سامانه استعلام خودرو در صورت تکمیل پیشرو خواهد شد

محمد مهاجری، حقوق‌دان و استاد دانشگاه، گفت: شیوه انتقال مالکیت در معاملات خودرو چالش‌های حقوقی گسترده‌ای را ایجاد می‌کند. حال رونمایی از سامانه استعلام خودرو یک گام مثبت است ولی هنوز مراحلی هست که باید در تکمیل این سامانه مورد نظر قرار بگیرد. اگر این سامانه به‌روز باشد قطعا به کاهش دعاوی در مرجع قضائی کمک خواهد کرد.

   مهرماه 1402 از سامانه استعلام خودرو رونمایی شد تا مهم‌ترین گام برای سروسامان دادن به معاملات خودرو برداشته شود؛ گامی که متأسفانه با گذشت یک‌ سال همچنان ناتمام مانده است. در‌حالی‌که مالک در معاملات خودرو، با برگ سبز ماشین مشخص می‌شود و انتقال مالکیت‌ با مبایعه‌نامه هم امکان‌پذیر است. با وجود این، مبایعه‌نامه قابلیت استعلام و رهگیری ندارد و این شیوه از انتقال مالکیت، زمینه کلاهبرداری‌هایی مانند فروش مال غیر را به‌ وجود می‌آورد. بنابراین وجود سامانه‌ای برخط، برای استعلام وضعیت خودرو قبل از اتمام معامله ضروری است. دراین‌باره محمد مهاجری، حقوق‌دان و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با «شرق» مشکلات معاملات خودرو و نقش سامانه استعلام خودرو در حل آن را توضیح داد.

فروش مال غیر، یکی از چالش‌های اصلی معاملات خودرو

محمد مهاجری، حقوق‌دان و استاد دانشگاه، برخی چالش‌های معاملات خودرو را این‌گونه توضیح داد: «از سال‌های گذشته چالش‌های حقوقی انتقال خودرو در دفترخانه مطرح بوده است. اساسا سند خودرو از طریق برگ سبز منتقل می‌شود، اما در‌عین‌حال انتقال مالکیت با مبایعه‌نامه امکان‌پذیر است. همین مسئله بستر ایجاد چالش‌های فراوانی می‌شود. به عبارت دیگر، در شرایطی که انتقال در برگ سبز و تعویض پلاک انجام نشده است ولی خودرو مبایعه‌نامه شده و انتقال مالکیت انجام شده است. در این شرایط مشکلات حقوقی متفاوتی به‌ وجود می‌آید؛ مانند اینکه برگ سبز خودرو به نام من است ولی به صورت مبایعه‌نامه‌ای به شخص ثالثی فروخته‌ام یا برای بدهی‌ای که دارم -بدهی مالیاتی، تأمین اجتماعی یا بدهی به یک شخص عادی- احضاریه دادگاه علیه من صادر می‌شود و اموالم باید توقیف شود، این خودرو هم به عنوان اموال من در استعلام ذکر می‌شود. این خودش یکی از پرونده‌های رایج درباره خودرو است که آن شخصی که خودرویش توقیف شده است باید بیاید تحت عنوان اعتراض ثالث اجرائی پرونده تشکیل دهد و با مبایعه‌نامه‌اش اثبات کند که من این خودرو را قبلا خریداری کرده‌ام». مهاجری ادامه می‌دهد: «با توجه به اینکه اشخاصی به قصد فریب مبایعه‌نامه‌های صوری و عادی می‌نویسند، خود این موضوع محل سوءظن قوه قضائیه است؛ یعنی اثبات مالکیت برای شخص ثالث بسیار سخت خواهد بود و دستگاه قضائی با سوءظن به من نگاه می‌کند».

دعواهایی برای فک پلاک خودرو

این استاد دانشگاه الزام به فک پلاک خودرو به عنوان چالش جدید را این‌گونه توضیح داد: «الزام به فک پلاک خودرو هم یکی دیگر از پرونده‌هایی است که شاید تشکیلش برای قوه قضائیه و گرفتن وقت قوه قضائیه با این میزان پرونده بیهوده باشد. یعنی خودرویی خریدوفروش شده است و خریدار خودرو برای تعویض پلاک اقدام نمی‌کند. با توجه به اینکه مسئولیت خودرو با شخصی است که پلاک به نامش بوده است، دعوایی تحت عنوان الزام به فک پلاک خودرو و الزام به تنظیم سند رسمی یا همان الزام به انتقال خودرو مطرح می‌شود».

