تاب‌آوری در روز صفر

محمدرحیم مقدس-کارشناس محیط زیست: روزی را تصور کنید که هنگام صبح، با بازکردن شیر آب متوجه شوید آبی به جریان درنمی‌آید. به احتمال زیاد در چنین شرایطی واکنش مشترک همه ما چیزی شبیه به دلهره و اضطراب در اولین لحظه، افکار نگران‌کننده درباره به‌هم‌خوردن روال عادی زندگی و درنهایت دست به کار شدن برای یافتن علت قطعی آب خواهد بود. حال تصور کنید که در آن روز، قطعی آب در سراسر شهر اتفاق افتاده باشد: به «روز صفر» خوش آمدید!

مفهوم روز صفر

مفهوم و عبارت «روز صفر» به روزی اشاره دارد که پیش‌بینی می‌شود در آن منابع تأمین آب یک شهر یا یک منطقه به اتمام برسد و مسئولان مربوطه را مجبور به اعلام شرایط اضطراری و اجرای اقدامات متناسب با این وضعیت کند.

در سال 2017 میلادی، پیرو پیش‌بینی به اتمام رسیدن منابع آبی و اعلام عمومی برنامه اضطراری بحران کمبود آب در شهر کیپ‌تاون، پایتخت آفریقای جنوبی، این اصطلاح به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت. سیاست‌مداران، متخصصان و رسانه‌ها هریک به دلایل مختلفی از عبارت «روز صفر» استفاده کردند. مهم‌ترین ویژگی این عبارت این است که به صورتی نمادین، اهمیت مسئله کمبود آب را بیان می‌کند.

استفاده از اصطلاح «روز صفر» با به تصویر کشیدن شرایط بحرانی منابع آب، این پیام ضمنی را منتقل می‌کند که کارکرد عادی سامانه‌های تأمین آب، با اختلال شدید همراه خواهد شد. این عبارت همچنین با انتقال احساس اضطرار و جدیت بحران آبی پیش‌رو، آمادگی لازم را برای پذیرش اجرای اقدامات فوق‌العاده ایجاد می‌کند. ایجاد محدودیت‌های سخت‌گیرانه در میزان آب مصرفی و جیره‌بندی آب از جمله معمول‌ترین اقدامات اضطراری در چنین شرایطی هستند. این اقدامات وضعیت سامانه‌های تأمین، تصفیه و توزیع آب شهر و همچنین زندگی روزمره افراد را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند.

از منظر ارتباطات و افزایش آگاهی عمومی نیز تلخی نهفته در مفهوم «روز صفر»، زمینه را برای بسیج عمومی و منسجم‌کردن فعالیت‌های مدنی و دولتی فراهم می‌کند. علاوه‌براین، این عبارت برای شکل‌دادن گفت‌وگو درباره مسائل کمبود آب و شیوه‌های پایدار مصرف، جذابیت رسانه‌ای لازم را دارد. استفاده از این عبارت «روز صفر» با پررنگ‌کردن خطر بی‌آبی قریب‌الوقوع و افزایش سطح هوشیاری مردم درباره میزان مصرف آب خود، می‌تواند منجر به تغییرات رفتاری درخور توجه میان ساکنان شهرها در نتیجه افزایش صرفه‌جویی شود. با سهیم‌شدن آحاد جامعه در امر پیشگیری و کنترل بحران کم‌آبی از طریق ایجاد و تقویت احساس مسئولیت اجتماعی و اقدام جمعی، از پیامدهای امنیتی و غیرامنیتی چنین بحرانی کاسته می‌شود.

روز صفر در کیپ‌تاون

شهر کیپ‌تاون با جمعیتی بیش از چهار میلیون نفر، برای تأمین آب مورد نیاز خود تقریبا به صورت کامل به منابع آب سطحی ذخیره‌شده در مجموعه‌ای از سدها، مشهور به سامانه تأمین آب کیپ غربی، متکی است. این سامانه از مجموعه‌ای پیچیده و به‌هم‌پیوسته شامل شش سد اصلی، خطوط لوله، تونل‌ها، شبکه‌های توزیع و تعدادی سد کوچک‌تر تشکیل شده است.

