت هوا و در نتیجه بروز آلودگی هوا می‌شود. داریوش گلعلیزاده رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست هم در گفت‌‌وگو با «شرق» تأکید دارد که «در چند روز گذشته کیفیت هوای شهرهای اصفهان، تهران، اهواز، مشهد و کرج در شرایط ناسالم برای همه افراد قرار گرفته بود و حتی هوای اصفهان حادتر از بقیه بود. از بین منابع مختلف انتشار آلودگی هوا، کمافی‌السابق منابع متحرک بیشترین سهم را دارند و از میان منابع متحرک هم خودروهای دیزلی بالاترین سهم را از آن خود کرده‌‌اند. از آنجا که ذرات معلق، مهم‌ترین شاخص آلودگی هوای کلان‌شهرهاست و خودروهای دیزلی، ذرات معلق بیشتری تولید می‌کنند، در نتیجه این خودروها سهم بیشتری در آلودگی هوای شهرها دارند».

 بیش از 94 درصد تولید انرژی ایران متکی به مصرف سوخت‌های فسیلی است

رئیس مرکز ملی هوا در پاسخ به این پرسش که چرا پاییز و زمستان هر سال کلان‌شهرهایی مثل تهران دچار آلودگی هوا می‌شوند، می‌‌گوید: «واقعیت این است که بارگذاری در هر پهنه‌ و منطقه‌ای حتما باید منطبق بر ظرفیت اکولوژیکی سرزمین باشد. در بحث آلودگی هوا هم باید ظرفیت تهویه هوا را در نظر بگیریم و میزان انتشار آلاینده‌ها از منابع متحرک و منابع ثابت باید به گونه‌ای باشد که اقلیم منطقه، توان و ظرفیت پالایش آن را داشته باشد. دقت کنیم که بیش از 94 درصد تولید انرژی ایران متکی به مصرف سوخت‌های فسیلی است، در نتیجه اگر مصرف این سوخت‌های فسیلی با بهترین تکنولوژی هم همراه باشد، به‌هرحال انتشار آلایندگی دارد و اگر میزان انتشار متناسب با ظرفیت تهویه‌ هوا نباشد، همین مشکلی که الان داریم کماکان دچارش خواهیم بود».

 سال 1401 تنها 15 هزار خودروی فرسوده از رده خارج شد

این کارشناس سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته منابع انتشار آلایندگی بیشتر شده است، می‌گوید: «سال گذشته حدود یک‌میلیون و 470 هزار خودروی نوشماره به تعداد خودروها اضافه شد درحالی‌که حداکثر 15 هزار خودرو را از رده خارج کردیم. با توجه به این تعداد خودرو، هم مصرف سوخت بیشتر شده و هم اینکه میزان انتشار آلاینده‌ها افزایش یافته است».

 تردد 10‌و‌نیم میلیون موتورسیکلت فرسوده

او با اشاره به تعداد خودروها و موتورسیکلت‌‌های فرسوده درحال تردد توضیح می‌دهد که «حدود شش‌و‌نیم تا هفت میلیون خودرو فرسوده در کشور داریم. همچنین از 12ونیم میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری‌شده، نزدیک به 10ونیم‌میلیون موتورسیکلت به سن فرسودگی رسیده و باید از رده خارج شود. دقت کنید که بیشتر این موتورسیکلت‌‌های فرسوده، کاربراتوری هستند که سطح انتشار آلایندگی آنها چندبرابر موتورسیکلت‌‌های

 انژکتوری است».

