دیپلمات‌های نابغه

احسان دستـغیب: هوش مصنوعی (AI) به عنوان یک نیروی تازه‌نفسِ متحول‌کننده ظاهر شده است که صنایع و خدمات گوناگون را تحت‌ تأثیری بسزا قرار داده و در حال تغییر شیوه زندگی و فعالیت شهروندان است. دیپلماسی، هنر مذاکره و روابط بین‌الملل نیز از این قاعده مستثنا نیست. در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی نفوذ قابل توجهی در حوزه دیپلماسی داشته و روش‌های مذاکرات دیپلماتیک را دگرگون کرده است. برای نظام‌های حکمرانی که دغدغه توسعه پایدار دارند، نقش دیپلماسی و روابط بین‌الملل اصلی بی‌بدیل است و طبیعی است که از این ابزار حیاتی برای نیل به اهداف پیوسته در حال به‌روزشدنِ توسعه پایدار بهره ببرند. در این راستا مؤلفه‌ها و ابزارهای گسترده و گوناگونی توسط هوش مصنوعی ارائه می‌شود که می‌تواند در پیشبرد اهداف یک دیپلماسی چابک، پویا و منفعت‌محور برای منافع ملی،‌ به یاری دستگاه سیاست‌ خارجی کشور‌ها بیاید. افزایش تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات برای نیل به تصمیم‌گیری‌ای مطلوب یکی از کمک‌های قابل توجهی است که هوش مصنوعی در حوزه دیپلماسی ارائه می‌کند؛ به‌ صورتی که توانمندی آن در پردازش حجم وسیعی از داده‌ها و استخراج بینش‌های معنادار و پرمفهوم مشهود است. مذاکرات دیپلماتیک اغلب مستلزم اشراف بر مسائل پیچیده ژئوپلیتیکی، زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و انبوهی از عوامل مختلف است. الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند طیف گسترده‌ای از منابع داده‌ها، از جمله مقالات خبری، گرایش‌های رسانه‌های اجتماعی و رفتار افکار عمومی، اسناد و اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند تا برون‌دادی ارزشمند و تجزیه‌ و‌ تحلیلی ژرف را در اختیار دیپلمات‌ها قرار دهند. این تجزیه و تحلیل داده‌های پیشرفته به دیپلمات‌ها این امکان را می‌دهد تا تصمیم‌های آگاهانه بگیرند، نتایج بالقوه را پیش‌بینی و راهبردهای مذاکره‌ای مؤثر را طراحی کنند. ارتباط مؤثر، سنگ بنای دیپلماسی است و موانع زبانی می‌تواند مانع از مذاکرات شود. هوش مصنوعی پیشرفت‌های چشمگیری در پردازش زبان طبیعی و ترجمه ماشینی داشته است و دیپلمات‌ها را قادر می‌سازد تا بر موانع زبانی غلبه کنند. فناوری‌های پیشرفته ترجمه زبان، مانند ترجمه ماشینی با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی، تفسیر بلادرنگ را در طول نشست‌ها و کنفرانس‌های دیپلماتیک تسهیل می‌کند. این ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی تضمین می‌کنند که دیپلمات‌ها بتوانند به طور دقیق با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و دیدگاه‌های یکدیگر را درک کنند. ضمن‌ اینکه فرصتی است برای شتاب‌بخشیدن به گفت‌وگو‌ها و همکاری‌های بین فرهنگی که در راستای کاهش تنش‌ها و اصطکاکات سیاسی حائز اهمیت است. تجزیه و تحلیل، پیش‌بینی و حل تعارض‌ها نیز از قابلیت‌های تحلیل پیشگویانه هوش مصنوعی است و این قابلیت را دارد که مسائل مرتبط با حل مناقشه و نیز دیپلماسی پیشگیرانه را دگرگون کند. با تجزیه و تحلیل داده‌ها و الگوهای تاریخی، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند علائم هشدار اولیه درگیری‌های احتمالی را شناسایی کرده و به دیپلمات‌ها در انجام اقدامات پیشگیرانه یاری رسانند. علاوه بر این، با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری، هوش مصنوعی می‌تواند سناریوهای مختلف را مدل‌سازی و شبیه‌سازی کند و به دیپلمات‌ها این امکان را ارائه دهد تا نتایج بالقوه تصمیم‌های خود را ارزیابی کرده و از موضع قدرت مذاکره کنند. این توانمندیِ پیش‌بینی، مدیریت بحران مؤثرتر و مداخلات دیپلماتیک پیشگیرانه را امکان‌پذیر می‌کند. گپ هوشمان‌ها (چت‌ربات‌ها) و دستیاران مجازیِ مبتنی بر هوش مصنوعی در فراگردهای دیپلماتیک به طور فزاینده‌ای در حال رایج‌شدن هستند. این عواملِ مرتبط با مکالمه هوشمند می‌توانند به پرسش‌های متداول رسیدگی کنند، داده‌های نخستین در مورد سیاست‌ها و رویه‌ها را ارائه دهند و به دیپلمات‌ها در بازیابی سریع