خطرآفرینی در منطقه ممنوعه

مهدی زارع*:  1- در روز 24 آبان 1402 برخی خبرگزاری‌ها گزارش کردند که بیل‌های مکانیکی در محل هتل ۴۳‌طبقه ولنجک به صورت نامحسوس شروع به کار کرده‌اند. این هتل در محله ولنجک با مجوز کمیسیون ماده ۵ و در چارچوب ضوابط و مقررات در این محل و دقیقا روبه‌روی مرکز خرید ولنجک و در مجاورت بلوار دانشجو در حال ساخت است. محل این هتل در شمال محله ولنجک دقیقا داخل پهنه خردشده گسل شمال تهران قرار دارد. این پهنه خردشده همان‌جاست که حدود هر سه هزار تا سه‌هزار‌و 500 سال یک بار یک زمین‌لرزه با بزرگای حدود هفت را تجربه کرده و آخرین بار هم در سه‌هزارو 200 سال قبل در آن رخ داده است. این مقدارها با تعیین سن و بر اساس دیرینه‌لرزه‌شناسی به ‌دست آمده و حدسیات آماری نیست.

2- 21 آبان 1402 رئیس شورای اسلامی شهر تهران با تأکید بر ۴۳ طبقه ساختن هتل ولنجک و خارج از محدوده و روی گسل‌ بودن آن گفت: متأسفانه عده‌ای اطلاع ندارند و موضوعاتی که می‌گویند از ابتدا تا انتهایش غلط است. البته معاونت شهرسازی در این خصوص پاسخ کامل داده است. در 28 اسفند 1400 مجوز ساخت هتلی 30‌طبقه در محله ولنجک را کمیسیون ماده 5 با شروطی با مجوز تغییر پهنه صادر کرده است. رئیس پژوهشکده عمران و زمین دانشگاه صنعتی امیرکبیر در نامه‌ای طراحی و اجرای هتل مذکور را در ۳۰ طبقه روی همکف و با منظورکردن مطالعات جامع لرزه‌ای و شروطی بلامانع دانسته و اعلام کرده یک برنامه مطالعاتی دقیق اجرائی برای این پروژه بزرگ تدوین و به اجرا گذاشته می‌شود و نظارت عالیه صورت خواهد گرفت.

3- زلزله‌های مخرب در امتداد گسل‌های فعال رخ می‌دهند. جابه‌جایی ناگهانی گسل‌های فعال در زلزله و گسیختگی سطحی می‌تواند آسیب جدی به ساختمان‌ها و تأسیسات عمومی وارد کند. اجتناب از گسل‌های فعال از فاصله معین مؤثرترین روش برای کاهش یا جلوگیری از تخریب ناشی از چنین آسیب‌هایی است. در تمام کشورهای لرزه‌خیز، از ژاپن گرفته تا آمریکا و چین منطقه ممنوعه یا اجتناب از ساخت ساختمان‌های مهم، عمومی و تجمع‌های بزرگ انسانی روی گسل‌های فعال اعمال می‌شود. پهنای ناحیه اجتناب با ویژگی‌های گسل، موقعیت زمین‌شناسی و ویژگی‌های ساختمان متفاوت است. با توجه به زمینه‌های زمین‌شناسی متفاوت و ظرفیت مقاومت در برابر خطر ساختمان‌ها، کشورها یا مناطق مختلف مقررات متفاوتی دارند، اما نکته مشترک این است که باندی به پهنای 75 متر از طرفین هر پهنه گسله‌های فعال و لرزه‌زا به عنوان پهنه در خطر گسیختگی مستقیم لازم است رعایت شود. این پهنای 150 متری باید به پهنه خود پهنه گسله افزوده شود. از سوی دیگر این محدودیت‌ها در فرادیواره یعنی بخشی که روی صفحه گسل قرار می‌گیرد، سخت‌گیرانه‌تر است؛ چراکه در یک زلزله مهم بعدی این بخش بیشتر تحت تأتیر قرار می‌گیرد. برای جلوگیری از تخریب برخی ساختمان‌های خاص و مهم در زلزله، باید منطقه حائل وسیع‌تری در نظر گرفت. توزیع زمین‌لغزش‌های هم‌زمان با زلزله و در امتداد گسل‌های زمین‌لرزه‌ای که در نیم‌منطقه حائل در یک طرف گسل‌ها رخ داده‌اند نشان می‌دهد که برای ساختمان‌های مهم باید محدوده ممنوعیت دست‌کم سه هزار متر باشد. هر سه این موارد در منطقه مورد بحث برای هتل 30 (یا 43) طبقه ولنجک وجود دارد (یعنی هم گسیختگی مستقیم گسله، هم فرادیوار گسله و هم قرارگیری در شیب در معرض زمین‌لغزش).