 بیش از 80 درصد خودروهای عمومی باید از رده خارج شود

گلعلیزاده این‌طور ادامه می‌دهد «بیش از 80 درصد خودروهای حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری و برون‌شهری (حمل‌ونقل بار و مسافر) فرسوده و در سن بالا هستند. دقت کنیم؛ تعداد و سن همه‌ این وسایل نقلیه فرسوده، هرسال رو به بالارفتن است. یعنی خودروهای فرسوده‌تر بیشتری در کشور درحال ترددند. متأسفانه در کلان‌شهرها این میزان بیشتر و این وضع بدتر است. با توجه به این وضع اگر بتوانیم خودروهای حمل‌ونقل عمومی‌ را در اولویت نوسازی قرار دهیم، به اهدافمان در کاهش آلودگی هوا بیشتر می‌رسیم. چون این خودروها پیمایش بیشتری نسبت به خودروهای شخصی دارند».

ممنوعیتی که اسقاط را زمین زد

رئیس مرکز ملی هوا می‌گوید: «طبق قانون برنامه هفتم توسعه، سالانه 500 هزار خودرو باید از رده خارج شود اما در سه سال اخیر، کمتر از 50 هزار خودرو از رده خارج شده است. در بهترین حالت، در سال 1392 معادل 330 هزار خودرو از رده خارج شد». او در پاسخ به این پرسش که چرا خودروهای فرسوده از رده خارج نمی‌شود، می‌گوید: «یکی به دلیل افزایش قیمت خودرو. برای مثال قیمت یک دستگاه پراید فرسوده حدود 90 میلیون تومان است و اگر یک نفر بخواهد خودرویش را نوسازی کند، نزدیک به 250 تا 300 میلیون تومان دیگر باید پول بدهد تا یک خودروی نو بگیرد. طبیعتا این اختلاف قیمت باید از طریق اعطای تسهیلات کم‌بهره و سایر مشوق‌ها پوشش داده شود. از سوی دیگر به دلیل ممنوعیت واردات خودرو به کشور از سال 95، موضوع از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده تقریبا مختل شده است. چون اسقاط خودروها به واردات گره خورده بود و واردکنندگان مجبور بودند در ازای واردات هر خودروی خارجی چند خودروی فرسوده را از رده خارج کنند».

 سهم خودروساز داخلی در اسقاط چیست؟

گفتنی است که بر اساس ماده 8 قانون هوای پاک مصوب سال 96، خودروساز داخلی موظف شده که در ازای تولید هر خودرو، سه خودروی فرسوده را از رده خارج کند که خودروسازان داخلی تاکنون زیر بار اجرای قانون نرفتند، برای همین اسقاط همچنان در بن‌بست مانده است. البته بنا به گفته گلعلیزاده اصلاحیه یکی از مواد قانون ساماندهی صنعت خودرو سعی دارد، این بحران را حل کند. او می‌گوید: «براساس ماده 10 قانون ساماندهی صنعت خودرو، 25 درصد از میزان تولید خودرو باید گواهی اسقاط داده شود و اگر گواهی اسقاط موجود نبود که نیست، برای اینکه اختلال در شماره‌گذاری خودروهای تولیدی پیش نیاید، باید مابازای تعهد گواهی اسقاط را ریالی بدهند که در یک صندوقی جمع‌آوری شود تا این صندوق بتواند برای از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده با اولویت موتورسیکلت و خودروهای حمل‌ونقل عمومی تسهیلات دهد. این سیاست‌گذاری اسقاط را به گردش می‌‌اندازد. اصلاحیه این ماده در مرحله تصویب است و هنوز به مرحله اجرا گذاشته نشده است. احتمالا تا یک ماه آینده این اصلاحیه بعد از تصویب در دولت به خودروسازان ابلاغ شود». دقت کنیم که خارج‌نشدن خودروهای فرسوده در سال‌های گذشته صدمه جبران‌ناپذیری به صنعت اسقاط کشور وارد کرده و باعث ورشکستگی تعدادی از سرمایه‌‌گذاران این حوزه شده که عمدتا از بخش خصوصی هستند.