شهر کیپ‌تاون از سال 2015 درگیر خشک‌سالی طولانی‌مدت بود. با‌این‌حال، خشک‌سالی شدید سال 2017 و اوایل سال 2018 که در صد سال گذشته بی‌سابقه بود، موجب شد‌ این سدها کمترین میزان پرشدگی خود را با رقمی برابر با 28 درصد تجربه کنند. در آوریل 2018 (فروردین 1397)، پرشدگی مخزن بزرگ‌ترین سد این مجموعه که بیش از 50 درصد ظرفیت ذخیره کل سدها را به خود اختصاص می‌دهد، به فقط اندکی بیش از 10 درصد رسید. این امر به‌ویژه از این نظر نگران‌کننده بود که با کاهش این رقم به زیر 10 درصد، تأمین آب از این سد با دشواری روبه‌رو می‌شد.

اگرچه اولین اقدامات پیشگیرانه و اعمال محدودیت‌ها هم‌زمان با آغاز خشک‌سالی‌ها در سال 2015 به اجرا گذاشته شده بود،‌ رفته‌رفته با در خطر قرارگرفتن منابع تأمین آب، برای جلوگیری از رسیدن به روز صفر و تعطیلی بخش بزرگی از سامانه‌های تأمین آب شهری، این محدودیت‌ها تشدید شد. در اوج بحران، محدودیت‌های شدیدی بر مصرف آب وضع شد، تعرفه‌های آب به شیوه پلکانی افزایش پیدا کرد، تقویت زیرساخت در دستور کار قرار گرفت و کارزارهایی برای ترویج صرفه‌جویی در مصرف آب به راه افتاد.

سقف مصرف آب برای هر‌یک از شهروندان در ابتدا 87 لیتر در روز بود که در زمان اوج محدودیت‌ها به 50 لیتر در روز کاهش پیدا کرد (برای مقایسه، مصرف آب هر شهروند تهرانی برابر با 250 لیتر در روز است). شیوه قیمت‌گذاری پلکانی بر‌اساس میزان مصرف مشترکان و اعمال جریمه برای مشترکان پرمصرف اجرا شد. برای اطمینان از رعایت محدودیت‌های وضع‌شده در سطح شهر، گروه‌های گشت و بازرسی فعال شدند. برای کنترل رفتار مشترکان پرمصرف نیز دستگاه‌هایی بر روی انشعابات این مشترکان نصب شد که میزان مصرف آب آنها را محدود می‌کرد. از دیگر اقدامات انجام‌شده، انتشار عمومی نقشه‌ای از شهر بود که در آن میزان مصرف آب در سطح خانوار به نمایش گذاشته شده و مشترکان پرمصرف در آن مشخص شده بودند تا به ‌نوعی فشار اجتماعی برای کاهش مصرف آب این مشترکان تشدید شود (این اقدام پس از عبور از بحران متوقف شد).

به منظور تقویت زیرساخت‌های شبکه توزیع و انتقال آب، تلاش‌ها برای شناسایی و رفع نقاط نشت آب در شبکه شدت گرفت. هم‌زمان کاهش فشار شبکه در سطح شهر با هدف کاهش میزان مصرف آب به اجرا درآمد. افزایش عرضه و تأمین آب از منابع جدید از طریق اجرای پروژه‌هایی مانند حفر چاه‌های جدید، استقرار واحدهای سیار آب‌شیرین‌کن و اجرای طرح‌های بازیافت آب پیگیری شد. همچنین تلاش‌هایی برای تصفیه پساب و بازچرخانی آن در مصارف غیرشرب (کشاورزی و صنعت) آغاز شد. در اقدامی دیگر، سامانه پایش آب شهر ارتقا داده شد تا داده‌های مربوط به سطح آب مخازن سدها و الگوهای مصرف آب را به صورت لحظه‌ای در دسترس قرار دهد. علاوه‌براین، توسعه و به‌روزرسانی برنامه مدیریت خشک‌سالی شهر انجام شد تا در کنار ثبت و استفاده از تجربیات به‌دست‌آمده در این بحران، سناریوهای مختلف کمبود آب در آینده نیز در آن دیده شود.

