تحریم اقتصادی علیه محیط زیست

‌هلیا عظیمی: تحریم اقتصادی می‌تواند منجر به تولید بیشتر کربن و افزایش آلایندگی محیط زیست شود. این چکیده‌ای از پژوهش‌های محمدرضا فرزانگان، استاد اقتصاد دانشگاه فیلیپس ماربورگ آلمان و همکاران او ا‌ست. این محققان در پژوهشی تازه، اثر تحریم بر محیط زیست را بررسی کرده‌اند. در این پژوهش تأکید می‌شود‌ تحریم‌ می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر محیط زیست داشته باشد؛ به‌ویژه با محدود‌کردن واردات فناوری‌های پاک و کاهش بهره‌وری انرژی و این مسئله می‌تواند منجر به افزایش آلودگی و نقض بالقوه تعهدات بین‌المللی زیست‌محیطی شود که حمایت مالی، فنی و علمی از کشورهای تحریم‌شده را الزامی می‌کند. این پژوهشگران در ادامه توضیح می‌دهند‌ بررسی اثر تحریم بر محیط زیست شامل متغیرهای متعدد و کاری پیچیده است. اما برای توضیح تأثیر تحریم بر انتشار کربن باید توضیح داد در‌حالی‌که تحریم‌ ممکن است به اختلالات اقتصادی و کاهش رشد منجر شود، ممکن است به افزایش انتشار کربن مرتبط با تأمین انرژی کمک کند. این می‌تواند به دلیل گسترش اقتصاد غیررسمی تحت تحریم باشد؛ چرا‌که فعالیت‌های اقتصادی در اقتصاد غیررسمی انتشار گازهای گلخانه‌ای را افزایش می‌دهد و سپس با سطوح بالاتر فساد در اقتصاد غیررسمی، این فرایند تقویت می‌شود. در ادامه این مقاله آمده است که ‎برای ایجاد یک تجزیه‌و‌تحلیل معنادار، تعریف یک روند خلاف واقع یا سناریوی پایه ضروری است که وضعیتی را بدون محدودیت‌های اجتماعی و فنی در انتشار کربن و بدون تحریم‌های تحمیلی نشان می‌دهد که به آن «تجارت معمول» گفته می‌شود. این سناریو شرایط فعلی رشد، مصرف انرژی و انتشار کربن را بدون تأثیر تحریم‌ها در نظر می‌گیرد. در این میان، دو عامل حیاتی را که تأثیر درخور توجهی بر انتشار کربن دارند، شناسایی می‌کنیم: رشد و شدت مصرف انرژی که این عوامل به‌شدت تحت تأثیر تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی قرار دارند. ‎سپس بر ‌اساس فرضیات مختلف در مورد تحریم‌ها و رشد، شش سناریو را شناسایی می‌کنیم. همچنین این پژوهش توضیح می‌دهد تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی عامل اصلی تأثیرگذار بر رشد اقتصادی ایران و تغییرات شدت انرژی در بخش‌های مختلف است. سناریوهای این پژوهش بر ‌اساس دوره‌های مختلف تحریم‌ در ایران است: قبل از برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام (2008-2015)، در طول اجرای آن (2016-2017) و پس از بازگرداندن و تشدید تحریم‌ها (2018-2020). ‎ بر ‌اساس تجزیه‌و‌تحلیل حساسیت، اعتبار‌سنجی مدل و طبقه‌بندی‌های رشد فعلی، هفت سناریوی سیاست در این سه مرحله شناسایی شده است. سناریوی اول تأثیر تحریم‌ را در شرایطی بررسی می‌کند که شدت انرژی بی‌تأثیر باقی می‌ماند. این سناریوها با استفاده از داده‌های واقعی بانک جهانی (2021) محاسبه می‌شوند. ‎در سناریوی دوم که نشان‌دهنده دوره قبل از تحریم 2016 است، متوسط ​​نرخ رشد سالانه در بخش‌های مختلف به شرح زیر است: کشاورزی 3.43 درصد، صنعت با 4.29 درصد و خدمات 3.78 درصد. علاوه‌بر‌این، میانگین تغییر سالانه شدت انرژی در تمام بخش‌ها 2.3 درصد است. ‎در مقابل، سناریوی ششم که مربوط به دوره پس از تحریم‌های 2018 است، میانگین نرخ رشد سالانه متفاوتی را نشان می‌دهد: کشاورزی با 4.12 درصد، صنعت با 1.68 درصد و خدمات در منفی 0.25 درصد. میانگین تغییر سالانه شدت انرژی در تمام بخش‌ها به‌طور قابل‌ توجهی بالاتر و 7.96 درصد است. ‎یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد در سناریوی پایه کسب‌وکار، پیش‌بینی می‌شود هم مصرف انرژی سوخت فسیلی و هم انتشار کربن تا سال 2028 به‌طور پیوسته افزایش داشته باشد. علاوه‌بر‌این، لغو موقت تحریم‌ اقتصادی، همان‌طور ‌که در طول اجرای برجام مشاهده شد، می‌تواند به‌طور بالقوه به کاهش حدود پنج‌درصدی انتشار کربن بینجامد، اما اعمال دوباره تحریم‌ مانع رشد و افزایش شدت انرژی در همه بخش‌ها می‌شود. این منجر به مصرف انرژی و انتشار کربن بیشتر می‌شود. ‌‎این پژوهش تأکید دارد که‌ بین سناریوهای مختلف، سناریوی ششم احتمال انتشار بالاترین میزان سالانه کربن را مطرح می‌کند که به دلیل بدتر‌شدن شدت مصرف انرژی به هزارو ‌135 میلیون تن در سال 2028 رسیده است. در مقابل، سناریوی چهارم که نشان‌دهنده توافق برجام با بالاترین نرخ رشد اقتصادی است، کاهش انتشار کربن را نشان می‌دهد.