«شرق» مواضع وزیر امور خارجه درباره تحت‌الشعاع قرارگرفتن مذاکرات احیای برجام به دلیل جنگ اوکراین را بررسی می‌کند
سخنان دیرهنگام
۷۳۵ روز (معادل دو سال و پنج روز) از حمله روسیه به خاک اوکراین می‌گذرد و حسین امیرعبداللهیان در مقام وزیر امور خارجه ایران در موضعی دیرهنگام، اذعان کرده که مذاکرات احیای برجام در سال ۱۴۰۰تحت‌الشعاع این جنگ قرار گرفت.
عبدالرحمن فتح الهی: ۷۳۵ روز (معادل دو سال و پنج روز) از حمله روسیه به خاک اوکراین می‌گذرد و حسین امیرعبداللهیان در مقام وزیر امور خارجه ایران در موضعی دیرهنگام، اذعان کرده که مذاکرات احیای برجام در سال ۱۴۰۰تحت‌الشعاع این جنگ قرار گرفت. سکاندار سیاست خارجی در گفت‌وگویی با شبکه المیادین لبنان چنین گفت: «ما در دولت جناب آقای دکتر رئیسی گفت‌وگوهایی جدی را با طرف‌های مذاکره‌کننده هسته‌ای انجام دادیم. متأسفانه در یک مقطع به دلیل شرایطی که در اوکراین پیش آمد، نتیجه گفت‌وگوهای ما تحت تأثیر فضای جنگ اوکراین قرار گرفت، همچنان پیام‌هایی بین تهران و واشنگتن در موضوعات مختلف تبادل می‌شود. طرف آمریکایی تلاش می‌کنند در برخی از این پیام‌ها به علاقه‌مندی برای بازگشت همه طرف‌ها به تعهدات برجام اشاره‌ای داشته باشد. ما به‌صراحت اعلام کرده‌ایم که از هر ابتکاری که منجر به بازگشت همه طرف‌ها به تعهداتشان ذیل توافق هسته‌ای و در راستای لغو تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران باشد، استقبال می‌کنیم اما دولت ما از ابتدا اعلام کرده که برجام و توافق هسته‌ای را مسیر عبور همه مسائل کشور نمی‌داند. ایران همواره ثابت کرده است که در مسیر تعهدات بین‌المللی، متعهدترین طرف است». در حالی امیرعبداللهیان اکنون معترف به این واقعیت شده که طی دو سال گذشته براساس گفته بسیاری از کارشناسان، تحلیلگران و ناظران حوزه بین‌الملل که به شکل صریح بر آن تأکید داشتند، منافع ایران و مشخصا احیای برجام، تحت تأثیر حمله روسیه به اوکراین قرار گرفت. با وجود این، طیف حامی دولت سیزدهم همواره سعی در فرافکنی‌های سیاسی و رسانه‌ای پیرامون این مسئله داشتند. حال با مواضع اخیر سکاندار سیاست خارجی دولت رئیسی تردیدی در این رابطه باقی نمی‌ماند که منافع ایران پای حمله روسیه به خاک اوکراین آسیب دیده است. کما‌اینکه حشمت‌الله فلاحت‌پیشه به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین چهره‌ها در تبیین این موضوع در گفت‌وگویی با «شرق» به ارزیابی سخنان دیرهنگام حسین امیرعبداللهیان می‌پردازد که به زعم او، تأییدی بر گفته‌های دو سال پیش وی است که همان زمان عنوان داشته بود احیای برجام به دلیل حمله روسیه مسکوت باقی ماند. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم این نکته را هم یادآور می‌شود که «به‌واسطه همین بیان صریحم در دو سال اخیر بیشترین تاوان را دادم و در رسانه‌های اصولگرا و حامی دولت سیزدهم به دفعات به من توهین شد. ولی اکنون از زبان وزیر امور خارجه دولت همین دوستان به این واقعیت اعتراف می‌شود». با این ارزیابی، فلاحت‌پیشه ضمن اشاره به این واقعیت که اعتراف حسین امیرعبداللهیان اعتراف به آسیب سیاست خارجی و دیپلماسی ایران، مشخصا در موضوع احیای برجام و همچنین جنگ اوکراین است، تصریح می‌کند، «جای بسی تأسف دارد که همان زمان وزیر امور خارجه و بسیاری از مسئولان در حمایت از نقش روسیه برآمدند و شخص حسین امیرعبداللهیان با سفر به مسکو، در کرملین پاسخ حرف‌های من را داد و عنوان داشت که احیای برجام به‌هیچ‌وجه قربانی اهداف روسیه در جنگ اوکراین نشد، بلکه اختلافات و موانع دیگری مانع از احیای برجام شده است». در‌صورتی‌که به باور این نماینده ادوار مجلس، «مجموعه‌ای از کم‌کاری‌ها و قصورهای همین مسئولان باعث شد ایران که طی دو سال گذشته می‌توانست از احیای برجام بیشترین سود را ببرد، در‌حال‌حاضر بیشترین ضررها را به‌واسطه عدم احیای برجام و همچنین شریک‌جرم شدن روسیه در جنگ اوکراین به ملت ایران تحمیل کنند». با چنین خوانشی، این استاد دانشگاه تأکید دارد که تا بیش از این دیر نشده و منافع ما قربانی جنگ اوکراین نشده است، ریل‌گذاری جدیدی در دستور کار سیاست خارجی ایران قرار بگیرد. پیرو گفته‌های حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، حسین امیرعبداللهیان، ۱۵ مارس ۲۰۲۲/ ۲۴ اسفند ۱۴۰۰ و تنها به فاصله ۱۹ روز پس از حمله روسیه به خاک اوکراین با سفر به مسکو در یک نشست خبری با سرگئی لاوروف، همتای روس خود شرکت کرد و در همان نشست خبری، «مداخله روسیه در عدم رسیدن به توافق در مذاکرات وین را انکار کرد».
