گذشت ۱۰۰ روز از جنگ غزه و بی‌توجهی نتانیاهو به خواسته‌های بایدن
زمانی برای افشای اختلافات
با گذشت بیش از صد روز از جنگ غزه و نبود چشم‌اندازی روشن برای غزه پس از جنگ، اختلاف‌ها میان آمریکا و اسرائیل علنی‌تر شده است. در روزهای اخیر حداقل چهار مقام آمریکایی گفتند که جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا و دیگر مقام‌های ارشد ایالات متحده به طرز فزاینده‌ای از بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که تاکنون اکثر درخواست‌های واشنگتن را در پیوند با جنگ در غزه رد کرده است، ناامید شده‌اند. یکی از مقام‌های آمریکایی که نامش ذکر نشده است، گفت: «وضعیت خراب است و ما گیر کرده‌ایم. صبر رئیس‌جمهوری در حال اتمام است».
آرش فرحزاد- با گذشت بیش از صد روز از جنگ غزه و نبود چشم‌اندازی روشن برای غزه پس از جنگ، اختلاف‌ها میان آمریکا و اسرائیل علنی‌تر شده است. در روزهای اخیر حداقل چهار مقام آمریکایی گفتند که جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا و دیگر مقام‌های ارشد ایالات متحده به طرز فزاینده‌ای از بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل که تاکنون اکثر درخواست‌های واشنگتن را در پیوند با جنگ در غزه رد کرده است، ناامید شده‌اند. یکی از مقام‌های آمریکایی که نامش ذکر نشده است، گفت: «وضعیت خراب است و ما گیر کرده‌ایم. صبر رئیس‌جمهوری در حال اتمام است».
از زمان حمله حماس در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل که صد روز پیش رخ داد، بایدن با حمایت نظامی و دیپلماتیک بی‌سابقه از تل‌آویو، حمایت کامل آمریکا را از اسرائیل نشان داد و عملی کرد و این امر در سال انتخابات ریاست‌جمهوری، به بخشی از پایگاه اجتماعی او ضربه زده است. مقام‌های آمریکایی گفته‌اند که این حمایت تا حد زیادی به‌صورت علنی ادامه یافته است، اما در پس پرده، نشانه‌های فزاینده‌ای از اینکه بایدن دارد صبر خود را از دست می‌دهد، به چشم می‌خورد.
کریس ون هولن، سناتور دموکرات که در تماس نزدیک با مقام‌های ایالات متحده در پیوند با جنگ اسرائیل در غزه بوده است، به اکسیوس گفت: «آنها از ائتلاف نتانیاهو حمایت می‌کنند اما بارها و بارها سیلی خورده‌اند».
بایدن در ۲۰ روز پس از تماس پرتنش ۲۳ دسامبر با نخست‌وزیر اسرائیل، دیگر با او صحبت نکرده است. او تماس با نتانیاهو را با این جمله که «این گفت‌وگو تمام شد» پایان داد. درحالیکه آنها در دو ماه اول جنگ تقریبا یک روز در میان صحبت کرده بودند. پیش از اینکه بایدن تلفن را قطع کند، نتانیاهو درخواست او را مبنی بر آزادسازی درآمدهای مالیاتی فلسطینی‌ها رد کرده بود.
جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی، تلاش کرد کاهش ارتباطات را کم‌اهمیت جلوه دهد اما یک مقام آمریکایی به اکسیوس گفت: «سرخوردگی بسیار زیادی وجود دارد».
عامل اصلی مأیوس‌شدن بایدن، مقاومت نتانیاهو در برابر درخواست‌هایی است که اولویت‌های ایالات متحده به‌شمار می‌روند. علاوه بر موضوع درآمد مالیاتی فلسطینی‌ها، بایدن و مشاورانش بر این باورند که اسرائیل به اندازه کافی برای ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه تلاش نمی‌کند. آنها همچنین از تمایل‌نداشتن نتانیاهو به بحث جدی درباره برنامه‌های روز پس از پایان جنگ و رد طرح ایالات متحده برای ایفای نقش تشکیلات خودگردان فلسطینی در غزه پس از حماس، سرخورده شده‌اند.
مقام‌های آمریکایی اینک به طرز فزاینده‌ای نگران‌اند که اسرائیل به جدول زمانی خود برای انتقال به عملیات کم‌شدت در غزه تا پایان ژانویه بر اساس وضعیت موجود در غزه، به‌ویژه در شهر جنوبی خان‌یونس، عمل نکند. اگر اسرائیل عملیات خود را در غزه به میزان چشمگیری کاهش ندهد، احتمال حفظ همین سطح حمایت از کارزار نظامی اسرائیل برای بایدن دشوارتر خواهد بود.
