صدای عقلانیت

گفتمان عدالت و عقلانیت

غلامرضا کریمی و محمد فقیری

با مقدمه سیدشهاب‌الدین طباطبایی

کتاب «گفتمان عدالت و عقلانیت»، بررسی موردی سخنان دکتر پزشکیان در مناظره‌های انتخاباتی 1403 است که از مناظرات پرشور در انتخابات سال‌های اخیر بود و این کتاب بنا دارد سخنان پزشکیان را در راستای دو مفهوم عدالت و عقلانیت و با استناد به متن مناظره‌ها تحلیل و تبیین کند. مؤلفان در پیشگفتار کتاب به رابطه زبان با واقعیت اشاره کردند که رابطه‌ای دوسویه است و هریک بر دیگری تأثیر می‌گذارد. «زبان مستقل و فارغ از بافت نیست و ساختار زبانی و بستر تاریخی بر آن تأثیرگذار است. اینجا است که زبان با زمان و زمینه ارتباط می‌یابد. گفتمان نیز در نتیجه این ارتباط شکل می‌گیرد و سلطه و همبستگی در شکل‌گیری آن نقشی اساسی دارد». از اینجا مؤلفان به مسئله گفتمان می‌رسند و به نقش گفتمان از نظر زبان‌شناختی و نیز ادبیات انتقادی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، تبارشناسی، تأویل‌گرایی و هرمنوتیک اشاره می‌کنند. «گفتمان دارای دو سطح زبان و فرازبانی است. در این میان، متن، موقعیت و مخاطب نیز در شکل‌گیری آن نقشی اساسی دارند». از این منظر، تحلیل گفتمان در سه سطح توصیف، تبیین و تفسیر روی می‌دهد که به ترتیب به حوزه‌های زبان‌شناسی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی مربوط می‌شود. «پیروزی در هر انتخابات به‌ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری با گفتمانی خاص همراه است. اگر گفتمان دولت هاشمی‌رفسنجانی سازندگی بود و گفتمان دولت خاتمی توسعه سیاسی و فرهنگی و گفتمان دولت احمدی‌نژاد عدالت‌محوری و گفتمان دولت روحانی اعتدال؛ گفتمان دولت پزشکیان، عدالت و عقلانیت را با هم در اولویت قرار می‌دهد»؛ چراکه این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. غلامرضا کریمی و محمد فقیری، در تحلیل سخنان پزشکیان در جریان مناظره‌های انتخاباتی، به این نتیجه می‌رسند که پزشکیان صدای عقلانیت بهبود تدریجی اما مستمر است. وعده‌های پوچ و ناممکن نمی‌دهد و می‌داند بحران‌های عمیق کشور را باید با عقل و کارشناسی و توافقات سیاسی و کار تخصصی حل کرد. «او صدای عقلانیت است. او به پوپولیسم تن نداد. آقای پزشکیان نشان داد احساس خود همه‌چیزپنداری و خود عقل‌کل‌پنداری ندارد. حرف‌های کلی و بی‌منطق نزد و قول‌ها و وعده‌های غیرممکن نداد.» در مجموع نویسندگان کتاب، گفتمان پزشکیان را دارای مؤلفه‌های عدالت، صداقت، علم‌محوری و وفاق می‌دانند و معتقدند او در یک بیانیه و هفت مناظره انتخاباتی به عدالت و عقلانیت یا داد و خرد پایبند بوده است.