در مذاکرات احیای برجام چه رخ داد؟
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در ادامه گپ‌و‌گفت خود با «شرق»، نقبی به روند مذاکرات احیای برجام در واپسین ماه‌های سال ۱۴۰۰ می‌زند و می‌گوید «در آن زمان سه کارگروه مسئول مذاکرات احیای برجام در وین بودند؛ کارگروه اول مربوط به تعهدات هسته‌ای ایران بود که مذاکرات خود را در همان زمان به پایان رسانده بودند و مشخص شد که در بازه‌های زمانی مشخص، تهران باید در حوزه هسته‌ای چه تعهداتی را انجام بدهد تا برجام احیا شود». به گفته نماینده ادوار مجلس، «این کارگروه پیش‌نویس خود را آماده کرده بود». رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با اشاره به کارگروه دوم خاطرنشان کرد که این کارگروه به شکل اختصاصی روی موضوع چگونگی رفع تحریم‌ها نظارت داشت و به اذعان او، کارگروه رفع تحریم‌ها که متشکل از اعضای برجام بود با اتمام کار خود، پیش‌نویسش را آماده کرده بود که طی مقاطع زمانی در ازای اجرای تعهدات هسته‌ای ایران، چگونه تحریم‌ها برداشته شوند. در تبیین کارگروه سوم که «کارگروه اجرائی» نام داشت، فلاحت‌پیشه متذکر می‌شود که کارگروه اجرائی، مسئولیت اجرای دو تفاهم را داشت. یعنی زمانی که کار به اجرا می‌رسید، عملا توافق عملیاتی می‌شد. اما این نماینده ادوار مجلس تأکید دارد «در همان زمان میخائیل اولیانوف به‌عنوان نماینده روسیه در مذاکرات وین ادعاهای جدیدی را روی میز مذاکرات گذاشت و عنوان داشت که چون روسیه به دلیل جنگ اوکراین تحت تحریم قرار گرفته است، نمی‌تواند به تعهدات و نقش خود در اجرای مفاد مذاکرات احیای برجام در وین عمل کند. چون متأسفانه در جریان مذاکرات، طرف‌های ایرانی، روسیه را از عوامل اصلی اجرای تعهدات خود قرار داده بود و قرار شده بود که تولیدات سوخت ۲۰ و ۶۰ درصد ایران به روسیه تحویل داده شود در ازای آن، کیک زرد از روسیه تحویل گرفته شود». این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد که مقامات مسکو با آگاهی بر این واقعیت که طرف‌های غربی و به‌خصوص آمریکایی‌ها حاضر به تعلیق تحریم‌های روسیه در همین رابطه (تعهدات هسته‌ای در احیای برجام) هستند و با مسکو و تهران برای احیای برجام همکاری می‌کنند، «تنها هشت ساعت بعد از ادعای اولیانوف در یک بهانه‌جویی جدید، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، موضع تازه‌ای را اعلام کرد و گفت علاوه بر موضوع هسته‌ای باید روابط اقتصادی و تجاری و حتی مناسبات نظامی دو کشور ایران و روسیه هم تحت تأثیر تحریم‌های جنگ اوکراین قرار نگیرد و از آن مستثنا شود که به اذعان این نماینده سابق مجلس، معنای جملات لاوروف آن بود که روسیه می‌خواست مانند جنگ جهانی دوم، از ایران برای منافع خود در حمله به اکراین سوءاستفاده کند». با این بازخوانی از روند مذاکرات احیای برجام در وین در سال ۱۴۰۰، فلاحت‌پیشه تحلیلی از شرایط حال حاضر و همچنین شرایط پیش‌رو ارائه می‌دهد و به «شرق» می‌گوید «مادامی که جنگ اوکراین ادامه پیدا کند، روسیه هم به احیای برجام تن نخواهد داد». با این گزاره‌ای که مطرح شد، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل نگاهی هم به انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو در ایالات متحده آمریکا دارد و یادآور می‌شود اگر این انتخابات در‌نهایت به بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید منجر شود که احتمال آن‌هم کم نیست، یقینا در ادامه معاملات و توافقاتی بین پوتین و ترامپ شکل خواهد گرفت و به تبع آن، منافع ایران باز هم آسیب خواهد دید.