مقام‌های آمریکایی که با اکسیوس صحبت کردهاند، گفتند سفر هفته گذشته آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا به اسرائیل نیز یأس را در کاخ سفید و وزارت خارجه تشدید کرده است.
یک مقام آمریکایی گفت که بلینکن با نتانیاهو و کابینه جنگی او بسیار رک بود و تأکید کرد که طرح اسرائیل برای روز بعد از جنگ در غزه، «رؤیای تحقق‌ناپذیر» است. مشخص نیست که اشاره بلینکن به «رؤیای تحقق‌ناپذیر» اسرائیل برای غزه دقیقا چیست اما برخی از وزیران اسرائیلی از اخراج فلسطینی‌ها از نوار غزه سخن گفته‌اند.
دو منبع آگاه از دیدارهای بلینکن و تیمش در طول سفر او به اسرائیل، گفتند که امتناع نتانیاهو از آزادسازی درآمدهای مالیاتی فلسطینیان، مانع تلاش‌های آمریکا برای انجام اصلاحات در تشکیلات خودگردان فلسطینی می‌شود. محمود عباس در رام‌الله به بلینکن گفت آماده تشکیل دولت جدید است اما بدون پول نمی‌تواند کار کند و درآمدهای مالیاتی بخش بزرگی از بودجه است.
از سوی دیگر، مقام‌های آمریکایی و اسرائیلی پیش از این به اکسیوس گفته‌اند که بلینکن به نتانیاهو گفته است که عربستان سعودی همچنان خواهان عادی‌سازی روابط با اسرائیل پس از جنگ است اما فقط درصورتی‌که اسرائیل به اصل راه‌حل دوکشوری پایبند باشد. اما بسیار بعید است که نتانیاهو با توافقی همراه شود که مسیر تشکیل کشور فلسطین را روشن کند. هراس دولت آمریکا این است که نتانیاهو در پی جنگی بی‌پایان در غزه باشد و واشنگتن می‌کوشد دیدگاهی جایگزین برای این رویکرد اسرائیل ارائه کند.
موانع میان عربستان و اسرائیل
پس از حمله حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر 2023 و متعاقب آن آغاز جنگ اسرائیل و حماس، برخی رسانه‌ها یکی از دلایل این حمله را ممانعت از عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل گمانه‌زنی کرده بودند. اکنون گفته می‌شود ایالات متحده به‌عنوان مهم‌ترین حامی اسرائیل، قصد اجرای طرحی را دارد تا بر اساس آن، روند عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو تداوم یابد. درحالیکه برخی منابع آگاه از تصمیم ریاض برای تعلیق موقت برنامه عادی‌سازی روابط با اسرائیل خبر می‌دهند، یک مقام ارشد کاخ سفید در حال پیش‌بردن طرحی است که برای بازگرداندن ثبات به سرزمین‌های فلسطینی، به عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی اولویت می‌دهد.
با وجود نگرانی برخی مقام‌های ایالات متحده از پیامدهای ناشی از تلاش این کشور در زمینه عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عرب منطقه، هافینگتونپست در گزارشی نوشت که مک‌گورک، مقام ارشد کاخ سفید، در هفته‌های اخیر طرحی را به مقام‌های امنیت ملی آمریکا ارائه کرده است که به بازسازی ۹۰روزه غزه پس از جنگ با هدف عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل نظر دارد. به گفته سه مقام آمریکایی، بر اساس این طرح، از طریق تلاش‌های دیپلماتیک فوری مقام‌های آمریکایی، اسرائیلی، فلسطینی و سعودی با هدف اولویت‌دادن به عادی‌سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی، در سرزمین‌های ویران‌شده فلسطینی ثبات برقرار خواهد شد.
به نوشته هافینگتونپست، تلاش‌های مشابه به رهبری ایالات متحده در زمینه عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای منطقه که از نگاه برخی تحلیلگران به مشکلات فلسطینی‌ها چندان اعتنایی ندارد، نگرانی از ادامه ناآرامی‌ها در منطقه را به همراه دارد. از همین رو، با وجود اینکه جو بایدن و دونالد ترامپ بارها بر عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل تأکید کردهاند، طرح مک‌گورک با جدول زمانی «فشرده» خود، در مقام‌های ایالات متحده نگرانی‌هایی را برانگیخته است.
آن‌طور که این نشریه با ارجاع به گفته‌های سه مقام آمریکایی می‌نویسد، این طرح در عمل با چالش‌هایی جدی روبه‌رو است. در طرح یادشده که به مشوق‌های عربستان سعودی و احتمالا سایر کشورهای ثروتمند خلیج فارس برای بازسازی غزه، با هدف فشار بر فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها نظر دارد، از یک سو رهبران فلسطینی باید با تشکیل دولت جدید برای غزه و کرانه باختری از انتقادهایشان از اسرائیل بکاهند و در مقابل، اسرائیل نیز باید نفوذ خود را در سرزمین‌های فلسطینی محدود کند.