جلب مشارکت جامعه در مسیر کاهش مصرف آب از طریق تعامل با صنایع و کسب‌وکارها و همکاری با گروه‌های محلی و سمن‌ها پیگیری شد. برای صنایع و کسب‌وکارها مشوق‌هایی در نظر گرفته شد تا اقدامات صرفه‌جویی و کاهش ردپای آبی را انجام دهند. همچنین برنامه‌های اختصاصی مدیریت آب در بخش‌های مختلف صنعتی به صورت مشارکتی تنظیم شد. به صورت موازی، گروه‌های محلی و سمن‌ها اقدامات صرفه‌جویی آب را در سطح پایه با انجام فعالیت‌های اطلاع‌رسانی و کارزارها بر‌عهده گرفتند.

برای افزایش آگاهی مردم، تعداد زیادی کارزار ارتباطی، چه به روش‌های سنتی و چه با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، راه‌اندازی شد. جلب توجه مخاطبان به جدی‌بودن خشک‌سالی و اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب در کنار معرفی روش‌های ساده صرفه‌جویی مانند کوتاه‌کردن مدت زمان استحمام، استفاده مجدد از آب خاکستری و استفاده کمتر از فلاش‌تانک سرویس‌های بهداشتی از‌ جمله اهداف این کارزارها بود. در سطح شهر نیز تابلوهای شمارشگری نصب شد که تعداد روزهای باقی‌مانده تا رسیدن به روز صفر را نمایش می‌داد. برای تشویق مردم به ادامه تلاش در راستای صرفه‌جویی در مصرف آب، آخرین وضعیت منابع تأمین آب شهر از طریق کانال‌های اطلاع‌رسانی مختلف مانند روزنامه‌ها، رادیو و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد. از‌ جمله نتایج شهودی این فعالیت‌ها می‌توان به تبدیل‌شدن خودروهای شسته‌نشده به مایه غرور و نگاه نامطلوب به خودروهای تمیز اشاره کرد.

نکته تأمل‌برانگیز اینجاست که اگرچه وضع محدودیت به بهبود بهره‌وری آب و تغییر رفتار مصرف‌کنندگان کمک کرد، اما مطالعه انجام‌شده پس از خاتمه بحران نشان می‌دهد که شدیدترین تغییر رفتاری مصرف‌کنندگان پس از انتشار برنامه اضطراری بحران کمبود آب شهر در چهارم اکتبر 2017 رخ داده است. در این برنامه مخاطرات و ریسک‌های اتمام منابع آب، امکان توزیع آب شرب میان شهروندان در نقاط از پیش تعیین ‌شده و افزایش تهدیدات آتش‌سوزی و احتمال همه‌گیری بیماری‌ها در سکونتگاه‌های غیررسمی پرجمعیت بررسی شده بود. انتشار این برنامه به شکل‌گیری موج خبری در رسانه‌ها و واکنش‌های هیجانی در شبکه‌های اجتماعی منجر شد. باید توجه داشت که آگاه‌کردن شهروندان کیپ‌تاون درباره جدیت این بحران به صورت بالقوه راهبردی مخاطره‌آمیز بوده است. با‌این‌حال به نظر می‌رسد که این کار درنهایت به ایجاد عمیق‌ترین تغییر رفتاری کمک کرد: برخلاف انتظار، واکنش مردم احتکار آب نبود؛ آنها کاهش مصرف را انتخاب کردند. اهمیت این نکته آنجا نمایان می‌شود که بدانیم بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد تا پیش از انتشار این برنامه، اعمال محدودیت‌های بیشتر مانند ممنوعیت استفاده از شلنگ، منجر به افزایش مصرف آب شده بود.

درنهایت، مجموعه‌ای شامل اثرات حاصل از اجرای اقدامات، افزایش بارش‌ها و همکاری شهروندان کیپ‌تاون، موجب شد تا از بروز روز صفر در این شهر جلوگیری شود.