سه دست پوچ مسکو برای تهران
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه با اذعان به اینکه بزرگ‌ترین آسیب‌دیدگان جنگ اوکراین در درجه اول مردم این کشور (اوکراین) و در درجه دوم مردم ایران هستند، مجددا در سایه بازخوانی روند دو سال گذشته جنگ اوکراین به ضربات دوم و سوم روسیه به منافع ایران اشاره می‌کند و تأکید دارد که «ایران تنها به‌واسطه قربانی‌شدن احیای برجام متضرر نشد بلکه در ادامه روند این جنگ، روسیه دو ضربه دیگر را به منافع ایران وارد کرد که یکی از آنها کشاندن پای مستقیم ایران به این جنگ در سایه انتشار اخباری پیرامون ارسال و به‌کارگیری پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین بود» که به گفته فلاحت‌پیشه «نخستین‌بار توسط خود روس‌ها رسانه‌ای شد و با تحقیر دانش و توان ساخت پهپادهای ایرانی، عنوان داشته بودند که این پهپادها توانایی لازم را برای به‌کارگیری در جنگ ندارند که ضمن شریک جرم و شریک تحریم‌شدن ایران در کنار روسیه، عملا دانش و توان دفاعی و نظامی ایران توسط روس‌ها به چالش کشیده شد».
در همین رابطه فلاحت‌پیشه تأکید دارد وی اولین کسی بود که این موضوع را مطرح کرد و بعد از آن مقاماتی مانند محمدجواد ظریف روی آن مانور دادند. ازاین‌رو به گفته این نماینده ادوار مجلس، «اگر قربانی‌شدن احیای برجام پای منافع روسیه در حمله به خاک اوکراین، تنش‌زدایی در مناسبات تهران و غرب را از دستور کار خارج کرد، با ادعاهای روسیه درباره به‌کارگیری پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین، عملا تنش‌زایی اروپا و آمریکا با تهران به شکل جدی در دستور کار قرار گرفت». این استاد دانشگاه ضربه سوم روسیه را وقوع عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل می‌داند که به گفته او یکی از تحریک‌کنندگان اصلی یا اصلی‌ترین تحریک‌کننده این جنگ، شخص پوتین و کرملین است که از وقوع درگیری، جنگ و ناامنی در خاورمیانه بیشترین سود را در جهت انحراف افکار عمومی و رسانه‌ها از روند جنگ اوکراین می‌برد. این تحلیلگر حوزه بین‌الملل، اعتقاد دارد که چاشنی عملیات طوفان‌الاقصی و آغاز جنگ حماس و اسرائیل در دست پوتین قرار داشت. فلاحت‌پیشه در مقام جمع‌بندی تصریح می‌کند که «روسیه با قربانی‌کردن احیای برجام، مطرح‌کردن به‌کارگیری پهپادهای ایرانی در جنگ و وقوع عملیات طوفان‌الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل، سه دست پوچ را طی دو سال گذشته رو کرد و در ازای آن، نه خبری از سوخو-۳۵ بود، نه موشک‌های اس - ۴۰۰ و نه همکاری با تهران در فناوری‌های حساس روسیه و برخی از موضوعات تجاری و اقتصادی».