4- هتل یادشده در ولنجک در زمینی به مساحت شش‌هزار‌و 459 مترمربع و زیرپهنه R122 (مسکونی با تراکم متوسط) و اراضی ذخیره توسعه و نوسازی شهری واقع شده و دارای کاربری تثبیتی آموزشی است. این زمین به صورت یک قطعه زمین غیرمحصور با اختلاف ارتفاع بیش از ۲۵ متر به صورت شمالی جنوبی و با شکل هندسی نامنظم بوده و در قسمت غربی و شمالی ملک درخت‌کاری شده است. شهرداری منطقه یک گزارش امکان‌سنجی تقاضای حذف کاربری تثبیتی و احداث هتل را به کمیسیون ماده 5 ارسال کرده است. در نامه شهرداری منطقه درخواست شده که زیرزمین‌های ششم الی یازدهم جهت استفاده پارکینگ و مشاعات در سطح اشغال صد درصد باشد و زیرزمین‌های اول تا پنجم جهت استفاده تجاری گردشگری (‌13هزارو 384 مترمربع)، اتاق کنفرانس (سه‌هزار‌و 827 مترمربع)، آمفی‌تئاتر (۶۷۲ مترمربع) و مشاعات در سطح اشغال صد درصد.

5- کمیسیون ماده ۷ مورخ 13/04/97 این ملک را باغ اعلام کرد و متعاقبا در 06/08/99 شورای اسلامی شهر تهران با توجه به محتویات پرونده و مجموع بررسی‌های به‌عمل‌آمده و جمیع جهات پلاک ثبتی مذکور را غیرباغ اعلام کرده است. همچنین ملک در حریم پهنه گسل اصلی واقع شده است. شورای‌ عالی شهرسازی و معماری ایران در مصوبه‌ای درباره طرح تهیه و تدقیق نقشه گسل‌های شهر تهران، احداث مدارس بر روی پهنه‌های گسلی و حرایم آنها را ممنوع اعلام کرده و دستورالعمل ساخت‌و‌ساز در پهنه‌های گسلی کلان‌شهرها زیر نظر کمیته تدوین ضوابط گسلی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تهیه و طی مصوبه مورخ 01/10/99 شورای ‌عالی شهرسازی و معماری ایران به تصویب رسیده است. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران با کلیات طرح هتل در محدوده ولنجک موافقت و صدور موافقت اصولی را منوط به تکمیل و تسلیم مدارک مورد نیاز اعلام کرده و متعاقبا موافقت اصولی در 26 تیرماه سال 1400 صادر شده است.