روز صفر در دیگر شهرهای جهان

روز صفر در شهر کیپ‌تاون موجب شد تا مباحثی مانند مخاطرات و اثرات کمبود آب، نیاز به اقدامات بهتر در مدیریت منابع آب، بهبود زیرساخت‌ها، اهمیت برنامه‌ریزی شرایط اضطراری، اثر تغییر اقلیم بر دسترسی به آب و لزوم بهره‌برداری و مدیریت پایدار منابع آب در سطح جهانی مورد توجه قرار گیرد. علاوه‌بر پایتخت آفریقای جنوبی، شهرهای دیگری نیز در جهان به دلایلی مانند رشد جمعیت، تغییرات اقلیمی و مصرف ناپایدار منابع آب در معرض تهدید «روز صفر» قرار دارند.

در سال 2019 میلادی، شهر چینای در هندوستان به دلیل کاهش باران‌های موسمی، بیش‌بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی و گسترش بی‌رویه شهرنشینی، در معرض تهدید روز صفر قرار گرفت. انتقال آب از دیگر مناطق با سیستم ریلی این کشور، اجرای سامانه‌های استحصال آب باران و ترویج روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب میان ساکنان، روش‌هایی بودند که در این شهر برای مقابله با بحران کم‌آبی به کار گرفته شد. این بحران موجب شد نیاز به راهبرد بلندمدت مدیریت پایدار منابع آب در این منطقه بیش‌از‌پیش مورد توجه قرار گیرد.

بنگالور، دیگر شهر هند است که به دلیل گسترش سریع شهرنشینی، آلودگی منابع آب و مدیریت ناکارآمد این منابع با بحران آبی روبه‌روست. احداث مخازن جدید، تقویت زیرساخت‌های موجود، استفاده از روش‌های استحصال آب باران، تصفیه پساب و وضع مقررات سخت‌گیرانه‌تر برای استفاده‌های صنعتی آب از اقداماتی است که در دستور کار این شهر قرار گرفته است.

بیجینگ در چین، شهر آسیایی دیگری است که از دیرباز با مشکلات تأمین آب شرب مواجه بوده است. رشد سریع جمعیت، آلودگی‌های صنعتی و محدودیت منابع آبی، در زمره علل بروز تنش‌های آبی در این شهر قرار دارند. دولت مرکزی چین برای مدیریت این وضعیت اجرای پروژه‌های عظیم انتقال آب از جنوب به شمال کشور، وضع مقررات سخت‌گیرانه مصرف آب در صنعت و فعالیت‌های ترویجی میان شهروندان را به ‌عنوان راه‌حل‌های انتخابی خود به کار گرفته است.

شهر ساحلی استانبول اگرچه به دروازه اروپا مشهور است، از نظر مدیریت منابع آبی فاصله درخور تأملی با استانداردها و رویه‌های معمول این قاره دارد. در پی گسترش سریع این شهر در سال‌های اخیر، تغییرات اقلیم و مشکلات مدیریتی در بخش آب، تهدید روز صفر بر روی این شهر نیز سایه افکنده است. احداث سدها و مخازن جدید، استفاده از فناوری‌های مدرن کاهنده و تأکید بر صرفه‌جویی در مصرف آب از روش‌های مورد استفاده ترک‌ها برای رسیدگی به مشکلات آبی این شهر بوده است.

در آمریکای جنوبی، شهر سائوپائولو در کشور برزیل در سال‌های 2014 و 2015 به دلیل خشک‌سالی طولانی‌مدت، جنگل‌زدایی در آمازون، تغییرات الگوی بارشی و افزایش مصرف آب با مشکل تأمین آب شرب مواجه شد. برای کنترل بحران در این شهر، ایجاد محدودیت در مصرف آب از طریق جیره‌بندی و قطع آب برای ساعات متوالی در طول روز، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها برای تقویت ظرفیت ذخیره‌سازی و توزیع آب و راه‌اندازی کارزارهای آگاهی‌افزایی و تشویق به صرفه‌جویی در مصرف آب انجام شد که درنهایت در کنار افزایش بارش‌ها، منجر به برطرف‌شدن مشکل و عبور از بحران کمبود آب شد.