در همین حال، نظر به سال‌ها هشدار کارشناسان سیاسی در زمینه ناامیدی و خشم متراکم ناشی از «صرف» وعده‌های حمایت اقتصادی بیشتر به فلسطینی‌ها، چنین طرحی می‌تواند به چرخه خشونت بی‌سابقه‌ای منجر شود. در مقابل مک‌گورک مدعی شده نگرانی‌های فلسطینی‌ها در پیگیری توافق اسرائیل و عربستان سعودی را هرگز کنار نگذاشته است. بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، اوایل هفته گذشته در آخرین سفرش به منطقه، توافق احتمالی را به‌صراحت مشروط به «پایان درگیری در غزه و مسیر عملی برای تشکیل کشور فلسطینی» کرد.
یک مقام آمریکایی با اشاره به اظهارات تند وزرای افراطی اسرائیل و ادامه خشونت‌های بی‌سابقه علیه فلسطینی‌ها، انتظار این طرح از اسرائیلی‌ها برای پایان‌دادن به سرکوب فلسطینی‌ها را دور از واقعیت توصیف کرد.
از طرفی، طرح مک‌گورک به تشکیل کابینه جدیدی نظر دارد که نوار غزه و کرانه باختری را اداره کند که با توجه به مناسبات پیچیده میان تشکیلات خودگردان فلسطینی و گروه حماس و همین‌طور وزن و اعتبار هر یک از آنها بین فلسطینی‌ها، به نظر می‌رسد مسیر تشکیل کابینه جدید چندان هموار نباشد.
از سوی دیگر، با توجه به بدبینی مشترک شرکای ایالات متحده در منطقه درباره مسئله فلسطین، نمی‌توان انتظار داشت که عربستان سعودی بدون توجه به وضعیت فلسطینی‌ها، به عادی‌سازی روابط با اسرائیل تن بدهد.
هافینگتونپست با استناد به نتایج نظرسنجی اخیر مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک از سعودی‌ها، اعلام می‌کند تقریبا ۹۶ درصد آنها معتقدند به دلیل رفتار اسرائیل در غزه، کشورهای عرب باید هرگونه روابط با اسرائیل را قطع کنند. هم‌زمان، رویترز نیز در گزارشی، به نقل از دو منبع آگاه و مرتبط با ریاض نوشت عربستان سعودی برنامه‌های تحت حمایت آمریکا برای عادی‌سازی روابطش با اسرائیل را به‌طور موقت تعلیق کرده است؛ اقدامی که پس از هفته‌ها جنگ بین اسرائیل و حماس در نوار غزه، احتمالا از تجدیدنظر در اولویت‌های سیاست خارجی این کشور حکایت دارد.
به نوشته رویترز، تشدید درگیری‌ها در نوار غزه، سعودی را به تعامل با ایران بر سر وضعیت منطقه سوق داد. محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در نخستین تماس تلفنی خود با ابراهیم رئیسی تأکید کرد «عربستان برای تعامل با تمام طرف‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، بیشترین تلاشش را به کار می‌گیرد تا تنش‌های جاری را متوقف کند». این تلاش به گفته محمد بن‌سلمان، «زیربنای اقدام ریاض برای مهار بحران در منطقه است».
در همین حال، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، هفته گذشته با اشاره به اینکه تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط دو کشور تعلیق نشده است، افزود که اکنون تمرکز بر چالش‌های فوری دیگری است. واشنگتن این هفته ریاض را برای محکوم‌کردن حمله حماس تحت فشار قرار داد؛ تلاشی که فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی، از آن استقبال نکرد.
از سوی دیگر، به گفته یکی دیگر از منابع آگاه، ایالات متحده از شرکایش خواسته است به طریقی، حماس را از حملاتش منصرف کنند و از این گروه بخواهند گروگان‌ها را آزاد کند و همچنین حزب‌الله لبنان و سایر کشورها را از این درگیری‌ها دور نگه دارند. به نظر می‌رسد کشورهای حوزه خلیج فارس، از جمله کشورهایی که با اسرائیل روابطی دارند، از پیامدهای ناشی از کشیده‌شدن دیگر طرف‌ها به این درگیری‌ها نگران هستند.
رویترز به نقل از الکس واتانکا، مدیر برنامه ایران در مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، نوشت: سعودی‌ها راه‌حل را در همکاری‌های منطقه‌ای و توسعه اقتصادی می‌جویند. با‌این‌حال، ریاض از مدت‌ها پیش عادی‌سازی روابطش با اسرائیل را به تشکیل کشور فلسطین گره زده است.
