نه برده، نه ارباب
دموکراسی و عقلانیت
«در ستایش عقل» با عنوان فرعی «چرا دموکراسی وامدار عقلانیت است» عنوان کتابی است از مایکل پاتریک لینچ که با ترجمه یاسر میردامادی در نشر نو منتشر شده است.
شرق: «در ستایش عقل» با عنوان فرعی «چرا دموکراسی وامدار عقلانیت است» عنوان کتابی است از مایکل پاتریک لینچ که با ترجمه یاسر میردامادی در نشر نو منتشر شده است.
نویسنده این کتاب این پرسش‌ها را طرح کرده که چرا عقل اهمیت دارد؟ اگر که همه‌چیز در نهایت مبتنی است بر ایمان کور یا غریزه درونی (و به نظر می‌رسد باور بسیاری از مردمان چنین باشد)، اهمیت عقل در چیست؟ چرا صرفا بسنده نکنیم به آنچه به آن اعتقاد داریم، حتی اگر با شواهد در تضاد باشد؟
وقتی در چشم‌انداز کنونی فرهنگی و سیاسی‌مان اعمال قدرت و انگ‌زدن و دخل‌وتصرف در حقایق بسیار مؤثرتر است از استدلال‌ورزی، چرا به خودمان زحمت تبیین عقلانی بدهیم؟ مایکل لینچ با طرح این پرسش‌ها بار دیگر اهمیت عقلانیت و عقلانی فکر‌کردن را طرح کرده است.
او با استدلال‌های فلسفی به چالش‌ها و آسیب‌های پیش‌روی عقلانیت نیز اشاره کرده و درباره این خطرات هشدار داده است. او این استدلا‌ل‌ها را به‌گونه‌ای همه‌فهم و روان مطرح کرده و از این‌رو طیف وسیعی از خوانندگان می‌توانند مخاطب این کتاب باشند.
آنتونی گوتلیب، نویسنده کتاب «رؤیای عقل»، درباره اهمیت کتاب «در ستایش عقل» و شیوه نگارش کتاب می‌گوید: «برخی روان‌شناسان و فیلسوفان نقش عقل را در زندگی ما کم‌اهمیت جلوه داده‌اند. مایکل لینچ کار فوق‌العاده‌ای انجام داده است در توضیح اینکه عقل چیست و چرا هیچ بهانه خوبی برای کنار‌گذاشتن عقل، این بهترین ایده روشنگری، وجود ندارد. چیزی که در مورد کتاب قابل توجه است، سبک آن است: نویسنده استدلال‌های عمیق را با پرداختی همه‌فهم به پیش می‌برد».
«در ستایش عقل» از مقدمه، شش فصل و یک مؤخره تشکیل شده است. فصل‌های شش‌گانه کتاب عبارت‌اند از: «امید و عقل»، «نه برده، نه ارباب: عقل و عاطفه»، «خواب و خیالِ محض»، «دلایل ته می‌کشند: سنت و عقل سلیم»، «سنت مقدس انسانیت» و «حقیقت و غم فراق».
استدلال اصلی لینچ در این کتاب این است که عقلانیت و دموکراسی و جامعه مدنی ملازم عقلانیت و نگاه علمی به امور هستند و در فقدان عقلانیت دموکراسی نیز از میان می‌رود؛ چرا‌که خودکامگی به‌راحتی بر جامعه حاکم می‌شود.
او عقلانیت را مقابل باورهای کلیشه‌ای رایج و اطاعت کورکورانه می‌داند و معتقد است که نگرش عقلانی ما را از تعصب و پیش‌داوری و جانبداری‌های بی‌پشتوانه دور می‌کند. لینچ به تأثیر مهم و قابل توجه عقلانیت در عرصه سیاست توجه کرده و نشان داده که چگونه عقلانیت می‌تواند از ساختار دموکراسی محافظت کند.
یکی از اهداف او در کتاب «در ستایش عقل» این است که خواننده را متقاعد کند نگرانی‌های شکاکانه نگرانی‌هایی جدی و از خیلی جهات قابل فهم‌اند، اما می‌توان به آنها پاسخ داد. او می‌گوید عقل واجد اهمیت است و دلیل‌گرایی مهم است و اهمیت آن نیز تنها برای آرمان‌های والای دانشگاهی نیست.