در همسایگی غربی برزیل، کشور پرو با یخچال‌های متعدد رشته‌کوه‌های آند قرار دارد. شهر لیما در پرو برای تأمین آب مورد نیاز خود به آب‌شدن برف‌های ذخیره‌شده در همین یخچال‌ها وابسته است. تغییرات اقلیمی و گسترش شهرنشینی موجب شده تا این منابع تحت فشار قرار گیرند. برای مدیریت این وضعیت، تقویت زیرساخت‌های ذخیره و توزیع آب، ترویج روش‌های نوین آبیاری در کشاورزی و پیاده‌سازی برنامه‌هایی برای صرفه‌جویی در مصرف و بازچرخانی آب به کار گرفته شده‌اند.

در قاره آمریکای شمالی، شهر مکزیکوسیتی با فرونشست زمین ناشی از بیش‌بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. زیرساخت‌های قدیمی این شهر، میزان تلفات آب را افزایش داده و آلودگی منابع آبی به معضلی برای آن تبدیل شده است. سرمایه‌گذاری برای بهبود شبکه توزیع آب شهری، ترویج روش‌های افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی در مصرف آب و بررسی گزینه‌های موجود برای شیرین‌سازی یا بازچرخانی آب، از‌ جمله اقدامات این شهر مکزیکی است.

در همین قاره، شهر لس‌آنجلس در غرب ایالات متحده آمریکا، دوره‌ای از خشک‌سالی‌های بی‌سابقه را پشت سر گذاشته است. وابستگی تأمین منابع آب این شهر به پروژه‌های انتقال آب در کنار سرانه بالای مصرف، مشکلاتی جدی برایش به همراه داشته است. برای مقابله با این شرایط، استفاده از فناوری‌های جدید برای صرفه‌جویی در مصرف آب، کاهش آب مورد نیاز برای آبیاری چمن‌ها از طریق ترویج شیوه‌های محوطه‌سازی مقاوم دربرابر خشک‌سالی و افزایش سرمایه‌گذاری در بازیافت و بازچرخانی آب، از اقدامات انجام‌شده در این شهر است.

بررسی وضعیت این شهرها نشان می‌دهد که در هر منطقه، چالش‌ها و راهبردهای متنوعی درباره روز صفر وجود دارد. ارائه پاسخ مناسب به وضعیت و امکانات خاص هر منطقه مرتبط است. سرمایه‌گذاری برای بهبود زیرساخت‌های تأمین، تصفیه و توزیع آب، ترویج روش‌های حفاظتی و صرفه‌جویی، تأمین آب از منابع جدید همچون شیرین‌سازی و بازچرخانی و ارتقای حکمرانی پایدار آب از ‌جمله آنها هستند.

روز صفر در ایران

اگرچه تا‌کنون در شهرهای بزرگ ایران اتفاقی مشابه با آنچه در پایتخت آفریقای جنوبی به وقوع پیوست، رخ نداده است، با‌این‌حال شهرهای مختلف کشور از دیرباز تاکنون درگیر کمبود منابع و تنش آبی در سطوح مختلف بوده‌اند. علاوه‌بر‌این، بروز برخی سوانح و اتفاقات، به‌ویژه در‌ سال‌های اخیر، در کنار خشک‌سالی‌های شدید و تغییر الگوهای بارشی در سطح کشور موجب شده است آسیب‌پذیری سامانه‌های تأمین و توزیع آب شرب در شهرهای کشور بیش‌از‌پیش مورد توجه قرار گیرد.

 تهران

شامگاه روز پنجشنبه 18 خرداد‌ 1402، در پی بارش شدید و جاری‌شدن سیل در نزدیکی جاده چالوس، مسیر انتقال آب از سد امیرکبیر به تأسیسات آبرسانی تهران بر اثر رانش زمین و ریزش حجم بزرگی از گل‌و‌لای و سنگ مسدود شد. مسدودشدن رودخانه کرج که ۲۰ درصد آب شهر تهران را تأمین می‌کند، در شرایطی رخ داد که بارش‌ها نسبت به میانگین بلند‌مدت با کاهش 44‌درصدی روبه‌رو بود. این اتفاق فشار مضاعفی را بر منابع تأمین آب شهر وارد کرد؛ به‌طوری‌که تأمین آب بخش‌هایی از مناطق مرکزی و غربی تهران بزرگ از ‌جمله مناطق 3، 6، 7 و 11 با اختلال شدید، افت فشار و قطعی مواجه شد.

