دانشنامۀ عمومی و همگانی

عبدالحسین آذرنگ-مدیر بخش مفاهیم جدید و تاریخ معاصر، دانشنامۀ ایران و عضو شورای‌عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی: در حال حاضر خلأ بزرگ، نبودن دانشنامه‎ای همگانی همچون دائرة‌المعارف فارسی مصاحب است که در زبان فارسی نیست. این دائرة‎المعارف هم متأسفانه روزآمد و تصحیح و تکمیل نشده است. بنده به سهم خودم بسیار تلاش کردم که یک دانشنامۀ عمومی راه بیفتد. خود آقای بجنوردی هم بسیار تمایل داشت و به‌همین‌سبب دانشنامۀ ایران تأسیس شد. ممکن است نام این دانشنامه گویای محتوای آن نباشد. دانشنامۀ ایران، دانشنامه‌ای همگانی است که چهارجلد آن منتشر شد، اما به‌سبب مشکلات مالی فعلاً متوقف است.

دانشنامۀ ایران مراحل مختلفی را گذراند و تمام جلدهایش یکسان نبود. اگر اهل فن بررسی کنند، جلد سوم آن از جهت اصول فنی دانشنامه‌نگاری امتیازهایی دارد. دلیلش این بود که کسی مسئولیت ویرایش جلد سوم را برعهده داشت که در کارش دقیق بود و با علاقه کار می‌کرد، ولی متأسفانه از ایران رفت. بنابراین، چهار جلد دانشنامۀ ایران از لحاظ ارزشی هم‌تراز نیستند. اگر روزی این دانشنامه بخواهد ادامه پیدا کند، ویژگی‌های جلد سوم را باید در نظر گرفت و روش آن را ادامه داد. شخصاً به دانشنامۀ ایران اعتقاد دارم، زیرا عمومی است، کاربرد گسترده دارد و می‌توان روی آیندۀ آن سرمایه‌گذاری کرد.

دانشنامۀ همگانی با کاربرد گسترده که برای یک کشور طراحی می‌شود، آینده دارد. در ضمن، عدۀ بسیار زیادی به این نوع منابع مرجع نیاز دارند. امکانات هم برای تدوین آن بیش‌تر است. می‌توان دانشنامه‌های عمومی را که در جهان منتشر شده کنار هم گذاشت و از میان‌ آن‎ها بهترین مقالات را انتخاب و ترجمه کرد.  در دانشنامۀ عمومی دست‌کم بیش از 50 درصد مقاله‎ها را باید ترجمه کرد.

ادعایی می‌خواهم بکنم که به‌گمانم دور از حقیقت نیست. بعضی از مقاله‌های دانشنامۀ ایران از بریتانیکا، آمریکانا، اینکارتا و لاروس بهتر و کامل‌تر است. در تدوین شماری از مقاله‎های این دانشنامه، گاه 4ـ5 مقاله را از دانشنامه‌های مختلف ترجمه و با هم تلفیق می‎کردیم. درنتیجه، اطلاعات کامل‌تر و به‌روزتری در زبان فارسی به مخاطبان این دانشنامه منتقل می‌شد. نیز با توجه به این نکته که دانشنامه‌ها الکترونیکی و روزآمد شده‌اند، مدام می‌توان دانشنامۀ عمومی را به‌روز کرد. اکنون هیچ‌یک از دانشنامه‌های معتبر روی کاغذی منتشر نمی‌شوند و الکترونیکی هستند. این راهی است که ما هم باید برویم.

اگرچه عده‌ای از همکاران با من کاملاً مخالف هستند، زیرا به‌دنبال نشر کاغذی‌اند. مدافع این استدلال هستم که وقتی انباشت الکترونیکی از محتواها وجود داشته باشد، هر زمان می‌توان آن را به طرق گوناگون منتشر کرد. انباشت که باشد سفارش کاغذی هم خواهید داشت، نه این‌که به‌صورت کاغذی منتشر، و نگه داشته شود. همچنین امکان ویرایش سریع مدخل‎ها وجود دارد؛ از سوی دیگر، می‌توان آن را در هر نقطه که بخواهیم منتشر کنیم و نیاز به حمل‌ونقل نیست.