 کدام نیروگاه‌‌ها مازوت می‌‌سوزانند؟

یکی از متهمان انتشار آلاینده‌ها، نیروگاه‌‌هایی هستند که در بعضی ماه‌‌های سال به دلیل کمبود گاز، مازوت می‌‌سوزانند. مصرف مازوت یا نفت سیاه در نیروگاه‌‌ها و بقیه صنایع در روزهای آلوده ممنوع است اما همچنان شبهاتی در این مورد وجود دارد. گلعلیزاده رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: «درحال‌حاضر نیروگاه‌‌های اصفهان، تهران، کرج و اراک هیچ‌کدام مازو‌ت‌ نمی‌سوزانند اما سؤال این است که اگرهیچ یک از نیروگاه‌‌ها مازوت نمی‌سوزانند؛ دلیل آلودگی هوا چیست؟ واقعیت این است که منابع انتشار آلاینده‌های قبلی به‌ویژه خودروهای فرسوده نه‌تنها کم نشده بلکه بیشتر و آلاینده‌‌تر شده‌اند، در نتیجه نیروگاه‌ها اگر مازوت بسوزانند، عامل ایجاد آلودگی هوا نیستند بلکه عامل تشدیدکننده آلودگی هوا هستند».

آلودگی هوای اصفهان در روزهای گذشته، هیچ ارتباطی به نیروگاه‌‌ها ندارد

این مقام مسئول در سازمان محیط زیست توضیح می‌دهد که «نیروگاه طوس مشهد 50 درصد گاز و 50 درصد مازوت می‌‌سوزاند. نیروگاه مفتح همدان هم مصرف مازوت دارد؛ اما نیروگاه‌‌های تهران، اصفهان، اراک و حتی نیروگاه شهید منتظر قائم در فردیس کرج الان مازوت نمی‌سوزانند. نیروگاه بعثت تهران قابلیت مصرف مازوت دارد؛ اما از سال 1391 مخزن سوخت مازوت این نیروگاه، با حکم قضائی پلمب شده است. اصفهان دو نیروگاه دارد؛ یک نیروگاه در داخل شهر احداث شده به نام نیروگاه اسلام‌آباد که کلا مازوت نمی‌سوزاند و دیگری نیروگاه شهید منتظری در شاهین‌شهر نزدیک شهر اصفهان است که آن هم از ابتدای سال تا امروز، اصلا مازوت نسوزانده است؛ یعنی آلودگی هوای اصفهان در روزهای گذشته، هیچ ارتباطی به نیروگاه‌‌ها ندارد. باوجود‌این شاخص آلودگی هوای این شهر در چند روز گذشته، به 170 ppm و شرایط ناسالم برای همه گروه‌های سنی رسید و از ابتدای امسال هوای اصفهان 26 روز هوای آلوده و ناسالم داشته است».

گلعلیزاده همچنین درباره آلودگی هوای اهواز و مصرف مازوت در نیروگاه رامین می‌گوید: «منشأ آلودگی‌ خوزستان بیشتر گردوغبار است. متأسفانه خوزستان و از‌جمله اهواز در نیمه‌ اول سال هم با مشکل آلودگی هوا البته از نوع گرد‌و‌غبار دست‌و‌پنجه نرم می‌‌کنند. منشأ غبارها، هم داخلی و هم خارجی است. اگرچه نیروگاه رامین مازوت می‌‌سوزاند؛ اما چون داخل شهر اهواز واقع نشده، نمی‌توانیم بگوییم که آلودگی خوزستان متأثر از آن بوده است».

راهکارهای کاهش آلودگی هوا

داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا در سازمان محیط زیست، درباره راهکارهای کاهش آلودگی هوا می‌گوید: «ارتقای کیفیت سوخت و توزیع سراسری آن در ایران، از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده با اولویت خودروهای عمومی و موتورسیکلت، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف انرژی مهم‌ترین راه‌‌های کاهش آلودگی هواست». او این‌طور ادامه می‌دهد که «در نیمه‌ اول امسال، 116 میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین بوده؛ یعنی بیش از ظرفیت تولید. به دلیل اینکه همواره به تأمین تقاضاها فکر کردیم؛ اما برای بهینه‌سازی مصرف هیچ ایده‌‌ای نداشتیم؛ یعنی دچار نوعی لجام‌گسیختگی در حوزه‌ انرژی هستیم و این ثابت می‌کند که سیاست‌های درستی در تأمین و مصرف سوخت وضع نشده است».