بلافاصله پس از وقوع حادثه، گروه‌های عملیاتی به همراه تجهیزات و ماشین‌‌های سنگین به منطقه اعزام شدند تا عملیات رفع انسداد مسیر رودخانه آغاز شود. جغرافیای دره و نزدیکی محل آوار به سد امیرکبیر، گزینه‌هایی همچون انتقال تجهیزات از طریق خطوط هوایی یا بازگشایی مسیر از طریق انفجار را غیرممکن می‌‌کرد. از طرف دیگر، حجم عظیم گل‌و‌لای وارد‌شده به رودخانه و باتلاقی‌بودن آن، فعالیت ماشین‌آلات را با دشواری دوچندان روبه‌رو می‌کرد. درنهایت پس از گذشت سه روز، این مسیر بازگشایی و جریان آب به سمت تصفیه‌خانه‌ها روان شد. البته با وجود برطرف‌شدن مشکل تأمین آب، نوسانات و مشکلات موضعی در شبکه تا مدتی بعد ادامه داشت.

در روزهایی که شبکه آبرسانی تهران تحت تأثیر این اتفاق قرار گرفت، بخش درخور توجهی از نیاز شبکه از طریق دیگر سامانه‌های آبرسانی تأمین شد تا از گسترش محدوده‌های افت فشار جلوگیری شود. همچنین آبفای تهران با تعبیه تانکرهای آب شرب برای شهروندان ساکن در مناطقی که با افت فشار مواجه بودند، تلاش کرد بخشی از مشکلات به‌وجود‌آمده را مدیریت کند.

 شهرکرد

در ابتدای مرداد‌ سال 1401 بارش شدید و وقوع سیل در کوهرنگ موجب شد تا کدورت آب چشمه کوهرنگ، سرچشمه اصلی رودخانه‌های کارون و زاینده‌رود‌ افزایش پیدا کند. میزان بالای غلظت رسوبات، تصفیه‌خانه‌های آب شرب را در استان چهارمحال‌وبختیاری از مدار خارج کرد و طولانی‌شدن زمان گل‌آلودی بیش از نیمی از مردم این استان را با مشکل تأمین کیفیت آب روبه‌رو کرد. شهر‌های شهرکرد، چلگرد، باباحیدر، فارسان، فیل‌آباد، سورشجان و 65 روستا‌ در مسیر خط انتقال کوهرنگ، بیش از 10 روز از گرم‌ترین روز‌های سال را با کاهش کیفیت و قطعی آب شرب سپری کردند.

در شهرکرد، تداوم قطعی آب سبب خالی‌شدن مخازن تأمین فشار شبکه شد. در پی این اتفاق، میزان آب مورد نیاز که در شرایط عادی 650 لیتر بر ثانیه است، به 800 لیتر بر ثانیه افزایش پیدا کرد. برای جبران این کسری، ۱۱ چاه آب کشاورزی با دبی 150 لیتر بر ثانیه به مدار وارد شد. با تقویت پمپاژ خط پدافندی انتقال آب از تصفیه‌خانه سامان به شهرکرد نیز 130 لیتر بر ثانیه تأمین شد. همچنین عملیات اجرائی اصلاح تصفیه‌خانه گردنه خلک از ساعات اولیه با استقرار تیم‌های عملیاتی و اکیپ‌های رفع کدورت در دستور کار قرار گرفت. دو پکیج رفع کدورت که به تصفیه‌خانه‌های تند معروف هستند نیز از استان‌های دیگر به این منطقه منتقل شده و کار نصب و راه‌اندازی آنها به مرحله اجرا درآمد. در تمام این مدت، توزیع آب بسته‌بندی و آبرسانی سیار توسط صد تانکر در سطح شهر انجام می‌شد. نکته درخور توجه اینکه برای رفع مشکل قطعی آب شهرکرد، ۳۶ گروه از چهارمحال‌و‌بختیاری و ۲۴ گروه از سراسر کشور از نقاطی مانند دزفول، لرستان، قم، خوزستان و تهران همکاری کردند.

