نگاهی به تهدیدهای جدید در حوزه امنیت ملی

علیرضا نامی

کشور ما طی این سال‌ها با تحریم‌ها و تهدیدهای همه‌جانبه روبه‌رو بوده است و وضعیت ایران نیز متفاوت از سایر کشورهاست. دشمنان از بدو انقلاب با ترور، دسیسه و پس از آن با راه‌انداختن جنگ سخت، تلاش کردند کشور را در عرصه خودکفایی متوقف کنند. آنها پس از ناکامی در این عرصه با تحریم و توطئه برای انزوای ایران در عرصه بین‌المللی و همچنین خرابکاری‌های صنعتی و نفوذ سایبری و روش‌های نوین تهدید که بر همگان مبرهن و آشکار است، تلاش کردند چرخ حرکت و شتاب جمهوری اسلامی ایران در تمامی عرصه‌های پیشرفت را متوقف کنند.

 به موازات این تهدید‌ها، طی سال‌های اخیر مسئله بیوتروریسم به عنوان یک تهدید پنهان و تقریبا جدید، سوای سایر تهدیدهای مورد توجه، کارزار مبارزه و دفع خطر و همچنین پایداری امنیت را با پیچیدگی‌های دیگری روبه‌رو کرده است که شمول آن دایره وسیعی از تهدید از جمله سیستم تأمین غذا و نیازهای اساسی در این عرصه را نیز در‌بر‌می‌گیرد. بنابراین مفهوم و دربرگیری امنیت غذایی برای جمهوری اسلامی ایران فراتر از تأمین غذا به روش‌های متداول دنیاست.

 در تعریف ساده جهانی، منظور از امنیت غذایی تأمین غذای سالم، کافی و مقوّی برای همه مردم است. تعریف امنیت غذایی از طرف سازمان خوار‌بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۱۹۸۴ آورده شده است که در آن امنیت غذایی به معنی اطمینان از اینکه همه مردم در همه اوقات به غذاهای اصلی مورد نیاز خود دسترسی فیزیکی و اقتصادی داشته باشند تعریف شده است که البته این تعریف در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران معنای وسیع‌تری دارد.

امروزه در جهان از یک‌ طرف با افزایش مصرف و از طرفی با کمبود منابع مواجه هستیم. بنابراین امنیت غذایی در بیشتر کشورهای جهان معادل امنیت ملی است و کشور ما نیز به دلایل مختلف از این قاعده استثنا نیست. بنابراین ما ناگزیریم چه به لحاظ سیاسی و چه به لحاظ ساختاری به موضوع امنیت غذایی توجه کنیم و در تأمین کالاهای اساسی به خودکفایی برسیم و بتوانیم نیازهای خود را در بحث امنیت غذایی تأمین کنیم. چون همان‌طورکه عرض کردم، از یک طرف با افزایش مصرف و از طرفی با کمبود منابع و همچنین تهدید‌ مواجه هستیم. اما در وزارت دفاع و نیروهای مسلح منظور از امنیت غذایی بسیط‌تر و وسیع‌تر از تعاریف معمول و روزمره برای این

 مفهوم است.

جمهوری اسلامی ایران به سبب رویارویی با تهدید در عرصه غذایی و مسئله بیوتروریسم، باید با بومی‌سازی تمامی چرخه تولید و خودکفایی کامل در تأمین غذا، خود را در‌برابر هر‌گونه تهدید بیولوژیک مصون بدارد.

پیش‌تر نمونه‌ای از تهدیدهای بیولوژیک و ورود برخی اقلام اساسیِ آلوده به کشور را مشاهده کردیم که بحمدالله با اقدام به‌موقع، از ورود مواد وارداتی آلوده به چرخه تولیدِ غذا جلوگیری شد. در برخی از موضوعات در این زمینه شایعاتی بود که توسط دستگاه‌های مسئول تکذیب شد اما موضوع واردات برخی محصولات مثل گندم آلوده در سال‌های گذشته نیز از صحت و سقم برخوردار بود که خدا را شکر وارد چرخه مواد غذایی نشد؛ اما هزینه‌هایی را برای کشور

 در برداشت.