اطلاعات مربوطه یاری رسانند. با خودکار کردن وظایف اداری، گپ‌بات‌ها زمان قابل‌ توجهی را برای دیپلمات‌ها آزاد می‌کنند تا آنها بر اندیشه‌های راهبردی، تجزیه‌ و تحلیل و ایجاد روابط متمرکز شوند. ضمن اینکه دستیاران مجازی می‌توانند به دیپلمات‌ها نشست‌های توجیهی شخصی ارائه کنند، فنون مذاکره را توصیه کنند و بینش‌هایی را بر اساس داده‌های تاریخی نشان داده و ظرفیت‌های تصمیم‌گیری آنها را افزایش دهند. استفاده از گپ هوشمان‌هایِ مبتنی بر هوش مصنوعی در ساماندهی‌های دیپلماتیک هنوز نسبتا نوپا است، بااین‌حال چند نمونه قابل توجه از کاربرد آنها وجود دارد. «چت‌بات» وزارت امور خارجه ایالات متحده، گپ هوشمانی مبتنی بر هوش مصنوعی به نام «tracey» را توسعه داده است که به عنوان یک دستیار مجازی عمل می‌کند و اطلاعات مربوط به روادید، خدمات گذرنامه و سایر امور کنسولی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد. تریسی به کاربران در پیمایش تارنمای این وزارتخانه، پاسخ به پرسش‌های متداول و ارائه راهنمایی در مورد فرایندهای دیپلماتیک گوناگون یاری می‌رساند. فرای این یک مورد، ایالات متحده به طور پُرکنِش در حال بررسی استفاده از هوش مصنوعی در دیپلماسی است. وزارت امور خارجه آمریکا، کانونی برای تجزیه‌ و تحلیل و استفاده از کاوش داده‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی برای اهداف دیپلماتیک ایجاد کرده است. دولت ایالات متحده همچنین از ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی برای تجزیه‌ و تحلیل برداشت‌ها و احساسات، نظارت بر رسانه‌های اجتماعی و تجزیه‌ و تحلیل‌های پیش‌بینی‌کننده برای افزایش درک خود از افکار عمومی و اطلاع‌رسانی در تصمیم‌گیری‌های دیپلماتیک استفاده کرده است. چین نیز در همین راستا برای به‌دست‌آوردن بینشی در مورد افکار عمومی جهانی و شکل‌دادن به استراتژی‌های دیپلماتیک خود به سمت هوش مصنوعی رفته است. این کشور همچنین بر اهمیت هوش مصنوعی در ابتکارات سیاست خارجی‌اش، از جمله ابتکار کمربند و جاده که در آن از فناوری‌های هوش مصنوعی برای توسعه زیرساخت‌ها و همکاری اقتصادی استفاده می‌شود، تأکید کرده است. ربات دیپلماسی برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) از یک گپ هوشمانِ هوش مصنوعی به نام «ربات دیپلماسی» استفاده کرده است. هدف آن افزایش دسترسی به دانش و تخصص دیپلماتیک است. ربات دیپلماسی در گفت‌وگو با کاربران، به پرسش‌ها در مورد پروتکل‌های دیپلماتیک، روابط بین‌الملل و توسعه پایدار پاسخ می‌دهد. این گپ هوشمان از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای ارائه اطلاعات دقیق و به‌روز استفاده می‌کند. گپ‌‌هوشمانِ دیپلماتیک بخش اقدام خارجی اروپا (EEAS) نیز از یک ربات هوش مصنوعی برای کمک به کاربران در پرس‌و‌جوهای مربوط به سیاست خارجی اتحادیه اروپا و کنشگری‌های دیپلماتیک استفاده کرده است. این گپ‌هوشمان، کاربران را در مورد جستارهای گوناگون، از جمله نهادهای اتحادیه اروپا، توافق‌نامه‌های بین‌المللی و سیاست‌های منطقه‌ای و نیز ارائه اطلاعات و راهنمایی در زمان واقعی، به‌روز می‌کند. از جمله کشورهای نوپا که در عرصه هوش مصنوعی پیشگام بوده، استونی است. این کشور به عنوان یک دولت پیشگام در حکمرانی دیجیتال شهرت پیدا کرده و هوش مصنوعی را فعالانه در تلاش‌های دیپلماتیک خود گنجانده است. دولت استونی که توسعه پایدار و رفاه عمومی را سرلوحه کار خود قرار داده، از چت بات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای کمک به دیپلمات‌هایش و ارائه اطلاعات به مردم استفاده می‌کند و همچنین استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی را در تجزیه و تحلیل اسناد و معاهدات دیپلماتیک برای شناسایی الگوها و بهبود استراتژی‌های مذاکره مورد بررسی قرار می‌دهد. هلند نیز از هوش مصنوعی در دیپلماسی، به‌ویژه در پیشگیری از درگیری و نیز کنش‌ها برای ایجاد صلح استقبال کرده است. این کشور از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای تجزیه و تحلیل مجموعه داده‌های بزرگ و شناسایی علائم هشداردهنده اولیه