6- بر اساس «طرح مکان‌یابی و ضوابط ساخت بناهای بلندمرتبه شهر تهران» طی بند ۱ صورت‌جلسه ۶۱۶ کمیسیون ماده 5 مورخ 06/11/99 مقرر شد شهرداری تهران پهنه‌ها و محورهای مناسب مکان‌یابی‌شده و سقف تراکم ساختمانی مجاز قابل احداث در آنها را جهت طی فرایند تصویب به شورای ‌عالی شهرسازی ارسال کند و ضوابط ساخت بناهای بلندمرتبه ارائه شود. شورای ‌عالی شهرسازی و معماری ایران «طرح مکان‌یابی و ضوابط و مقررات ساخت بناهای بلندمرتبه در محدوده شهر تهران» را در جلسه خردادماه 1400 و به‌منظور جلوگیری از پراکنده‌سازی بلندمرتبه در سطح شهر و هدایت آن به محورها و پهنه‌های مناسب بلندمرتبه، با رعایت شروطی و نقشه پهنه‌ها و محورهای مجاز مصوب کرده و مقرر شد نحوه استقرار بنا، جزئیات تراکم و سطح اشغال توسط کمیسیون ماده 5 مورد بررسی و اتخاذ تصمیم قرار گیرد و هرگونه بررسی پرونده‌ها مغایر با اسناد ابلاغ‌شده توسط شهرداری و کمیسیون ماده 5 شهر تهران را مجاز ندانسته و اعلام کرد حسب ضرورت شورای ‌عالی شهرسازی و معماری ایران تعیین تکلیف می‌کند. کمیسیون ماده 5 بر اساس جلسه 25 بهمن‌ماه 1400 تصمیم‌گیری کرد که معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، در طرح مکان‌یابی و ضوابط و مقررات ساخت بناهای بلندمرتبه شهر تهران و همچنین مستثناکردن و اعطای تسهیلات لازم جهت مراکز اقامتی (هتل‌ها)، پیشنهادها و اصلاحات لازم را جهت طی فرایند تصویب به شورای‌ عالی شهرسازی و معماری ایران ارسال کند. همچنین با عنایت به ارائه تقاضای جدید و به صورت بلندمرتبه و ارجاع آن توسط معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران و توضیحات حضوری مالک و مشاور تهیه‌کننده طرح در جلسه، با احداث بنای هتل در ۳۰ طبقه روی همکف (از گذر شمالی) و زیرزمین‌ها مطابق سطوح تنظیمی موافقت به ‌عمل آمد. همچنین در این مصوبه آمده است که نظر به نامه مرکز تحقیقات سازه و زلزله دانشگاه صنعتی امیرکبیر، برنامه جامع مطالعات لرزه‌ای و دقیق اجرائی پروژه به تأیید کمیته تدوین ضوابط گسلی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برسد و سپس ضمن رعایت مقررات ملی ساختمان مفاد مصوبه عمل شود.

7- اواخر اردیبهشت 1402 سازمان بازرسی کل کشور در نامه هشداری به وزیر راه و شهرسازی و رئیس شورای عالی معماری و شهرسازی، شهردار تهران و وزیر کشور در ارتباط با مصوبه غیرقانونی کمیسیون ماده 5 شهر تهران برای احداث هتل 30‌طبقه واقع در ولنجک، خواستار توقف عملیات اجرا و ابطال مصوبه مزبور شد. معاون سیاسی و قضائی سازمان بازرسی کل کشور با تذکر به اعضای کمیسیون ماده 5 شهرداری تهران بر استقلال تصمیمات و رعایت قوانین و اسناد بالادستی تأکید و اعلام کرد مصوبات کمیسیون در رصد سازمان بازرسی کل کشور است و در صورت اینکه تصمیمات خارج از قانون باشد حتما با خاطیان برخورد می‌شود. 31 اردیبهشت 1402 رئیس کمیسیون ماده 5 شهرداری تهران درباره ساخت هتل ۳۰‌طبقه در ولنجک گفت: کمیسیون ماده 5 به‌هیچ‌عنوان کار خلاف قانون انجام نداده و در راستای وظایف قانونی خود عمل کرده و اقدامی بجا انجام داده است. او درخصوص نامه سازمان بازرسی جهت توقف عملیات احداث هتل ۳۰‌طبقه، با اعلام اینکه مأموریت ذاتی کمیسیون ماده 5 تغییر کاربری است، گفت: کمیسیون ماده 5 به‌هیچ‌‌‌وجه کار خلاف قانون انجام نداده و در راستای وظایف قانونی خود عمل کرده و اقدامی بجا انجام داده است؛ چراکه کمیسیون وظیفه دارد دولت را در دستیابی به اهداف و برنامه‌ها برای توسعه گردشگری یاری دهد.

* استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله