تاریخچه هنر سنتی شیشه‌گری و آبگینه در ورامین
یکی از خصوصیات اصلی مردمان دشت ورامین که در طول تاریخ از صفات بارز آنان بوده، علاقه‌مندی به هنر و تولید محصولات سنتی و صنایع دستی است. ازجمله این هنرهای اصیل و ارزنده که جایگاه ویژه‌ای در بین صنایع دستی شهرستان ورامین دارد، هنر سنتی شیشه‌گری و آبگینه است که قدمتی درخشان و طولانی در تاریخ هنر ایران و دشت ورامین دارد.
محمدرضا تاجیک: یکی از خصوصیات اصلی مردمان دشت ورامین که در طول تاریخ از صفات بارز آنان بوده، علاقه‌مندی به هنر و تولید محصولات سنتی و صنایع دستی است. ازجمله این هنرهای اصیل و ارزنده که جایگاه ویژه‌ای در بین صنایع دستی شهرستان ورامین دارد، هنر سنتی شیشه‌گری و آبگینه است که قدمتی درخشان و طولانی در تاریخ هنر ایران و دشت ورامین دارد. هرچند در عصر حکومتگران بعدی و ایلخانان مغول، هنر شیشه‌گری در کشور رو به افول رفت، اما این هنر در دشت ورامین جایگاه خویش را حفظ کرد و از یک سو با یورش مغولان و تخریب منطقه تاریخی ری و کوچ مردمان و هنرمندان آن دیار به منطقه ورامین و از سوی دیگر انتخاب و تثبیت ورامین به‌عنوان مقر اداری و اقتصادی ایلخانان، ورامین را تبدیل به یکی از کانون‌های هنر و هنرمندان اصیل ایرانی کرد. در این دوره و در کنار هنرهایی همچون معماری، آجرکاری، کاشی‌کاری و گچ‌بری، هنر شیشه‌گری فوتی و آبگینه نیز رونق دوچندان پیدا کرد و استقرار کارگاه‌های بزرگ و کوچک شیشه‌گری و روی‌آوردن مردمان هنرمند و هنر‌دوست آن به این هنر، ورامین را تبدیل به قطب هنر شیشه و آبگینه کرد. باید گفت در عصر صفویه نیز این هنر مورد توجه خاندان حکومتگر ایرانی قرار داشت و کارگاه‌های کوچک و بزرگی در ورامین، ری، نیشابور و... پدید آمد و با استفاده گسترده مردم از تولیدات آبگینه به‌عنوان ظروف مصرفی، تولیدات آن نیز رونقی دوباره یافت. پس از سلسله‌های افشاریه و زندیه، در دوران قاجاریه نیز با انتخاب تهران به پایتخت، شیشه و آبگینه ورامین از مجاورت با پایتخت بیشترین بهره را برد و دوران درخشان و طلایی خود را آغاز کرد؛ به‌طوری که با دسترسی گسترده به منابع و مواد اولیه و استقرار کوره‌های بزرگ و کوچک در گوشه و کنار روستاها و مناطق پر‌جمعیت این دشت، آبگینه ورامین تبدیل به یکی از هنرهای ماندگار شد. به‌ویژه آنکه در این دوره، پس از کشف و استخراج نفت و دسترسی آسان‌تر به سوخت ارزان برای مصارف کوره‌ها، از یک طرف تولید آجرهای نسوز خارجی و واردات آن به کشور و از طرف دیگر تهیه اکسید فلزات مختلف که امکان استفاده از رنگ‌های زیبا را برای استادکاران هنر صنعت شیشه و آبگینه فراهم می‌کرد، تولیدات این گروه صنایع دستی و هنرهای سنتی را به چنان تنوعی رساند که هنر شیشه‌گری با نام ورامین عجین شد. در دوره قاجار هرچند شاهد وجود ظرف‌های زیبا و تزیینی ساخته‌شده با دو روش دمیدن آزاد و دمیدن در قالب بودیم، اما ورود هنر شیشه‌گری سنتی به مرحله تولید صنعتی، رویدادی بود که در عصر این سلسله پس از گسترش روابط تجاری با غرب و اثرپذیری از انقلاب صنعتی اروپا به وقوع پیوست. در عصر پهلوی اول، شاه ایران با الهام از شاه‌عباس صفوی و برای احیای مجدد دوره اوج هنر شیشه‌گری، شش صنعتگر آلمانی را به ایران آورد و سعی در احیای این هنر کرد و به دنبال آن در نقاطی از تهران، ری و ورامین کارخانه‌ها و کارگاه‌های شیشه‌گری ایجاد و افتتاح شدند که بعد از حدود صد سال، هنوز برخی از آنها فعال هستند. امروزه نیز به مدد وجود منبع عظیم گاز به‌عنوان جایگزین نفت و گازوئیل، تولید داخلی آجر نسوز برای ساخت کوره‌ها، طراحی‌های نو و تنوع محصولات در فرم، استفاده از قالب‌های آماده و تولید آبگینه فوتی و قالبی و راهیابی به بازارهای جهانی، این هنر درخشان‌ترین دوران حیات خود را سپری می‌کند. اگرچه معتقدیم کشور ما هنوز تا رسیدن به ظرفیت واقعی تولید شیشه و آبگینه خصوصا در حوزه صادرات فاصله دارد، اما اکنون شهرستان ورامین با فعالیت بیش از ۶۴ کارگاه بزرگ و کوچک شیشه‌گری و تولید آبگینه و فعالیت بیش از پنج‌‌هزار‌و ۶۰۰ هنرمند و صنعتگر، تولید ۷۵ درصد از محصولات شیشه و آبگینه کشور را به خود اختصاص داده و یکی از مهم‌ترین مراکز عمده تولید محصولات شیشه‌ای دست‌ساز در ایران است و محصولات تولیدی آن که حاصل تفکر و دستان توانمند و ذوق هنری خالقان هنرمند آن است، به بیش از ۱۷ کشور خارجی ازجمله ترکیه، امارات و... صادر می‌شود. هرچند زادگاه هنر و صنعت شیشه‌گری و آبگینه ورامین، منطقه خیرآباد و روستاهای اطراف آن ازجمله خورین، محمود‌آباد و... است، اما در دیگر شهرستان‌های دشت ورامین ازجمله پاکدشت، قرچک و پیشوا نیز کارگاه‌های سنتی شیشه‌گری فعال بوده و هنرمندان آن به صورت‌های مختلفی همچون شیشه‌گری فوتی، قالبی و فوتی-قالبی مشغول تولید آثار هنری خود هستند. آنچه بیان آن حائز اهمیت است، این است که هرچند در قرون مختلف، هنرهای تکمیلی روی شیشه و آبگینه قوت گرفته، اما امروزه با انجام اقدامات تکمیلی بر روی انواع تولیدات شیشه‌ای که حالت تزیینی دارند، آثار بسیار زیبا و دارای ارزش هنری والایی به دست هنرمندان شیشه‌گر شامل تراش روی شیشه، مینای شیشه، نقاشی رو و پشت شیشه، هم‌جوشی شیشه، معرق شیشه یا خانه‌بندی شیشه و... تولید می‌شود. حال با تشکیل انجمن صنفی شیشه و بلور شهرستان ورامین به همت جمعی از هنرمندان و صنعتگران این رشته هنری و همچنین راه‌اندازی نخستین آموزشگاه علمی شیشه و آبگینه در این شهرستان، امید می‌رود پس از کسب افتخار ثبت شهر ملی شیشه و آبگینه، در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد ثبت جهانی شهر ورامین با این هنر فاخر و ارزنده نیز باشیم.