درگیری‌های احتمالی بهره برده است. در منطقه خاورمیانه بنا بر رتبه‌بندی مؤسسه آکسفورد اینسایت، امارات رتبه ۱۶، قطر ۳۷، عربستان ۳۸، بحرین ۴۰، عمان ۴۸، کویت ۵۴، مصر ۵۶، قزاقستان ۶۴، آذربایجان ۶۵، ترکیه ۶۷، ایران ۷۵، ارمنستان ۷۷، اردن ۷۹، ازبکستان ۹۵، لبنان ۱۰۱، عراق ۱۱۶، پاکستان ۱۱۷، سوریه ۱۷۱ و یمن رتبه ۱۷۲ را دارند که ایران نیز در زمینه آمادگی برای هوش مصنوعی از بسیاری رقبای منطقه‌ای خود عقب است. امارات متحده عربی به عنوان کشور پیشتاز خاورمیانه در وادی هوش‌ مصنوعی به طور فعال در حال کاوش و استفاده از این فناوری در بخش‌های مختلف از جمله دیپلماسی و حکمرانی بوده است. این کشور جدیدالتأسیس از قابلیت هوش مصنوعی برای افزایش کارایی، فرایندهای تصمیم‌گیری و ارائه خدمات در این زمینه‌ها آگاه است. از نظر دیپلماسی، امارات متحده عربی فناوری‌ هوش مصنوعی را در راهبرد سیاست خارجی خود ادغام کرده است. برای مثال، الگوریتم‌های تجزیه و تحلیل داده‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی که برای جمع‌آوری و تجزیه‌ و‌ تحلیل حجم وسیعی از اطلاعاتِ برآمده از منابع جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، به سیاست‌گذاران در تصمیم‌گیری آگاهانه کمک می‌کنند. علاوه‌ بر‌ این،‌ در حکمرانی نیز امارات راه‌حل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی را برای بهبود خدمات عمومی و افزایش مشارکت شهروندان پیاده‌سازی کرده است. دولت، ابتکاراتی مانند «استراتژی هوش مصنوعی امارات متحده عربی 2031 » را راه‌اندازی کرده که هدف آن استفاده از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف از جمله حکمرانی است. برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی برای خودکارسازی فرایندهای اداری، ساده‌کردن مسیر‌های دیوان‌سالاری و افزایش کارایی و اثربخشی خدمات عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرند. چت‌بات‌ها و دستیارهای مجازی مجهز به هوش مصنوعی برای ارائه کمک و پشتیبانی شخصی به شهروندان مستقر شده‌اند. همچنین امارات بنیادها و مراکز اختصاص‌یافته به تحقیق و توسعه هوش مصنوعی، مانند دانشگاه هوش مصنوعی محمد بن زاید و آزمایشگاه هوش مصنوعی بنیاد آینده دوبی را ایجاد کرده است. نهادهای مذکور بر پیشرفت فناوری‌های هوش مصنوعی، تقویت نوآوری و آموزش نیروی کار ماهر در زمینه‌های مرتبط با هوش مصنوعی تمرکز دارند. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که کشورهای مختلف به پتانسیل هوش مصنوعی در دیپلماسی پی برده‌اند و فناوری‌های هوش مصنوعی را برای ارتقای قابلیت‌های دیپلماتیک خود به کار گرفته‌اند. موارد و رویکردهای استفاده خاص ممکن است متفاوت باشد، اما هدف مشترک استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود تصمیم‌گیری، تجزیه و تحلیل داده‌ها، ارتباطات و حل تعارض در حوزه روابط بین‌الملل است. در عین‌ حال برای بهره‌وری بیشتر، کاهش فساد و محدودسازیِ اعمال سلیقه‌های شخصی،‌ استفاده از هوش مصنوعی، با فعال‌کردن تجزیه و تحلیل داده‌های پیشرفته و مدل‌سازیِ پیش‌بینی‌کننده برای شناسایی الگوهای سوء‌مدیریت، علامت‌گذاری فعالیت‌های مشکوک و شناسایی مناطق بالقوه آسیب‌پذیری در سیستم، سطح ناکارآمدی در وزارت امور خارجه و حکومت را می‌تواند کاهش دهد. با خودکارکردن وظایف معمول، هوش مصنوعی می‌تواند از مداخله انسان در فرایندهای تصمیم‌گیری بکاهد و فرصت‌های اعمال فساد را به حداقل برساند. این البته شامل حکومت‌هایی است که اراده سیاسی برای مبارزه با فساد و بهبود مدیریت کلان کشور در آنها وجود دارد و نیز کشورهایی که در آنها نهادهای نیرومند و مستقل، برای پیشبرد فناوری‌های نوین پیشگام هستند. ضمن اینکه الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند فرایندهای تصمیم‌گیری شفاف و پاسخ‌گو، بهبود نظارت و کاهش احتمال سوء‌استفاده از قدرت را فراهم کنند. این فناوری‌ها همچنین می‌توانند ایجاد سوابق دیجیتالی ایمن و بدون دستکاری را تسهیل کرده و از یکپارچگی داده‌های مهم اطمینان حاصل کنند و خطر دستکاری یا تقلب را به حداقل برسانند.