متصل‌بودن و به‌روز‌بودن، دو ویژگی اصلی سامانه استعلام خودرو

این حقوق‌دان مراحلی را گفت که باید در تکمیل این سامانه مورد توجه قرار بگیرد: «سامانه استعلام خودرو علی‌رغم اینکه یک حرکت رو به جلو است، اما با بررسی‌ها، بعضا ایراداتی در استعلامات مانند به‌روز‌نبودن دارد؛ مثلا درباره بدهی یا توقیف و بازداشتی می‌تواند مشکلات دیگری یا سوءظن‌هایی را ایجاد کند. البته می‌گویم یک گام مثبت است ولی هنوز مراحلی است که باید در تکمیل این سامانه مورد نظر قرار بگیرد». مهاجری فواید به‌روز‌بودن سامانه مذکور را بیان کرد: «اگر این سامانه به‌روز باشد و شما با استعلام و کد ملی متوجه شوید که این خودرو توقیف و بازداشتی ندارد، در رهن جایی نیست، بدهی ندارد و اصلا مالکش چه کسی است، قطعا به کاهش دعاوی در مراجع قضائی کمک خواهد کرد. ولی می‌خواهم بگویم فرایندهایی که در این سامانه وجود دارد، متأسفانه خیلی پیشرفته نیست و متصل‌بودن این سامانه‌ها برقرار نیست؛ مانند ثبت احوال، ثبت اسناد و املاک کشور، اجرای احکام دادگستری و اداره پنجم اجرای مهریه که بابت مهریه توقیف می‌کنند و بدهی‌های خودرو از لحاظ مالیاتی و... . البته ما قوانین مختلفی برای یکپارچه‌شدن سامانه‌ها داریم ولی چون کار بزرگی است، هنوز در سامانه استعلام خودرو هم این نقص به چشم می‌خورد».

شهروندان از این سامانه ضروری استفاده کنند

این حقوق‌دان در پاسخ به این سؤال که آیا امکان دارد این سامانه متروکه شود، گفت: «این سامانه، سامانه‌ای است که خیلی لازم و ضروری است. سامانه مسکن به ذهنم آمد که تقریبا به همین وضعیت دچار شد. در سال‌های گذشته بنا بود‌ اطلاعات مسکن در آن ثبت شود ولی هیچ‌وقت به آن صورت کامل موفق نشد که مورد انتظار دولت‌ها بود. سامانه استعلام خودرو هم این آسیب در انتظارش است. به نظر من‌ می‌رسد راه رفعش خیلی حقوقی نباشد. این پیشنهاد من است ولی در تعامل و نشست‌های عملی مشترک بین واحدهای فناوری اطلاعات این دستگاه‌هاست که به در اختیار گذاشتن این دیتاهای گسترده خودشان کمک کنند تا این سامانه زمین‌گیر نشود». مهاجری در پایان توصیه کرد: «من یک توصیه حقوقی به شهروندان کنم. با وجود همه ضعف‌های این سامانه حتما از این سامانه استفاده کنند و قبل از معامله خودرو استعلامات مختلف را بگیرند؛ بالاخص استعلامات بدهی، مالیاتی، توقیفی و بعد اقدام به معامله خودرو کنند. فروش مال غیر یکی از پرونده‌های گسترده است که حتی این سامانه هم نمی‌تواند آن را حل‌وفصل کند؛ چون‌ من می‌توانم با یک مبایعه‌نامه عادی اقدام به خریدوفروش کنم و در سامانه‌ای ثبت نمی‌شود که استعلامش بیاید. شاید راهکاری برایش نداشته باشیم ولی نکته مهم این است که به‌هرحال اگر این خودرو توقیفی دارد، پرونده‌ای درباره آن مطرح است، حتما از این سامانه استفاده کنند که گرفتار کلاهبرداران نشوند».