او همچنین با اشاره به توزیع بنزین یورو4 و یورو5 در تهران می‌گوید: «در استان تهران، اصفهان و آذربایجان شرقی بنزین و گازوئیل یورو4 و یورو5 توزیع می‌شود». این در حالی است که طبق قانون هوای پاک، وزارت نفت در سال 96 مکلف شده که سوخت تولیدی کشور از‌جمله بنزین، گازوئیل، مازوت و نفت سفید را مطابق با استاندارد ملی تولید و توزیع کند. سازمان حفاظت محیط زیست هم مکلف شده که از تولید سوخت غیراستاندارد جلوگیری کند. البته در سال‌های گذشته وزارت نفت در این زمینه شفافیت کافی نداشته است تا بدانیم در هر‌یک از شهرها، هریک از انواع سوخت با چه سطحی از کیفیت توزیع می‌شود، با اینکه وزارت نفت، سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت محیط زیست موظف هستند در این زمینه هر شش ماه یک بار گزارش عملکرد خود را منتشر کنند؛ اما به نظر می‌‌رسد کیفیت سوخت جزء مسائل محرمانه این سازمان‌ها شده است. دقت کنیم در سال‌های گذشته تعدادی از مدیران سابق سازمان محیط زیست درباره توزیع سوخت بی‌کیفیت و حاوی گوگرد بالا در بعضی شهرها هشدار داده بودند.

در ادامه این گفت‌‌وگو گلعلیزاده درباره چرایی اجرانشدن قانون هوای پاک و آیین‌‌نامه‌‌های کاهش آلودگی هوا می‌گوید: «متأسفانه با مشکل انباشت تکالیف انجام‌نشده مواجه هستیم. قانون اصلاح الگوی مصرف مصوب سال 1389، اجرا نشده است. قانون توسعه حمل‌و‌نقل عمومی و مدیریت سوخت مصوب سال 1386 انجام نشده است. جالب آن است که همه تکالیف مندرج در قوانین قبلی، در آیین‌نامه‌های اجرائی قانون هوای پاک هم گنجانده شده است». این قانون هم از سال 96 تاکنون اجرا نشده است. بسیاری از افراد اهمال دستگاه‌‌های دولتی به‌ویژه وزارت صنعت، وزارت نفت و وزارت کشور در اجرای مواد قانون هوای پاک را عامل بدترشدن کیفیت هوای شهرها می‌‌دانند؛ اما داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا، شرایط اقتصادی را پیش می‌‌کشد و معتقد است که نبود منابع مالی امکان اجرای قوانین به‌ویژه نوسازی خودروها را گرفته است. او همچنین درباره ضرورت جلب همکاری بخش خصوصی برای حل معضل آلودگی هوا می‌گوید: «الان شرایط به‌ گونه‌ای است که حتی اگر بخواهیم سالی دو میلیون خودرو از رده خارج کنیم، چون ظرفیت تولید برای دو میلیون خودرو وجود ندارد، امکان نوسازی هم نداریم. در نتیجه استفاده از ظرفیت بخش خصوصی ضروری است؛ یعنی ریل‌گذاری دولت باید به‌ گونه‌ای باشد که بخش خصوصی رغبت و اشتیاق برای تولید وسایل حمل‌ونقل و همچنین نیروگاه‌های تجدیدپذیر پیدا کند و باید کاری کنیم که نیروگاه‌های تجدیدپذیر توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذار بخش خصوصی داشته باشد. باید در قیمت‌گذاری برق حاصل از انرژی‌‌های تجدیدپذیر و برق حاصل از سوخت‌های فسیلی  تفاوت قائل شویم».

