حراج بیست‌و‌دوم؛ حراج آثار سنتی یا تاراج میراث فرهنگی؟
حراج تهران چند سالی است که به عنوان مطرح‌ترین نهاد رسمی «بازار ثانویه هنر» در ایران مشغول به کار بوده و تاکنون 22 مزایده برگزار کرده است.
دلارام عسگری - پژوهشگر
حراج تهران چند سالی است که به عنوان مطرح‌ترین نهاد رسمی «بازار ثانویه هنر» در ایران مشغول به کار بوده و تاکنون 22 مزایده برگزار کرده است.
بازار هنر بر‌اساس معیار توزیع به دو بخش اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود؛ «بازار اولیه» هر مکانی است که اثر هنری برای اولین بار در آن به فروش می‌رسد، مانند گالری‌ها و «بازار ثانویه» جایی است که آثار هنری برای بار دوم یا چندم در آن مبادله می‌شوند که خانه‌های حراج، شاخص‌ترین بخش این بازار هستند و نقش بسیار مهمی را در بازار ثانویه ایفا می‌کنند.
از آنجا که بازار هنر به اندازه سایر بازارهای مالی شفاف نیست، پس هر نهادی که بتواند اطلاعاتی از نظر روندهای هنری، تجزیه و تحلیل‌های آماری، قیمت آثار هنری و... برای علاقه‌مندان بازار هنر داشته باشد، این امکان را به آنها می‌دهد که آگاهانه‌تر درباره خریدهای خود تصمیم‌گیری کنند. در این میان، یکی از معتبرترین منابع برای دسترسی به اطلاعات بازار هنر، خانه‌های حراج هستند؛ چراکه با اینکه همیشه سازوکارهای پنهانی در حراج‌ها نیز وجود دارد، اما درباره قیمت و آمار فروش آثار هنری، معرفی روندهای هنری، هنرمندان موفق و در حال رشد، به روشنی عمل می‌کنند و بیشتر اطلاعات در دسترس بازار هنر مربوط به معاملات انجام‌شده در حراج‌هاست؛ چراکه سایر مبادلات که در گالری‌ها یا توسط مجموعه‌داران و واسطه‌ها انجام می‌شود، اغلب در هاله‌ای از ابهام به سر می‌برند.
حراج تهران به عنوان مهم‌ترین بازیگر بازار ثانویه ایران در بازاری تقریبا انحصاری، معمولا پرسروصدا و حاشیه‌ساز عمل کرده و از آنجا که ماهیت اقتصاد هنر از نوع اقتصاد توجه است، این موضوع امری طبیعی در بازار هنر قلمداد می‌شود. همچنین حراج تهران همواره با موافقان و البته مخالفان زیادی روبه‌رو بوده است.
این حراج در شناساندن ارزش هنر و تغییر دیدگاه عام به‌ویژه نسبت به ارزش سرمایه‌ای هنر و جلب توجه به بازار هنر ایران و... خوب عمل کرده است که این موضوع می‌‌تواند منجر به تشویق سرمایه‌گذاران سایر بازارهای مالی برای ورود به بازار هنر، خرید آثار هنری و مجموعه‌داری شود. اما درباره جلب اعتماد برخی مخاطبان که اغلب از جامعه هنری هستند نیز چندان موفق نبوده است و در مورد نحوه ورود به حراج، اصالت‌سنجی و ارزش‌گذاری و... انتقاداتی مطرح بوده است.
حراج بیست‌و‌دوم با رویکرد فروش «هنرهای سنتی، کلاسیک و مدرن ایران» با ارائه صد اثر شامل نقاشی، خوش‌نویسی، کتابت، هنرهای تجسمی کاربردی و فرش‌های تصویری از دوران صفویه تا دوره معاصر در روز جمعه 26 بهمن‌ماه برگزار شد.
حراج تهران در دوره‌های پیشین نیز با فروش آثار هنری دوره‌های مدرن و معاصر با چالش‌ها و نقدهایی مواجه بوده است، اما در حراج بیست‌و‌دوم با چالش جدی‌تری مواجه شده و فروش یک اثر منسوب به رضا عباسی، نقاش شهیر عصر صفوی، به نام «پرتره دختر نشسته» که گران‌ترین اثر فروخته‌شده در این حراج به قیمت 224 میلیارد‌و 400 میلیون ریال نیز بوده، جنجالی شده و این حراج را با انتقادهای شدیدی روبه‌رو کرده است.
فروش این اثر از طرفی واکنش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را در پی داشته که این وزارتخانه حراج را غیرقانونی اعلام کرده و فروش و خروج هرگونه آثار تاریخی و فرهنگی با قدمت بیش از ۱۰۰ سال بدون اخذ مجوزهای لازم از معاونت میراث فرهنگی را ممنوع و غیرقانونی دانسته و خواستار لغو فروش آثار شده است. البته برگزارکنندگان حراج نیز در پاسخ مدعی دریافت مجوز از این وزارتخانه شده و معترض به درخواست دیرهنگام خروج آثار میراث فرهنگی از فروش حراج شده‌اند.
از طرف دیگر، برخی از کارشناسان با اشاره به نکاتی درباره این اثر به اصالت آن شک و شبهاتی وارد کرده‌اند و اصالت‌سنجی این اثر توسط حراج را زیر سؤال برده‌اند.
اما چه این اثر اصل بوده و جزئی از میراث فرهنگی ما به شمار آید و چه اصالت‌سنجی و ارزش‌گذاری آن به‌درستی انجام نشده باشد، آیا اصرار حراج تهران به چکش‌زدن این اثر و سایر آثار بالای 100 سال (25 اثر)، با وجود تذکرها و مخالفت‌های مطرح‌شده و ایجاد جنجال رسانه‌ای تصمیم درستی بوده است؟
اگرچه فروش آثار هنری و قطعات کلاسیک و قدیمی در حراج‌های بین‌المللی مرسوم بوده است، ولی این‌گونه اقدامات برای حراج تهران به‌عنوان نهادی پیشرو در بازار ثانویه ایران حرکتی نو و چالش‌برانگیز بوده و نیازمند توجه و برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر است؛ زیرا همان‌گونه که انعکاس اخبار مثبت درمورد حراج تهران منجر به مطرح‌تر‌شدن بازار هنرهای تجسمی ایران در منطقه و رونق بیشتر در بازار هنر شده است، توجه‌نکردن به شفاف‌سازی و رعایت موازین و قوانین مربوطه و انجام اقدامات صحیح و به‌موقع توسط حراج و سایر نهادهای ذی‌ربط و انتشار اخبار منفی نه‌تنها منجر به کاهش اعتماد بازار داخلی و خارجی هنر به برند حراج تهران شده، بلکه به اعتبار آثار هنری ایرانی در بازار داخلی و بین‌الملل نیز صدمه وارد می‌کند.