اما جدای از اتفاقات افتاده و شایعات مطرح‌شده درباره امکان ورود مواد غذایی آلوده به چرخه مواد غذایی کشور، این موضوع ابعاد دیگری نیز دارد و آن تصمیم جدی و اقدامی عملی برای خودکفایی کامل در عرصه تولید غذا و مواد اولیه آن در کشور است که تهدید در این زمینه را به حداقل و صفر می‌رساند. اما رسیدن به این نقطه، الزام تفکر در بحث امنیت غذایی به‌ صورت تفکر سیستمی و با نگاه امنیت ملی را دوچندان می‌کند. در تفکر سیستمی موضوع امنیت غذایی مهم‌ترین مسئله است و ارزش‌ها، تهدیدها، راهبردها و سیاست‌ها را در این عرصه با دید امنیت ملی برنامه‌ریزی می‌کند.

این مفهوم سال‌ها پیش در نیروهای مسلح مورد توجه بوده و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تلاش کرده است با فناوری، همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و دستیابی به دانش بومی، چرخه کامل تولید مواد غذایی را تا حد زیادی بومی کند و از نگاه صرف تأمین غذا به تولید سالمِ پایدار در چارچوب امنیت ملی دست یابد و امیدواریم نه‌تنها در وزارت دفاع، بلکه مفهوم امنیت غذایی به‌ عنوان مؤلفه‌ای از امنیت ملی در بدنه و سیستم فکری کشور نهادینه شود تا جلوی آسیب‌ها در این عرصه گرفته شده و به حداقل برسد و از طرفی امنیت پایدار و بلندمدت در عرصه غذایی با توجه به شرایط اقلیمی، کمبود منابع و تهدیدات بیولوژیک، تا حد زیادی رشد کند و در مسیر توسعه

 قرار بگیرد.

به طور کلی، تولید بذرهای استراتژیک، کشاورزی دانش‌بنیان و به‌کارگیری فناوری‌های نوین، ارتقای بهره‌وری و مدیریت منابع آب، کشاورزی حفاظتی در راستای حفظ و احیای کیفیت خاک اراضی، الگوی کشت بهینه متناسب با اراضی منطقه‌ای، تولید محصولات سالم و ارگانیک، هوشمندسازی کشاورزی، غنی‌سازی و احیای مراتع، ایجاد زنجیره مزرعه تا سفره، تولید مردم‌پایه و مشارکت‌ عمومی، از راهبردهای وزارت دفاع در حوزه کشاورزی در راستای مقاومت در‌برابر تهدیدات بیولوژیک است.

همان‌طورکه رهبری می‌فرمایند، دستگاه کشاورزی برای کشور ما بسیار مهم است؛ چون امنیت غذایی برای کشور ما که کشوری بزرگ، پرجمعیت و دارای هدف‌های بلند است، بسیار مهم است. لذا بخش کشاورزی ما یک بخش ویژه و استثنایی است و همه باید برای آن تلاش کنند. امروزه بحث بیوتروریسم و جنگ در همه حوزه‌ها علیه جمهوری اسلامی جاری و ساری است و پیش‌قراولانی از جمله دبیرخانه امنیت غذایی نیروهای مسلح می‌کوشند ضریب امنیت غذایی را با خودکفایی در بخش‌های مختلف کشاورزی، دامداری و حتی شیلات از صفر تا‌ صد بومی کنند و به حداکثر برسانند.

دبیریِ امنیت غذایی نیروهای مسلح که هم‌زمان مدیرعامل سازمان اتکا نیز هست، درباره به‌کارگیری پژوهش، نوآوری و فناوری در بخش امنیت غذایی و کشاورزی که تأکید مقام معظم رهبری است، تولید محصولات فراسودمند (پروبیوتیک‌...)، سالم و ارگانیک، تدوین الگوی مصرف ایرانی، اسلامی و دانش‌بنیان، طراحی و تولید سیستم‌های مقابله با بیوتروریسم غذایی را در دستور کار قرار داده و تجربیات بیش از چند دهه مقابله با بیوتروریسم، نویدِ آمادگی برای همکاری با سایر بخش‌های کشور را نیز می‌دهد.