 همدان

اگر بارش باران و سیلاب در مرداد‌ 1401 استان چهارمحال‌وبختیاری را با مشکل تأمین آب روبه‌رو کرد، این اتفاق در استان همدان به دلیل خشک‌سالی، کاهش جدی بارش‌ها و به اتمام رسیدن ذخایر آبی سدها، به‌ویژه سد اکباتان، به‌ عنوان اصلی‌ترین منبع تأمین آب شهر همدان، بروز پیدا کرد.

شبکه آب شهر همدان به دو منطقه شرقی و غربی تقسیم می‌شود که منبع تأمین آب بخش‌های شرقی شهر از سد اکباتان و بخش‌های غربی چاه‌های آب زیرزمینی است. میزان نیاز آبی شهر همدان در حالت عادی حدود ‌هزار‌و ۷۵۰ لیتر در ثانیه است که رقمی بین هزار تا هزارو 200 لیتر بر ثانیه از آن توسط برداشت از سد اکباتان تأمین می‌شود. از بهمن‌‌ 1401 با ظهور نشانه‌های خشک‌سالی و کم‌آبی، حفظ ذخایر آبی سد اکباتان از طریق اجرای اقدامات خود‌کنترلی همچون جایگزینی آب رودخانه‌های خاکو و دره مرادبیک در دستور کار قرار گرفت که در نتیجه آنها، میزان برداشت آب از سد اکباتان به 400 لیتر در ثانیه کاهش یافت. با‌این‌حال، تداوم خشک‌سالی موجب شد‌ ذخیره این سد به کمترین میزان خود رسیده و تصفیه‌خانه شهید بهشتی از مدار بهره‌برداری خارج شود. در نتیجه این اتفاق، بخش شرقی شهر همدان به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفت.

با تشدید بحران کم‌آبی، مدیریت مصرف و مدیریت فشار آب، اجرای خطوط اضطراری و افزایش بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی از طریق حفر چاه‌های جدید، بهسازی چاه‌های موجود و به‌کارگیری چاه‌های اجاره‌ای کشاورزی، از‌ جمله اولین اقدامات اضطراری اجرا‌شده بود. انتقال آب از بخش غربی به بخش شرقی شبکه توزیع آب، اقدام دیگری بود که به اجرا درآمد. به علت عدم اجرای خطوط بین مخازن، انتقال آب از غرب به شرق شهر فشار زیادی به تأسیسات و شبکه شهر وارد می‌کرد که به همین علت تعداد شکستگی‌ها در شبکه نیز بالا رفت.

در زمان اوج بحران، ارتش نیز وارد عمل شد و با استفاده از تانکرهای آبرسانی و آب بسته‌بندی به ارائه خدمت به شهروندان پرداخت. برنامه جیره‌بندی آب نیز به اجرا درآمد و قطعی بیش از هشت‌ساعته آب در مناطق مختلف شهر، زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داد. قطع آب از ساعت ۲۳ تا پنج صبح نیز تا چند ماه ادامه یافت. با سفر رئیس‌جمهور فقید به همدان در ششم مرداد‌‌، رفع بلندمدت مشکل تأمین آب شهر از طریق تسریع در بهره‌برداری از پروژه آبرسانی از سد تالوار به همدان با جدیت بیشتری پیگیری شد. این طرح با خط انتقالی به طول ۱۴۰ کیلومتر از مصوبات سفر رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۸۳ به استان همدان بود که در زمان بروز بحران همچنان در مرحله ساخت قرار داشت. این خط در‌نهایت در مهرماه 1401 با دبی 400 لیتر بر ثانیه به بهره‌برداری رسید که به مرور، این حجم تا هزارو 400 لیتر بر ثانیه افزایش یافت. «روز صفر» به ‌عنوان یادآوری برای آسیب‌پذیری مناطق شهری نسبت به بحران‌های آبی عمل می‌کند. نگاه به تجربیات شهرهای مختلف ایران و جهان در برخورد با بحران آب، اهمیت رویکردهای پیشگیرانه و جامع را برای شیوه‌های پایدار مدیریت منابع آب برای دستیابی به امنیت آبی امروز و نسل‌های آینده، بیش‌از‌پیش نمایان می‌کند.