مازوت حاوی 35 هزار ppm گوگرد است

او در ادامه با اشاره به اجرای طرح‎‌هایی در راستای رفع آلودگی هوا بیان می‌کند که «با وجود اینکه تأخیر زیادی در حوزه اجرای قوانین هوای پاک داشتیم؛ در‌حال‌حاضر از چند دستگاه اصلی برنامه‌های درخورتوجهی در راستای کاهش آلودگی هوا دریافت کرده‌‌ایم. بخشی‌ از آن هم به مرحله اجرا درآمده است؛ اما اثر آن هنوز روی کیفیت هوا و کاهش آلودگی هوا محسوس نیست. توسعه‌ نیروگاه‌های تجدیدپذیر و همچنین بهینه‌سازی مصرف سوخت از‌جمله این موارد است. وزارت نفت برنامه بهینه‌سازی سوخت را ارائه داده و قرار شده تا پایان 1406 مشکل کیفیت سوخت را حل کند. برای سوخت مازوت هم استاندارد ملی مازوت تدوین و تصویب شده است. در‌حال‌حاضر مازوت تولیدی کشور حدودا 3.5 درصد وزن خودش گوگرد دارد که محتوای گوگرد آن حدودا 35 هزار ppm می‌شود. قرار شده این عدد را به هشت‌دهم برسانیم؛ یعنی محتوای گوگرد به 8000 ppm می‌‌رسد».

رئیس مرکز ملی هوا همچنین با اشاره به معافیت چهارساله خودروهای نو از آزمون معاینه فنی، می‌گوید: «اصلاح این ماده یکی از دغدغه‌‌های مهم ماست. باید مدت‌زمان معافیت خودروهای نو از معاینه فنی را کمتر کنیم. از سوی دیگر انحرافاتی در مراکز معاینه فنی وجود دارد که سعی داریم با اصلاح و بازنگری دستورالعمل مراکز معاینه فنی و افزایش نظارت بر این مراکز از بروز تخلفات در صدور گواهی معاینه فنی جلوگیری کنیم».

نابودی باغات تهران و افزایش آلودگی هوا

گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا، در پایان با تأکید بر اینکه خسارت‌های مالی و جانی وارده به مردم از محل آلودگی هوا، واقعا نگران‌کننده است، می‌گوید: «باید توجه داشته باشیم که اجرای طرح‌ها و پروژه‌های جدید، منجر به افزایش منابع انتشار آلودگی هوا نشود؛ یعنی سیاست‌‌های جدید در تضاد با سیاست‌های کاهش آلودگی هوا نباشد. برای مثال باید بدانیم که قطع درختان و از بین بردن باغات در شهری مثل تهران باعث بدتر‌شدن کیفیت هوا می‌شود و شاخص آلودگی هوا را در شرایط ناسالم قرار می‌دهد. متأسفانه تاکنون بسیاری از فضاهای سبز شهر را از دست دادیم. مورد دیگر که ممکن است با سیاست کاهش آلودگی هوا تناقض داشته باشد، تأسیس مراکز تجاری و اداری در نقاط پرترافیک شهر است. ساخت این مراکز در محدوده‌‌های اشتباه گاه منجر به افزایش ترافیک می‌شود که یکی از دلایل افزایش آلودگی هوا همین ترافیک است. حواس‌مان باشد که خودرویی که در ترافیک در‌جا کار می‌کند، پنج برابر یک خودروی در حال تردد انتشار آلودگی دارد.

تعطیلی مدارس یک راهکار اضطراری است

رئیس مرکز ملی هوا همچنین درباره تعطیلی مدارس و ادارات در روزهای آلوده توضیح می‌دهد که «تعطیلی مدارس و ادارات شاید تأثیری در کاهش آلودگی هوا نداشته باشد؛ اما این کار با هدف کاهش مواجهه‌ مردم با خطرات آلودگی هوا اجرا می‌شود و اساسا باید این کار انجام شود. این یک راهکار عاجل و اضطراری برای آن شرایط است».