ملاحظات و چالش‌های امنیتی و اخلاقی

در حالی که ادغام هوش مصنوعی در دیپلماسی قابلیت بسیار زیادی را به همراه دارد، ملاحظات و چالش‌های امنیتی و اخلاقی را نیز در پی داشته است. مذاکرات دیپلماتیک شامل اطلاعات حساس و محرمانه می‌شود و نگرانی‌هایی در مورد امنیت و حریم خصوصی سامانه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی وجود دارد. سوگیری‌های ذاتی در الگوریتم‌های موجود، پرسش‌هایی را در مورد عادلانه‌بودن و شفافیت دیپلماسی مبتنی بر هوش مصنوعی ایجاد می‌کند. برای سیاست‌گذاران و دیپلمات‌ها بسیار مهم است که به این نگرانی‌های اخلاقی، کاربردی و امنیتی رسیدگی کرده و چارچوب‌هایی را ایجاد کنند که استفاده مسئولانه و عادلانه از هوش مصنوعی را در روابط بین‌الملل تضمین کند. در نهایت باید اذعان داشت که هوش مصنوعی با تغییر رویه‌های دیپلماسی سنتی و تغییر شکل پویایی روابط بین‌الملل، تأثیر عمیقی بر دیپلماسی در سطح جهانی دارد. از تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها و تصمیم‌گیری گرفته تا ترجمه زبان و حل تعارض‌ها، درواقع فناوری‌های هوش مصنوعی متحول‌کننده روش‌های ارتباطات، مذاکرات و تعاملات دیپلماتیک هستند. با استفاده از قدرت هوش مصنوعی، دیپلمات‌ها می‌توانند به بینش‌های ارزشمند دسترسی پیدا کنند و با عبور از موانع زبانی، ارتباط مؤثری برقرار کرده و تعارض‌ها را به‌طور مؤثرتری پیش‌بینی و نسبت به کاهش آنها اقدام کنند. علاوه بر این، الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به شناسایی الگوها و ناهنجاری‌ها در داده‌ها، کمک به شناسایی حملات سایبری احتمالی، فعالیت‌های جاسوسی و پویش‌های اطلاعات نادرست یاری برسانند. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند به توسعه اقدامات امنیت سایبری قوی، از جمله سیستم‌های تشخیص نفوذ، تجزیه و تحلیل تهدید، و مکانیسم‌های واکنش به حادثه کمک کند. با این حال، استفاده از هوش مصنوعی در امنیت و جاسوسی نیز نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند. قابلیت‌های پیشرفته هوش مصنوعی ممکن است حملات پیچیده‌تر و هدفمندتری را امکان‌پذیر کند، زیرا دشمنان می‌توانند از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای توسعه تکنیک‌های مخفی‌تر و گریزان‌تر استفاده کنند. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند برای دستکاری یا تولید رسانه‌های مصنوعیِ واقع‌گرایانه استفاده شود که چالش‌هایی را برای احراز هویت و اعتماد به ارتباطات دیپلماتیک ایجاد می‌کند. ضمن‌ اینکه استقرار هوش مصنوعی در امنیت و جاسوسی مستلزم بررسی دقیق پیامدهای اخلاقی و قانونی است. مسائلی مانند حریم خصوصی، حفاظت از داده‌ها و حقوق بشر و شهروندی باید مورد توجه قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که از این فناوری‌های نوین به شیوه‌ای منطبق با هنجارهای بین‌المللی و چارچوب‌های قانونی استفاده شود. بنابراین بررسی ملاحظات اخلاقی و چالش‌های امنیتیِ مرتبط با ادغام هوش مصنوعی ضروری است تا اطمینان حاصل شود که دیپلماسی یک فرایند شفاف، پاسخ‌گو و فراگیر در عصر دیجیتال باقی می‌ماند.